Review: Parafie w średniowiecznych Prusach w czasach zakonu niemieckiego od XIII do XVI w. [Parishes in medieval Prussia during the time of the Teutonic Order], ed. R. Biskup, A. Radzimiński, Toruń 2015, ss. 370. Wyd. UMK, Ordines Militares Colloquia Torunensia Historica, 22, 2017, pp. 319-325. (original) (raw)
Related papers
2024
Remarks on town, parish and monastic schools in the State of the Teutonic Order in Prussia and in Royal Prussia in the Middle Ages The issue of organisation and functioning of schools in the Teutonic Order state in Prussia has already been addressed in historical research (Antoni Karbowiak, Emil Waschinski). This article makes an attempt to provide a summary of the results of previous studies on the topic and takes into account not only urban and rural parish schools but also monastic schools. In the earliest period of the dominion of the Teutonic Order in Prussia, founding schools was dictated by the need to educate future clerics, including those originating from the Prussian population; this purpose was served by cathedral schools established by the local bishops. It was not much later that the idea emerged of setting up schools in towns in order to provide education for the laity; those schools were closely connected with the functioning of parishes . Researchers estimate the number of urban and rural schools, confirmed in various ways in sources, at around 150, including around 50 outside towns. In the case of rural parish schools, often the only mentions of them were noted in the ledger of the Teutonic Order’s treasurer from the years 1399–1409 (Tresslerbuch), where records were made of providing aid to students originating from various towns and villages on the route of the Grand Masters’ journeys. Other sources confirm the existence of schools only in the case of large towns; it is those schools that played the biggest role in educating the youth. Control over schools initially stemmed from the right of patronage over parishes, exercised by the Teutonic Order and individual bishops. Accordingly, parish priests supervised not only the activity of schools, but also the appointment of their rectors. However, in the process of their emancipation, town councils tried to gain control over appointing teachers. One factor at play was that the costs of building and maintaining school premises were covered by the councils; the remuneration of teachers usually came from fees paid by students from affluent families. Unfortunately, the organisation of urban and rural schools in the earliest period is poorly documented in extant sources. One exception is the school in Malbork, whose operations can be reconstructed thanks to the preserved fourteenth-century school ordinance. This state of affairs means that our picture of schools functioning in the dominion of the Teutonic Order in Prussia is somewhat superficial: we know more about the effects of teaching than the very system and network of schools. Apart from town and parish schools there were also monastic schools. They were particularly important to mendicant orders: the Dominicans, the Franciscans, the Augustinian Hermits and the Carmelites. The aim of their schools was to educate friars, the best of whom would continue their education at studia generalia, often operating at universities. Schools also functioned at the Cistercian monasteries in Oliwa and Pelplin; they focused on the needs of the order rather than active participation in the intellectual life of Prussia and Gdańsk Pomerania of the time. On the other hand, the Teutonic Order did not have its own schools and had other ways of recruiting educated people who were required. Uwagi o szkołach miejskich, parafialnych i klasztornych w państwie zakonu krzyżackiego w Prusach i Prusach Królewskich w średniowieczu Zagadnienie organizacji i funkcjonowania szkół w państwie zakonu krzyżackiego w Prusach było już podejmowane w badaniach historycznych (Antoni Karbowiak, Emil Waschinski). W tym miejscu podjęto próbę podsumowania dotychczasowych prac, uwzględniając nie tylko miejskie i wiejskie szkoły parafialne, ale także szkoły zakonne. W najwcześniejszym okresie powstawania władztwa krzyżackiego w Prusach organizacja szkolnictwa była podporządkowana potrzebie przygotowania duchowieństwa, w tym wywodzącego się z ludności pruskiej, czemu służyły szkoły katedralne zakładane przez miejscowych biskupów. Niewiele później zaczęto zakładać szkoły także w celu kształcenia świeckich w miastach, co ściśle wiązało się z funkcjonowaniem parafii. Badacze szacują liczbę szkół miejskich i wiejskich, potwierdzonych w różny sposób w źródłach, na około 150, w tym około 50 poza miastami. Często jedyną wzmianką o wiejskich szkołach parafialnych były zapisy w księdze podskarbiego krzyżackiego z lat 1399–1409 (Tresslerbuch), gdzie odnotowywano przypadki udzielania pomocy uczniom pochodzącym z różnych miejscowości położonych na trasie podróży wielkich mistrzów. Inne źródła potwierdzają istnienie szkół jedynie w dużych miastach. Te ostatnie odgrywały też największą rolę w kształceniu młodzieży. Kontrola nad szkołami wynikała początkowo z prawa patronatu nad parafiami, które sprawował zakon krzyżacki i poszczególni biskupi. Wynikało to z faktu, że plebani nadzorowali nie tylko działalność szkół,ale także nominacje ich lektorów. Wraz z postępującą emancypacją rad miejskich starały się one przejąć kontrolę nad nominacjami nauczycieli. Wiązało się to również z tym, że koszty funkcjonowania szkół, a więc budowy i utrzymania pomieszczeń, ponosiły one same, choć wynagrodzenie nauczycieli pochodziło zazwyczaj z opłat wnoszonych przez zamożnych uczniów. Niestety, organizacja szkół miejskich i wiejskich w najwcześniejszym okresie jest słabo udokumentowana w zachowanych źródłach. Wyjątek stanowi szkoła funkcjonująca w Malborku, której działalność można zrekonstruować dzięki zachowanej XIV‑wiecznej ordynacji szkolnej. Wszystko to sprawia, że nasz obraz funkcjonowania szkół w Prusach Krzyżackich jest nieco powierzchowny, gdyż właściwie więcej można powiedzieć o efektach nauczania niż o samym systemie i sieci szkół. Obok szkół miejskich i parafialnych istniały także szkoły klasztorne. Szczególny nacisk na ich funkcjonowanie kładły zakony żebracze (dominikanie, franciszkanie, augustianie eremici i karmelici). Ich celem było kształcenie braci, z których najlepsi kontynuowali edukację w studiach generalnych, często działających przy uniwersytetach. Własne szkoły mieli także cystersi w Oliwie i Pelplinie. Zajmowały się one jednak wewnętrznymi potrzebami wspólnoty zakonnej, a nie aktywnym uczestnictwem w życiu intelektualnym ówczesnych Prus i Pomorza Gdańskiego. Natomiast zakon krzyżacki nie utrzymywał własnych szkół, gdyż w inny sposób pozyskiwał potrzebną kadrę wykształconych osób.
Zapiski Historyczne, 2020
This article summarizes the history of the relics of St Barbara in Althaus Kulm (Starogród Chełmiński), a topic with extensive research in Polish and German circles, but only recently addressed by scholarship in English. It begins with an overview of the relics' history and a summary of St Barbara's vita, pointing out the quick rise in her cult in the Teu-tonic Order's Prussian territory (Ordensland). Following this, it assesses the function of the relics through three lenses: warfare, daily life, and as a symbol of the Order's power using three methodological frameworks. These are hierophany (manifestations of the sacred) for warfare, naming practices for studying the impact of St Barbara on the local population, and as a reflection of the Order's territorial power (Landesherrschaft). The article ultimately demonstrates that the relics were a significant element of the multifaceted structure of religious life in medieval Prussia, both within and outside of the Teutonic Order. Appended to the text are two previously unpublished accounts of the relics of St Barbara and their arrival in Althaus, demonstrating the reputation of the shrine not just in the Ordensland, but within Christendom. It concludes with a summary of the research findings, and a consideration of these findings in light of more 'recent' interpretations of the Teutonic Order and the Prussian Crusades.
The article explores the role played by the figure of parish priest in the urban society of late-Medieval Prussia. The discussed problem has been presented from three angles: I. prosopography of the town parish priest, understood as the social expectations regarding his origin, education, and career; II. cultural model of the parish priest and his social roles; III. interactions between the parish priest and the townspeople. Matters discussed in detail include, among others, patronage over town parishes, scope of ministry-related and administrative duties of the parish priest, moral and personality traits making up the model of the good priest, authority of the parish priest over the town church and its clergy, disputes with the town council, as well as the relationship between the parish priest and the townspeople. In the course of analysing these problems, the figure of the town parish priest has been portrayed within various social and cultural contexts. The analysis has demonstrated the complexity and breadth of this function and allowed to address the key role played by the parish priest in the functioning of the parish.
2023
Rafał Kubicki The Teutonic Order and monasteries in Gdansk Pomerania in the first half of the 14th century The subject of this study is the attempt to characterise the policy conducted by the Teutonic Order towards monasteries in Gdansk Pomerania in the first half of the 14th century. In current assessment, it has traditionally been indicated that the order would consequently apply limitations in terms of friar convents foundations in Prussia and would pursue towards a strict control of all the congregations whose locations were based in Gdansk Pomerania. The article primarily indicates two factors contributing to the relations between the Teutonic Order and the cloisters in Gdansk Pomerania, namely the process of implantation and territorialisation of the Teutonic Order offices in Gdansk Pomerania. The conducted analyses determine that the relations between the Teutonic Order and the monasteries in Gdansk Pomerania were not as much of a result of its consequently conducted policy as of a resultant of numerous factors stemming from the situation occurring in a given friar congregation (the Cistercians) or referring to a specific cloister (as in the instance of the Dominicans in Gdansk). Whereby the Teutonic Order usually acted as a territorial ruler confirming transactions of purchase, bestowals or exchange of estates, as well as an arbitrary body in disputes with other institutions (with town authorities). Such role was also performed by local commanders or the Grand Master of the Order himself. Participation of the latter was ordinarily connected with the necessity for general regulation, as was the case in the instance of the general confirmation of monastery estates in Oliwa and Żarnowiec conducted by the Grand Master Ludolf König. In general, mutual relations of the Order and the convents were adequate if not even good. It must be highlighted that the position of the Teutonic Order towards the monasteries in Gdansk Pomerania were an element of a broader Church policy conducted in the area also towards the bishop of Wloclawek and the archbishop of Gniezno. streszczenie Rafał Kubicki Zakon krzyżacki a klasztory na Pomorzu Gdańskim w pierwszej połowie XIV w. Przedmiotem opracowania jest próba charakterystyki polityki prowadzonej przez zakon krzyżacki (niemiecki) wobec klasztorów na Pomorzu Gdańskim w pierwszej połowie XIV w. W dotychczasowych ocenach tradycyjnie wskazywano na konsekwentnie stosowane ograniczenia odnośnie do fundacji klasztorów mniszych w Prusach i dążenie zakonu niemieckiego do poddania ścisłej kontroli wszystkich zgromadzeń posiadających swoje siedziby na Pomorzu Gdańskim. W artykule wskazano przede wszystkim na dwa czynniki mające wpływ na relacje zakonu niemieckiego z klasztorami na Pomorzu Gdańskim, to jest na proces implantacji klasztorów i terytorializacji urzędów zakonu niemieckiego na Pomorzu Gdańskim. Z przeprowadzonych analiz wynika, że relacje zakonu niemieckiego z klasztorami na Pomorzu Gdańskim były nie tyle następstwem konsekwentnie realizowanej przez niego polityki, ale raczej wypadkową wielu czynników, wynikających z sytuacji panującej w danym zgromadzeniu zakonnym (cystersi) i odnośnie do konkretnego klasztoru (przykład dominikanów w Gdańsku). Przy czym zakon niemiecki występował zazwyczaj jako władca terytorialny, potwierdzający transakcje kupna–sprzedaży względnie nadania lub zamiany dóbr oraz jako arbiter w sporach z innymi instytucjami (z władzami miejskimi). Funkcję taką pełnili miejscowi komturzy lub sam wielki mistrz zakonu. Udział tego ostatniego był zazwyczaj związany z potrzebą ogólnej regulacji, jak w przypadku generalnej konfirmacji dla dóbr klasztoru w Oli wie i Żarnowcu dokonanej przez wielkiego mistrza Ludolfa Königa. Ogólnie, wzajemne relacje zakonu z klasztorami były poprawne, jeśli nie wręcz dobre. Trzeba też podkreślić, że stanowisko zakonu niemieckiego wobec klasztorów na Pomorzu Gdańskim było elementem szerszej polityki kościelnej prowadzonej na tym terenie także wobec biskupa włocławskiego i arcybiskupa gnieźnieńskiego.
The article addresses the problem of the functioning of secular clergymen in the castles of the Teutonic Order in Prussia. Brother priests were to run the religious life of the convents, but there is sufficient evidence showing that non-Teutonic clergymen were also employed to do this job. This group belonged to the category of “servants” (gesinden). It included chaplains of Teutonic officials, chaplains serving in the choir, vicars in infirmaries, deacons, sub-deacons, ringers and alumni. They played auxiliary functions in relation to brother priests, the shortage of whom may be noticeable in the first half of the 15th century. Secular clergymen helped to say the canonical hours in the castle’s choirs; however, they acted also as chaplains and notaries of Teutonic commanders, Pflegers or Vogts. They received remuneration for their work for the convents – both in the form of money and maintenance in the castle. Nevertheless, not all secular clergymen lived in the castle. Some of them owned prebendaries in the vicinity of the castle and treated their service in the castle as extra work, which not only provided them with additional income, but also facilitated the career development – as it is indicated in the recommendations of Teutonic officials to take over prebendaries. The service in the castle was often the preliminary step to become a member of the Teutonic Order.