Rus Modernleşmesinde Batı Karşıtlığının Tarihsel Temelleri (original) (raw)

Abstract

Özet: Türkiye'nin kuzey komşusu olan Rusya ile ilişkileri yaklaşık 6 asırlık bir geçmişe dayanmaktadır. Özellikle 18. Yüzyılda Petro reform programı ile birlikte Avrasya bölgesinde önemli bir güç haline gelen Rusya ile Osmanlı Devleti; Balkanlar, Kafkasya, Türkistan bölgeleri başta olmak üzere sürekli rekabet halinde olmuştur. Geleneksel olarak sıcak denizlere inme siyasetini, bugün Akdeniz üzerinde elde ettiği askeri üslerle güçlendiren Rusya, Türkiye'nin kuzey komşusu olduğu kadar bugün güneyde de hesap edilmesi gereken bir stratejik güç konumuna gelmiştir. Rusya'nın modernleşme deneyimi, Osmanlı‐Türk modernleşme deneyimi ile oldukça benzer bir süreç izlemiştir. Her iki ülke de modernleşme yoluyla bölgede güçlü bir stratejik pozisyon elde etmek, varlığını garanti altına almak istemiştir. Avrupa'da doğal ve kendi iç dinamikleri ile gelişen modernleşme, Rusya'da aydın bürokrat bir elit tarafından tepeden inme bir biçimde gerçekleştirilmiştir. Modernleşmenin halk katında yeterli desteği bulamaması da duygusal tonu yüksek, modernleşme karşıtı bazı fikirlerin ortaya çıkmasına neden olmuştur. Bu makalede 18. ve 19. Yüzyılda Rusya'nın modernleşme sürecinin temel özellikleri analiz edilmeye çalışılacaktır. Modernleşmeyi destekleyen ve ona karşı çıkan siyasal düşünceler, Batı'ya karşı gösterilen farklı tepkiler analiz edilecektir. Makalede, Rusya'daki Batı karşıtlığı ve onu besleyen reformların dönüştürücü ve refleksif etkileri üzerinde durulacaktır. Abstract: Turkey relationship with its northern neighbour Russia has six centuries background. Russia, which became an important force in the Eurasia region with the Petro reform program, was in competition with Ottoman Empire in The Balkans, the Caucasus, and the Turkestan regions in the 18th century. Russia, which strengthened its traditional policy of of Accession to the Warm Sea with the obtained military power in the Mediterranean, has become a strategic force so it has to be counted in the south as well as north. Russia's modernization experience followed a very similar process with the experience of Ottoman‐ Turkish modernization. In both countries, it has been sought to achieve a strong strategic position, and guaranteeing their own existence in the region has been aimed. The modernization developed with its natural and internal dynamics in Europe, but it was accomplished sudden and unexpected way in Russia by an intellectual bureaucratic elite. The fact that the modernization did not find sufficient support on the public level also led to the emergence of some ideas against modernization with high emotional tone. In this article, the basic characteristics of the modernization process of Russia in the 18th and 19th centuries will be tried to be analysed. The different responses to the political thought, the West, which support and oppose modernization will be analyzed. In essence, the anti‐Westernism in Russia and the transformative and reflexive effects of the reforms that nurture it will be discussed.

Loading...

Loading Preview

Sorry, preview is currently unavailable. You can download the paper by clicking the button above.

References (18)

  1. Lavrin 1961: 13.)Bu dış politika Stalin dönemine kadar devam etmiş, bütün Slavlar Rus olarak görülüp Rusya bayrağı altında birleştirilmeye çalışılmıştır. Panslavizm Doğu Avrupa'nın Slav kökenli uluslarında beklenen etkiyi göstermemiştir.
  2. Panslavizm, Doğu Avrupa'nın Slav kökenli uluslarında bir tür Ruslaştırma siyaseti olarak algılanmıştır. Örneğin Polonyalılar kendilerini "barbar" Ruslara karşı Avrupa'nın son kalesi olarak görmüşlerdir. Onlar, Rus olan her şeye amansız düşman olmuştur. Osmanlı egemenliği altındaki Slav kökenli uluslar için Rusya'nın çağrısı cazip gelmiştir. Çekler, Slovaklar, Hırvatlar ve Slovenler içinse ulus inşası daha önce geldiği için bu uluslarda Panslavizm'in belirgin bir etkisi olmamıştır. (Lavrin 1961: 13.) Dönemin etkili Rus aydınlarından biri Leonitev'dir. Leonitev, 1863-1874 yılları arasında Osmanlı Devleti'nde çeşitli diplomatik görevler üstlenmiştir. Leonitev, Rusya'nın Nietzsche'si olarak tanımlanmıştır. En ünlü eseri "Bizansçılık ve Slavlık"tır. Danlievski'nin Batı Uygarlığının son nefesini vermek üzere olduğu düşüncesinden hareket eden Leonitev, Rusya'yı Bizans'ın devamı olarak görmüş ve Rusya'nın yeniden büyük bir devlet haline gelmesini, Bizans'ın dirilmesi olarak düşünmüştür. Ona göre Ortodoksluk ve otokrasi üzerine inşa edilmiş bir Bizans, yeni ve yükselen bir uygarlık olacaktır. Panslavizm'in Osmanlı egemenliği altındaki Slav halkları, Batı'nın kucağına itebileceği endişelerini de dile getirerek, Panslavizm'e bazı eleştirilerde de bulunmuştur. Benzer görüşlerden birini de Slovlov savunmuştur. O, görüşlerini "Üç Dünya Kuramı" ile açıklamıştır. Ona göre dünya üzerinde üç büyük tarihsel güç vardır. Bunlar; İslam, Batı ve Slavlıktır. İslam, insanı Tanrı'nın aracı olarak görmüş, Batı ile insanı Tanrısızlaştırmıştır. Slavlık is gücü Tanrı'dan alan ve bu iki düşünceyi birleştirmeye çalışan bir akımdır. (Walicki 1987: 335-346'tur. Rusya kendisini Batı Avrupa'daki Katoliklik veya Protestanlığa değil Bizans'a yakın hissetmiştir. Bizans'ın yerini almak isteyen yeni bir Rusya özlemi aydınlarda göze çarpmıştır. 1870'lerde Çar II. Aleksandr'ın gerçekleştirmeye çalıştığı reformların olumsuz etkileri artmaya başlamıştır. Özgürleşen köylülerin bir kısmı şehirlere göç etmiştir. Şehirlerde artan nüfus, iş sahalarının yetersizliği, Rusya'da sanayileşmenin henüz emekleme aşamasında olması önemli toplumsal sorunların da habercisi olmuştur. 1870'lerde Avrupa'daki siyasal hareketlerin etkisi de Rusya'yı etkilemeye başlamıştır. 1871 Paris Komünü ve Batı'da güç kazanan sosyalizm, Rusya'yı da etkilemiştir. 1861'de "Genç Rusya" ve 1862'de "Toprak ve Özgürlük" isimli illegal örgütler Çarlık rejimine karşı savaş açmıştır. Köylülerin siyasete olan ilgisizliği, işçi sınıfının güçsüzlüğü bu örgütlerin kitlelere dayalı bir aktivizm yerine teröre başvurmalarına neden olmuştur. (Liebman 1968: 52.)
  3. Aralık 1867 Nevski'deki memur, öğrenci, işsizler, serbest aydınlar Kazan Katedrali önünde toplanarak eylem yapmıştır. Bir kısmı yer altına çekilmiş olan raznoçintsilerden oluşan kalabalık arasından sıyrılan Plehanov'un ateşli bir konuşma yaptıktan sonra kızıl bayrak açması, polisin gösterilere müdahale etmesine yol açmıştır. Düzinelerce gösterici tutuklanmış ve Sibirya'ya sürülmüştür. (Berman 2010: 311-314.) 1870'lerin sonlarında doğru "Toprak ve Özgürlük" örgütü içinden "Narodnaya Volya" (Halk Özgürlüğü) isimli bir örgüt 1879-1881 yılları arasında bütün Rusya'da terör eylemleri yapmaya başlamıştır. 1881 yılında Çar II. Aleksandr'a suikast düzenleyen örgüt, Çar'ı katletmiştir. Fakat Çar II. Aleksandr'ın ölümü muhalifler için bir zafer değil tersine sonun başlangıcı olmuştur. Çok geçmeden iktidarı eline alan III. Aleksandr çok sert tedbirlere başvurmuştur. Muhaliflerin önemli bir kısmı bulunup yok edilmiştir. Çar III. Aleksandr, 28 Nisan 1881 tarihli bildirisinde "ülkemin kaderini bundan böyle ancak Tanrı ile tartışacağım" demiştir.
  4. Kendini Rusya'daki otokrat rejimin muhafazasına adayan Çar, II. Aleksandr zamanında başlamış olan devrimci hareketleri kökünden temizlemeyi amaçlamıştır. 1880'ler tam bir durgunluk dönemi olmuş; daha çok bir önceki iktidarın yaptığı reformlara muhafazakâr, siyasal ve toplumsal ilkelerle tekrar şekil verilmesi söz konusu olmuştur. (Liebman 1968: 17.) 1890'lardan itibaren Rusya'da güçlü bir ekonomi oluşturmak amacıyla devlet güdümlü yeni bir sanayileşme hamlesi başlatılmıştır. Rusya'da ağır sanayinin kurulması, Rusya'nın büyük devlet olma idealiyle ilişkilidir. Sanayi gücü olmayan, ekonomik yönden geri kalmış bir Rusya'nın bu amaçlarını yerine getirmesi mümkün değildir. (Skocpol 2004: 182.) Bu dönemde aydınlarla iktidar arasındaki birliktelik zayıflamıştır. Aydınlar, devlet politikalarına karşı mesafeli davranmaya başlamıştır. Farklı sosyal sınıflardan ve farklı kökenlerden gelen Rus aydınları, siyasal sisteme, Çara karşı açıktan muhalefet etmeye başlamıştır. İktidar ile halk arasında köprü işlevi gören aydınların devlet politikalarına karşı mesafeli davranması; devletle halk arasındaki kopukluktan sonra devletle aydınlar arasındaki kopukluğu da tetiklemiştir. (D'Encausse 1987: 168-169.)
  5. ANİSİMİOV, E.V. (1993) The Reforms of Peter the Great : Progress Through Coercion in Russia, M.E. Sharpe Armonk, New York.
  6. AYAS, Güneş (2010) "Batı Uygarlığının Krizi ve Rus Ruhu" Sosyologca, Sayı 1, İstanbul. BELGE, Murat (2007) "Batılılaşma: Türkiye ve Rusya", Modern Türkiye'de Siyasi Düşünce, Cilt 3, Modernleşme ve Batıcılık İçinde, Ed. Uygur Kocabaşoğlu, 5. Baskı, İstanbul: İletişim Yayınları. BERMAN, Marshall(2010) Katı Olan Her şey Buharlaşıyor, Çev. Ümit Altuğ, Bülent Peker, 13. Baskı, İstanbul:İletişim Yayınları. BEST Steven & Douglas Kellner, (2011) Postmodern Teori, Çev. Mehmet Küçük, İstanbul:Ayrıntı Yayınları. BİLLİNGTON, James H. (1970) The İcon And The Axe, An Interpretive History of Russian Culture, New York:Vintage Books, COHEN Ariel, (1996) Russian Imperialism: Development and Crisis, London:Praeger, D'ENCAUSSE, Héléne Carrére (2003) Tamamlanmamış Rusya, Çev.Reşat Uzmen , İstanbul:Ötüken Yayınları. DUKES, Paul; (1990) A History of Russia, 2nd Edition, Durham:Duke University Press.
  7. FENDOĞLU, H.Tahsin (2002) "Osmanlı Modernleşmesine Giriş", Yeni Türkiye, Sayı:46, Temmuz-Ağustos, Ankara.
  8. FLORİNSKY, Michael (1947) "Russian Social and Political Thought, 1825-1855", Russian Review, Vol. 6, No 2.
  9. GİDDENS, Anthony (1994) Modernliğin Sonuçları, Çev. Ersan Kuşdil, İstanbul:Ayrıntı Yayınları. ISWOLSKY, Helene (1947) "Vladimir Soloviev and the Western World", Russian Review, Vol. 7, No.
  10. İŞYAR Ö. Göksel, (2004) "Gelenekçi Rus Klasik Avrasyacı Düşüncesinin Gelişimi ve Temel İlkeleri", Doğu-Batı Dergisi, Yıl 7, Sayı 25, Ankara. JEANNIERE, Abel (1994) "Modernite Nedir?" Çev. Nilgün Küçük, Modernite Versus Postmodernite İçinde, Haz. Mehmet Küçük, Ankara:Vadi Yayınları. SAUNDERS, David (1984) "The Political Ideas of Russian Historians", The Historical Jour- nal, Vol. 27, No.
  11. KAHRAMAN, Hasan B. (2010) Türk Siyasetinin Yapısal Analizi I, İstanbul:Agora Kitaplığı.
  12. KOHN, Hans (1983) Panislavizm ve Rus Milliyetçiliği, Çev:Agah Oktay Güner, 2.Baskı, İstanbul:Kervan Yayınları. KOYRE' Aleksander, (1994) 19. Yüzyıl Başlarında Rusya'da Batıcılık, Ulusçuluk ve Felsefe, Çev. İzzet Tanju, İstanbul:Belge Yayınları. KİSSİNGER, Henry (1994) Diplomacy, Newyork: Simon and Schuster.
  13. KURAT, Akdes Nimet (1987) Rusya Tarihi, Ankara:Türk Tarih Kurumu Yayınları.
  14. LAMARTİNE, A. (1991) Osmanlı Tarihi, Çev. Serhat Bayram, İstanbul:Sabah Gazetesi Yayınları. LAVRİN, Janko (1961) "Vladimir Soloviev and Slavophilism", Russian Review, Cilt: 20, Sayı: 1. LIEBMAN, M., (1968) Rus İhtilali (Bolşevik Başarısının Kaynakları, Gelişmesi ve
  15. Anlamı), İstanbul:Varlık Yayınları. MARKS Karl (1992) 18. Yüzyılda Gizli Diplomasi. Rus Despotizminin Asyatik Kökeni, Çev. Işık Soner, İstanbul:Kaynak Yayınları. PİPES, Richard (1974) Russia Under the Old Regime, Charles Scribner's Sons, Newyork. SARIBAY, Ali Yaşar (2002) "Postmodern Kapitalizm Olarak Globalizm ve 1980'ler Türk Modernitesi", Liberalizm, Devlet, Hegemonya, E. Fuat Keyman (Der.), İstanbul SKOCPOL, Theda (2004) Devletler ve Toplumsal Devrimler: Fransa, Rusya ve Çin'in
  16. Karşılaştırmalı Bir Çözümlemesi, Çeviren S.Erdem Türközü, Ankara:İmge Kitabevi. ORTAYLI, İlber (2003) İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, 16.Baskı, İstanbul:İletişim Yayınları. ORTAYLI, İlber (2008) Gelenekten Geleceğe, İstanbul:Timaş Yayınları. TANJU İzzet (2007) Batı Karşısında Milli Düşünce, İstanbul:Ötüken Yayınları. TSYGANKOV, Andrei P. (2003) "The Irony of Western Ideas in a Multicultural World: Russian' Intellectuals Engagement With The 'End of History' and 'Clash of Civilizations", International Studies Review, No. 5. TÜRKER, Taşansu (2006) "Karamazov Kardeşlerde Politik Sembolizm", Ankara
  17. Üniversitesi SBF Dergisi, Sayı2, Cilt 61, Ankara. VENTURİ, Franco (2001) Roots of Revolution, Phoenix Press.
  18. WALİCKİ, Andrzej (1977) "Russian Social Thought: An Introduction to the Intellectual History of Nineteenth-Century Russia", Russian Review, Cilt: 36, Sayı: 1. WALİCKİ, Andrzej (1987) Rus Düşünce Tarihi, 1760-1900: Aydınlanmadan Marksizme, Çev. A. Şenel, Ankara:V Yayınları. WEHRSCHUTZ, Christian F. (1998) "Rus Fikriyatının Parçası Olarak Avrasyacılık", Uygarlığın Yeni Yolu Avrasya, Der. Erol Göka ve Murat Yılmaz, İstanbul:Kızıl Elma Yayıncılık.