BİR BEŞERİ COĞRAFYACI OLARAK İBN HALDUN (original) (raw)

Abstract

Ibn Khaldun, is one of the medieval geographer who serves as a bridge between antiquity and the modern era, was born in Tunis in 1332. The great thinker has made many important task through his life such as; vizier, clerk, sheikh and judge. He spent most of his life in Maghreb, Andalusia, Egypt and during this period, he travelled a large part of North Africa. In 1406, he died in Cairo where he spent the last twenty-four years of his life. Like many Medieval scholars, Ibn Khaldun has interested in different sciences and he has revealed various opinions in such as; geography, history, economics, philosophy, sociology, literature and politics. In the thesis, the human geography views of Ibn Khaldun have been discussed. In this context, Ibn Khaldun's Muqaddimah, which is an introduction to Kitâb’ul Iber (general history) and usually considered as an independent study, has been analyzed by geographical perspective. The subjects in Muqaddimah such as seven climate regions, geographical determinism, settlement geography, political geography and economic geography are taken by geographical perspective and they have been compared with modern geography. Ibn Khaldun's geographical ideas have been tried to compare with the views in modern geography that emerged hundreds of years after him. Therefore, the thesis focuses on the similarities and differences between Ibn Khaldun’s views and modern geography.

Loading...

Loading Preview

Sorry, preview is currently unavailable. You can download the paper by clicking the button above.

References (139)

  1. Yukarıda bahsedildiği üzere çok önemli coğrafi görüşleri olmasına rağmen, İbn Haldun Türk coğrafya camiası tarafından yeterli bir şekilde araştırılmamıştır. Hâlbuki İbn Haldun, İslam tarihinde modern coğrafi düşüncenin oluşumunun temelini atmıştır. Buna rağmen İbn Haldun'un coğrafi fikirleri hakkında Türkiye'de sadece birkaç akademik çalışma yapılmıştır. Bu çalışmalardan biri, ulusal bir coğrafya dergisinde yayınlamış bir makaledir. 9 Diğer bir çalışma ise, İbn Haldun'un bazı coğrafi görüşlerini ele alan bir yüksek lisans tezidir. 10 Lakin söz konusu tez, bir coğrafyacı tarafından değil, din felsefesi alanında yüksek lisans yapan bir öğrenci tarafından yazılmıştır. Tezde, İbn Haldun'un din ve iklim ilişkisi üzerinde durulmuş, fakat diğer coğrafi görüşlerine değinilmemiştir. İbn Haldun'un coğrafi görüşleri ele alan bir diğer çalışma da, Fındıkoğlu tarafından yazılmıştır (Fındıkoğlu, 1940). 11 Son zamanlarda İbn Haldun'un yerküre ve yedi iklim bölgesi ile ilgili görüşleri hakkında başka bir çalışma yapılmıştır. 12 Bir diğer önemli husus ise Yüksek Öğretim Kurumu'nun (YÖK) web sitesi veri tabanında İbn Haldun'la alakalı 50'den fazla tez (doktora ve yüksek lisans) yer almasına karşın, söz konusu tezlerin hiç birisi coğrafyacılar tarafında yazılmamıştır. Ayrıca 2006, 2009 ve 2013 yıllarında İstanbul'da gerçekleştirilen İbn Haldun hakkındaki sempozyumlara coğrafyacılar tarafından bir katılım olmamıştır. 13
  2. İbn Haldun'u doğrudan incelemeyi amaçlamayan birçok coğrafya kitabında
  3. O'na atıf yapılmakta veya O'nun kavramları kullanılmaktadır. Mesela, Türkiye'de coğrafya bölümlerinde okutulan lisans düzeyindeki kitaplarda (Şahin, 1998), Özçağlar (2001), Baydil (2004), Özey (2008), Akdemir ve Akengin (2013), Doğanay ve Doğanay (2014), Tümertekin ve Özgüç (2014a, 2014b); akademik araştırma kitaplarında ise
  4. Elmacı, S. ve Bekdemir, Ü., (2008) . Ortaçağ İslam Âleminde Şehir: İbn Haldun'un Şehre Bakışı, Doğu Coğrafya Dergisi, 19:73-88. Erzurum.
  5. Taşkın , A. (2013). İbn-i Haldun ve Coğrafyacılığı, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dalı Din Sosyolojisi Bilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
  6. Fındıkoğlu, Z., F., (1940) İbn Haldun, Coğrafya Telakkisi, İş Üç Aylık Ahlâk ve İçtimaiyat Mecmuası, 22 (6): 49-59.
  7. İstanbul.
  8. Ertürk, M. ve Özdemir, Ü., (2015). Mukaddime'ye Göre Dünya'nın Doğal Çevreleri ve Bölge Anlayışı, Türk Kültüründe Coğrafya -I (Edi. Meydan & Çetin), Pegem Akademi Yayınları, Ankara.
  9. Geçmişten Geleceğe İbn Haldun, 3-4 Haziran 2006, TDV İslam Araştırmları Merkezi (İSAM), İstanbul.
  10. II. Uluslararası İbn Haldun Sempozyumu, 29-31 Mayıs 2009, TDV İslam Araştırmları Merkezi (İSAM), İstanbul.
  11. III. İbn Haldun Uluslararası Sempozyumu, 28-29 Eylül 2013, Holiday Inn İstanbul Airport North, İstanbul. sürmüştür. Çünkü mülkün elde edilmesi ve genişlemesiyle birlikte, devletin gücü artar. Ancak daha sonra devletin gerileme sürecine girmesi ile beraber nüfus azalmaya başlamaktadır. Başka bir deyişle kuruluş ve yüksel dönemlerinde her yönden gelişen devlet, ihtiyarlama safhasında bütün yönleriyle gerilemeye başlamaktadır. 5.
  12. SİYASİ COĞRAFYA BAKIŞ AÇISI İLE ASABİYET TEORİSİ İbn Haldun'un asabiyet teorisi siyasi coğrafya kapsamında ele alınabilir. Çünkü asabiyet, devleti ayakta tutan ve halkı birbirine bağlayan bir kuvvet olması bakımından önemli bir siyasi coğrafya konusudur. Zira asabiyet, halkın devlete bağlılık göstermesi ve kendi içinde birlik sağlanması, devletin daha sıhhatli ve istikrarlı bir politika izlemesine katkıda bulunur. Bu bakımdan tarihten günümüze devletler, halkı tek bir noktada toplayacak ve birliği sağlayacak adımlar atmışlardır. İslam tarihinde asabiyet kavramını ilk kez bilimsel ve objektif bir bakış açısı ile inceleyen düşünür İbn Haldun'dur (Çağrıcı, 1991, s. 454). İbn Haldun'un asabiyet kavramı ile kastettiği mana çok geniş anlamlar ihtiva etmektedir. Asabiyet teorisi, İbn Haldun'a özgü bir görüş olup, daha önce başka bir düşünür tarafından ele alınmamıştır (Azarkan, 2003, s. 3). İbn Haldun, kendi geliştirdiği asabiyet teorisini şöyle tanımlar: "Asabiyet, sadece nesep birliğinden veya o manadaki bir şeyden hâsıl olur… Neseplerdeki semere ve fayda, yardımlaşmaya ve gayrete gelerek imdada koşmaya vesile olan asabiyetten ibarettir (İbn Haldun, 2013, s. 334, 342)." İbn Haldun'un tercümesi çok zor terimlerinden biri olan asabiyet, batı dillerine grup duygusu, birlik duygusu, kabile ruhu, ortak ruh, dayanışma ruhu, grup dayanışması, toplumsal ruh, sosyal bütünlük ve kaynaşma şeklinde çevrilmiştir (Kayapınar, 2006, 87-88). Nitekim Mahdi, asabiyeti, toplumsal dayanışma (social solidarity) olarak tanımlamıştır (Mahdi, 1957, s. 196).
  13. Ayrıca asabiyet, bazı yazarlar tarafından, vatanperverlik, milli duygu ve milliyetçilik anlamlarında kullanılmıştır (Arslan, 1997, s. 115). Mesela Yıldırım'a göre İbn Haldun'un asabiyet tanımı, günümüz milliyetçilik 56 tanımı ile örtüşmektedir (Yıldırım, 2006, s. 5).
  14. Ya da asabiyet, vatan sevgisi olarak da açıklanabilir (Falay, 1978, s. 18). Hassan'a göre kısaca asabiyet, bir davranış biçimidir. Bu davranış, kolektif aksiyon şeklinde 56 Milliyetçilik: Maddi ve manevi açılardan millet ve ülkesinin çıkarlarını her şeyin üstünde tutma anlayışı, ulusçuluk, ulusalcılık, nasyonalizm (TDK Büyük Türkçe Sözlük, http://www.tdk.gov.tr/ ).
  15. "Nüfusu az olan şehirlere bakmaz mısınız, oralarda rızk ve kazanç nasıl azalmakta veya insan emeğinin azalması neticesinde kaybolup gitmektedir. Bunun aksine olarak iş ve emek daha çok bulunan (umranca gelişmiş ve ilerlemiş) şehirlerdeki halkın (iktisadi) ahvali daha geniş, refahları daha kuvvetli olur (İbn Haldun, 2013, s. 695)." Bu bakımdan İbn Haldun, daha fazla nüfusun daha fazla üretimi sağlayacağını ifade etmektedir (Falay, 1978, s. 32). Başka bir deyişle, İbn Haldun'a göre üretim ve imalat miktarı, nüfus tarafından belirlendiğini gibi, nüfus miktarı da üretim tarafından belirlenmektedir (Boulakia, 1971, s. 1114). Yani bu ilişki çift yönlüdür. Ayrıca İbn Haldun, bir şehirde nüfus yoğunluğunun fazla olmasının iş bölümünü sağlayarak ekonomik aktiviteleri artıracağını, aynı zamanda bu durumun siyasi ve askeri açıdan önemli olduğunu vurgulamıştır (Şahin, 2015, s. 64). Keza bu durum günümüzde de varittir. Mesela günümüz coğrafyacılarından Göney, şehirde nüfusun artışının şehir ve civarında hizmetlerin çeşitlenmesini sağlayacağını ifade etmiştir (Göney, 1984, s. 146). Ya da daha açık bir ifade ile nüfus artıkça iş bölümü gelişir ve tarımsal fonksiyon geriler (Darkot, 1967, s. 7). Bu noktada nüfus artışı, şehirde iş bölümünü teşvik eder ve umranın ziyadeleşmesini sağlar. Bu hususta İbn Haldun'u nüfus bilimci Robert Malthus (1766 -1834) ile karşılaştıran çalışmalar bulunmaktadır. Zira İbn Haldun Malthus'tan asırlar önce nüfus artışının toplumsal etkilerine dikkat çekmiştir (Falay, 1978, s. 60; Günay, 1986, s. 83;
  16. Yıldırım, 2006, s. 46). Hatırlanacağı üzere Malthus, nüfus artışını iktisadi açıdan olumsuz vaka olarak ele almış, bunun kaynakların ve gıdaların eksilmesine neden olacağını ileri sürmüştür. Şöyle ki, Malthus'un nüfus teorisine göre doğal kaynaklar aritmetik (1.2.3…) şekilde artarken, nüfus geometrik (1. 2. 4. 6…) şekilde artış göstermektedir (Malthus, 1798, s. 8). Bu durumda, gelecekte doğal kaynakların nüfusu beslemeyeceğine dair olumsuz bir senaryo çizmiştir. Hâlbuki İbn Haldun, nüfus artışını iş ve emeği teşvik
  17. İbn Haldun bu hususta şunları yazar: "Şehrin umranı büyüyüp nüfusu kalabalıklaşınca, o vakit artan ameller (vasıflı iş gücü) sebebiyle (inşaat) malzemesi çoğalır, sanatkâr (ve ustalar) fazlalaşır. Evvelce de bahis konusu edilen durumda olduğu gibi, şehrin umranı nihai gayesine ulaşıncaya kadar artış sürüp gider. Bir şehrin umranı gerilemeye yüz tutar ve oradaki nüfus seyrekleşmeye başlarsa, bundan dolayı sanatlar da azalır. Neticede iyi, sağlam yapılar ve üzerinde tezyinat yapılan yüksek binalar ortadan kalkar, sonra nüfusun eksilmesi sebebiyle ameller (ve vasıflı iş gücü) azalır. Bunun neticesi olarak taş ve mermer gibi inşaat malzemelerinin getirilmesi yavaş yavaş noksanlaşır ve sonunda tamamen ortadan kalkar (İbn Haldun, 2013, s. 651)." Ayrıca İbn Haldun'a göre nüfus artışı ile birlikte gıda maddelerinin fiyatı düşer. İbn Haldun, bu durumu şöyle izah eder: "Bir şehir büyür, gelişir ve nüfusu çoğalırsa, gıda ve onun yerine kaim olan zaruri ihtiyaç maddelerinin fiyatları düşer ve ucuzlar (İbn Haldun, 2013, s. 656)." 6.
  18. İBN HALDUN'UN SANAT ANLAYIŞI VE MUHTELİF SANAT (MESLEK) KOLLARI İbn Haldun'un sanat 63 anlayışı günümüz sanat anlayışından farklıdır. İbn Haldun'a göre sanat; daha çok zanaat, hafif sanayi, atölye tarzı işletmeleri ve aynı zamanda müzik, edebiyat ve ilimi talim mesleklerini icra edenleri tanımlar. Mukaddime'nin Türkçe tercümelerinde sanat kavramını, değişik kelimelerle karşılık bulmuştur. Örneğin, Uludağ (2013) sanat kavramını aynen almış, Kendir (2004) bazen sanat bazen de iş kolları ve meslek kelimelerini tercih etmiş, Ugan (1991) ise bazı bölümlerde sanat, bazı bölümlerde de hüner ve sanayi kavramlarını kullanmıştır. Ayrıca sanatın Türkçe anlamlarından birisi de zanaattır (TDK, 2016). Bu nedenle Kozak, İbn Haldun'un iktisadi görüşlerini ele aldığı çalışmasında zanaat kelimesini tercih etmiştir (Kozak, 1999). Özetlemek gerekirse İbn Haldun'un sanatı, hirfet 64 , atölye, hafif sanayi, zanaat ve eğitim gibi mesleki kavramlarını ifade eder. İbn Haldun'a göre sanat, çiftçilikten sonra gelen ikinci bir geçim yöntemidir. Sanatkârlık çiftçiliğin aksine bilgi ve beceri isteyen bir iş koludur. Nitekim sanat, bedevilikten sonra gelen bir meslek olduğu için şehirlerde ve şehirliler arasında yaygındır. Bu bakımdan çiftçilik bedevilerin mesleği iken sanat ise şehirlilerin uğraş alanı gören İbn Haldun, sanatı şu ifadelerle tanımlamaktadır; "Sanatlar (basit değil) mürekkeb ve ilmidir, ona fikir ve nazar sarf edilir. Onun için sanatlar, ekseriya bedevilikten sonra gelen ve onu (takiben) ikinci olan şehirlerde ve hadariler arasında bulunur (İbn Haldun, 2013, s. 699)."
  19. Sanat: 1. Bir duygu, tasarı, güzellik vb.nin anlatımında kullanılan yöntemlerin tamamı veya bu anlatım sonucunda ortaya çıkan üstün yaratıcılık. 2. Belli bir uygarlığın veya topluluğun anlayış ve zevk ölçülerine uygun olarak yaratılmış anlatım.
  20. Bir şey yapmada gösterilen ustalık: Konuşma sanatı. 4. Bir meslekte uyulması gereken kuralların tümü: Askerlik sanatı. 5. Zanaat (TDK Büyük Türkçe Sözlük, http://www.tdk.gov.tr).
  21. Hirfet: Kunduracılık, duvarcılık, demircilik, marangozluk, dokumacılık vb. küçük el sanatları (TDK Büyük Türkçe Sözlük, http://
  22. Barnes, 1921, s. 322). Başka bir ifade ile yazar, İbn Haldun'un tarihçi kişiliğinin yansıra, coğrafyacı yönünü de ele almıştır.
  23. Konigsberg, Climate and Society: A Review of the Literature (İklim ve Toplum: Bir Literatür Taraması) adlı makalesinde İbn Haldun'a geniş bir paragraf ayırmış, İbn Haldun'a göre iklimin kültür, toplum, ırk ve ten rengi üzerinde etkisinden söz etmiştir. Yazar İbn Haldun'un, Arapların diğer milletlere karşı üstünlüğünü meşrulaştırmak için kendi arzusuna uygun olarak Arapların yaşadığı bölgeleri ılıman iklim olarak tasnif etmesinin eleştirilebilir bir izah olduğunu belirtmektedir (Konigsberg, 1960, s.69).
  24. Kriesel, Konigsberg'in düşüncelerinden hareketle, çevresel determinizm anlayışının coğrafya literatüründe çok eskilere gittiğini ifade etmiştir. Yazar, coğrafyada determinizmin kronolojik olarak Hipokrat, Plato ve Aristo ile başladığını; İbn Haldun, Bodin ve Arbuthnot ile devam ettiğini; Ratzel, Semple ve Huntington gibi coğrafyacılarla sona erdiğini ifade etmiştir (Kriesel, 1968, s. 558). Bu bakımdan yazara göre İbn Haldun, İlkçağ düşünürleri ve modern dönemdeki coğrafyacılar arasında köprü vazifesi görmüştür. Ayrıca yazarında tarihsel süreçte çevresel determinist olarak bir Müslüman coğrafyacıya yer vermesi de büyük önem taşımaktadır. Rosenthal'dan alıntı yaparak "İbn Haldun'un Ortaçağ İslam dünyasının özeti" olarak tanımlayan Kish, Mukaddime'de tarih felsefesi ve coğrafya ile ilgili parlak ifadelerin yer aldığını yazmıştır. Bu bağlamda İbn Haldun'u İslam coğrafyacıları arasında sayan Kish, Mukaddime'de geçen yerkürenin tasviri ile ilgili bölümlerden alıntılar yapmıştır (Kish, 1978, s. 229-235).
  25. Elliot, Journal of Geography'de yayınlanan makalesinde Hipokrat, İbn Haldun, Bodin, Montesquieu, Semple ve Huntington gibi düşünürlerin etnik merkezcilik ile ilgili çevresel determinist görüşlerini haritalandırmıştır. Yazar, İbn Haldun'a göre insanların iklim bölgelerine bağlı olarak farklı özelliklerine değinmiş, dördüncü iklimde yaşayan insanların en mükemmel insan olduğunu belirtmiş ve diğer bölgelerdeki toplumları harita üzerinde göstermiştir. Bu bakımdan Elliot, Mukaddime'den hareketle İbn Haldun'un zihin haritasını (mental map) çıkarmaya çalışmıştır (Elliot, 1979, s. 250-265). görüşünün İbn Haldun'a kadar dayandığından söz etmiştir (Glassner and Fahrer, 2004, s.
  26. -5, 554). Ould-Mey, Annals of the Association of American Geographers'da yayınlanan makalesinde İbn Haldun'un asabiyet ve umran kavramlarına değinmiştir. Asabiyet ile sosyal, siyasi ve medeni hayat (umran) ilişkine değinen Ould-Mey, Mukaddime'de siyasi tarih ile sosyoekonomik evrim arasındaki münasebeti ele almıştır. Yazar, ayrıca İbn Haldun'un beşeri coğrafyadaki değişimlerin, insanların hayat tarzına bağlı olarak şekillendiğine dair görüşlerine yer vermiştir (Ould-Mey, 2003, s. 466). Myer, International Encyclopedia of Human Geography isimli coğrafya ansiklopedisinde Afrika maddesinde İbn Battuta ile birlikte İbn Haldun'u da ele almıştır. İbn Haldun'un Kuzey Afrika'nın büyük bir kısmını gezdiğini ve burada karşılaştıkları insanlar hakkında önemli bilgiler verdiğini belirtmiştir. Yazar, Afrika'nın az gelişmiş bir kıta olarak bilinmesine karşın, İbn Haldun gibi düşünürleri bilim dünyasına kazandırdığını da eklemiştir (Myer, 2009, s. 26). Başka bir coğrafya ansiklopedisinde Warf, İbn Haldun'u Ortaçağın önemli bir Arap coğrafyacısı olduğunu belirtmiş, yeryüzü ile ilgili tasviri coğrafya bilgilerini desteklemek için haritalar ürettiğinden bahsetmiştir. İbn Haldun'un İbn Battuta gibi Kuzey Afrika ve Ortadoğu'da yaptıkları seyahatlerle bilindiğini ifade etmiştir. Ayrıca Warf, İbn Haldun'un Mukaddime'sinin insan -çevre ilişkisini (muhtemelen) tarihte ilk kez ele alan eser olduğunu ileri sürmüştür (Warf, 2010, s. 1461, 2179). Fransız coğrafyacı ve jeopolitik uzmanı Lacoste, İbn Haldun: Tarih Biliminin Doğuşu (2012) adlı eserinde İbn Haldun'un tarihi ve coğrafi görüşlerini bir batılı gözüyle ele almıştır. İbn Haldun'un kendi dönemde toplumun iktisadi, siyasi ve sosyal yapısını çözümlemeye çalıştığından bahsetmiştir. İbn Haldun'un düşüncesini incelemek, zamanımıza sırt çevirmek değil, en önemli güncel sorunlarımızın temelindeki nedenleri çözümlemeye başlamaktır (s. 8) yorumunu yapan Lacoste, İbn Haldun'un görüşlerinin günümüze ışık tuttuğunu ifade etmiştir. Yazar, aynı zamanda İbn Haldun'un eserlerinin az gelişmiş ülkelerin, tarihi geçmişini aydınlattığını belirtmiştir. Fekadu, eleştirel bir bağlamda ele aldığı çevresel determinizm ve posibilizm görüşleri ile ilgili makalesinde İbn Haldun'u çevresel determinizm taraftarı olarak ele almıştır. Fekadu İbn Haldun'un determinist görüşlerine örnek olarak, sıcak iklim ile siyah ten rengi arasındaki ilişkiye dikkat çekmiştir. Fekadu, bu bakımdan İbn Haldun'un ırkların ortaya çıkmasını neseple olan ilişkini reddettiğini belirtmiştir (Fekadu, 2014, s.
  27. Robert Kaplan, günümüzde popüler olmaya başlayan kitabı The Revenge of Geography: What the Map Tells Us About Coming Conflicts and the Battle Against Fate (Coğrafyanın İntikamı: Yaklaşan Çatışmalar Hakkında Harita Bize Ne Söyler ve Kadere Karşı Savaş) adlı kitabında İbn Haldun'dan bahsetmiştir. Kaplan, her ne kadar bir coğrafyacı olmasa da eseri siyasi coğrafya açısından büyük önem taşımaktadır. Zira Kaplan'ın adı geçen eseri siyasi birimleri çevresel determinizm fikriyle desteklemektedir. Hatta bu nedenle coğrafyacılar tarafından eleştirilmiştir. 71 Kaplan, İbn Haldun'u 14. yüzyılda yaşayan Tunuslu coğrafyacı ve tarihçi olarak nitelendirmiş, hükümdarlıkların kuruluşu, yükselişi ve çöküşü ile ilgili düşüncelerine yer vermiştir. Ayrıca yazar, İbn Haldun'un göçebelerin yerleşik hayata geçmesiyle şehirleri meydana getirmesinden ve daha sonra şehrin rahat ve lüks hayatı devletin çöküşüne zemin hazırlamasıyla alakalı coğrafi görüşlerinden bahsetmiştir (Kaplan, 2012, s. 40, 121). Kaplan'ın bu çalışmasıyla İbn Haldun'un siyasi coğrafya görüşlerinin günümüzde halen önemini koruduğu anlaşılmaktadır. Söz konusu kitabın, günümüzde popüler kitaplar arasında olması bunu göstermektedir.
  28. Bakınız: De Blij, H. (2013), The Revenge of Geography: What the Map Tells Us about Coming Conflicts and the Battle of Fate. By Robert D. Kaplan. Geographical Review, 103: 304-305, New York. KAYNAKÇA
  29. Adıvar, A. A. (1988). İbn Haldun. İslam Ansiklopedisi, Milli Eğitim Basımevi, C.5 (2): 738-743, İstanbul.
  30. Ağarı, M. (2006). İslam Coğrafyacılarında Yedi İklim Anlayışı, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 47(2): S. 195-295, Ankara.
  31. Ahmad, S. M. (1993). Coğrafya. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, TDV Yay. C: 8, s. 50-62. İstanbul.
  32. Ahmad, S., M. (1999). İbn Hurdâzbih. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, TDV Yay. C:20, s.78-79, İstanbul.
  33. Ahmed Zeki Velidi, (1914). İbn Haldun Nazarında İslam Hükümlerinin İstikbali, Bilgi Mecmuası, C. 2 (7): 733-743, İstanbul.
  34. Akdemir, İ. O. ve Akengin, H. (2013). Coğrafya Biliminin Tanımı, İlkeleri, Konusu, Bazı Temel Kavramları ve Öğretimi, Genel Fiziki Coğrafya (Edi. Hamza Akengin ve İskender Dölek), Ankara: Pegem Akademi Yay. Akengin, H. (2013). Siyasi Coğrafya: İnsan ve Mekân Yönetimi (3. Baskı). Ankara: Pegem Akademi Yay.
  35. Akkaya, K. (1989). Göç Teorileri, İbn Haldun ve Avrupa'daki Göçmenler, İbn Haldun ve Göç Tarihi (Ed. Veyis Güngör), Hollanda.
  36. Akyol, İ., H., (1951). Umumi Coğrafya, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Enstitüsü Neşriyatı, No:13, İstanbul. Albayrak, A. (2000). Bir Medeniyet Kuramcısı Olarak İbn Haldun, Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 9 (1): 1-10, Bursa. Alexander, T. (2005) "Historical Geography" Encyclopedia of World Geography (ed. Robert W. McCOLL), New York: Facts On File, Inc. Alptekin, M. Y. (2013). "Sosyoloji'de Coğrafyacı Yaklaşım ve Trabzon'da Toplumsal Karakterin Ekolojik Yorumu" Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 8 (15): s. 77- 98, Trabzon.
  37. Arı, Y. (2005). 20. Yüzyılda Amerikan Coğrafyası: Genel Bir Değerlendirme,
  38. Yüzyılda Amerikan Coğrafyasının Gelişimi (Edi. Yılmaz Arı) (s. 3-19). Konya: Çizgi Kitabevi. Arslan, A. (1997). İbn-i Haldun'un İlim ve Fikir Dünyası. Ankara: Vadi Yay. Atalay. İ. (2013). Determinizm. Doğa Bilimleri Sözlüğü (İkinci Baskı). İzmir: Meta Basım ve Matbaacılık Faaliyetleri. Taşkın, A. (2013). İbn-i Haldun ve Coğrafyacılığı. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dalı Din Sosyolojisi Bilim Dalı. Avcı, C. (2004). Mes'ûdî, Ali B. Hüseyin, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi,, TDV Yay. C: 29, s. 353-355, İstanbul.
  39. Azarkan, A. E. (2003). İbn Haldun'un Devlet Görüşü (Yönetimler Döngüsü), Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 4. http://www.e-sosder.com/.
  40. Baali, F. (1988). Society, State, And Urbanism: Ibn Khaldun's Sociological Thought. Albany: State University of New York Press.
  41. Barnes, H. E. (1921). The Relation of Geography to the Writing and Interpretation of History. Journal of Geography, 20 (9), 321-337.
  42. Baydil, E. (2004). Coğrafyaya Giriş. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
  43. Biegel, L.,C.(1990). İbn Haldun'un Hayatı ve Çalışmaları, İbn Haldun ve Göç Tarihi Konferansı, Hollanda Türk Akademisyenler Birliği Yayınları, Amsterdam, S.1-64.
  44. Bilge, S., (1958). Jeopolitik, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 13(3):150-174, Ankara. Blacksell, M. (2006). Political Geography. New York: Routledge.
  45. Boulakia, J., D., C., (1971). Ibn Khaldûn: A Fourteenth-Century Economist, Journal of Political Economy, 79 (5): 1105-1118, New Orleans.
  46. Brauer, R. W. (1992). Geography in the Medieval Muslim World: Seeking a Basis for Comparison of the Development of the Natural Sciences in Different Cultures. Comparative Civilizations Review, (26): 73-110.
  47. Cemil Zeki (1899). İbn Haldun. İstanbul: Kitabhane-i İslam ve Askeri-İbrahim Hilmi. Cresswell, T. (2009). Place: An Introduction. Amsterdam: Elsevier. http://booksite.elsevier.com/brochures/hugy/SampleContent/Place.pdf Çağrıcı, M. (1991). Asabiyet. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi,, TDV Yay. C: 3, s. 453-455, İstanbul.
  48. Çalık, E. (2015). İbn Haldun'un Düşünce Sisteminde Siyaset-Toplum İlişkisi, İnönü Üniversitesi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 1 (4): s. 43-56, Malatya.
  49. Darkot, B. (1967). Şehir Ayrımında Nüfus Sayısı ve Fonksiyon Kriteri, İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Dergisi, 17 (8): 1-9, İstanbul.
  50. Demircioğlu, A. (2013). İbn Haldun'un İnsan Düşüncesi ve Medeniyet Algısı.
  51. Yayınlanmamış Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Felsefe Grubu Eğitimi Bilim Dalı. Demirtaş, Z. ve Usta, M. E. (2011). İbn-i Haldun'dan Günümüze Örgütlerin Çöküşüne Dair Deterministtik Bir Yaklaşım, Millî Eğitim, Eğitim ve Sosyal Bilimler Dergisi, 191: 108-117, Ankara.
  52. Denker, B. (1960). Güney Doğu Toroslarda Göçebelik, Türk Coğrafya Dergisi, 20: 136-142, İstanbul. Doğanay, H. (2011). Anlamı, Tanımı, Konusu ve Felsefesi Bakımından Coğrafya İlmi Hakkında Bazı Düşünceler. Doğu Coğrafya Dergisi, 16(25), 1-44.
  53. Erzurum. Doğanay, H. ve Sever, R. (2013). Genel ve Fiziki Coğrafya. Ankara: Pegem Akademi Yayınları. Doğanay, H. (2014). Türkiye Beşeri Coğrafyası (4. Baskı), Pegem Akademi Yayınları, Ankara. Doğanay, H. ve Doğanay, S. (2014). Coğrafyaya Giriş (11.Baskı). Pegem
  54. Akademi Yayınları, Ankara.
  55. Doğanay, H., Özdemir, Ü. ve Şahin, İ. F. (2014). Genel Beşeri ve Ekonomik Coğrafya (6. Baskı). Pegem Akademi Yayınları, Ankara.
  56. Dönmez, S. (2002). İbn Haldun'un Tarih ve Umran Anlayışına Felsefî-Eleştirel Bir Yaklaşım, Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1(2): 130-146, Adana. Elliot, H. M. (1979). Mental maps and ethnocentrism: Geographic characterizations in the past, Journal of Geography, 78: 7, 250-265.
  57. Elmacı, S. ve Bekdemir, Ü., (2008). Ortaçağ İslam Âleminde Şehir: İbn Haldun'un Şehre Bakışı. Doğu Coğrafya Dergisi, 13(19):73-88. Erzurum.
  58. Enan, M., A., (1941). Ibn Khaldun: His Life and Work, Sh. Lahor: Muhammed
  59. Ashraf. Ermiş, F. (2003). Bir Ortadoğu İktisat Tarihçisi Olarak Charles Issawi ve "The Economic History of Turkey" Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi -TALİD 1(1): 417-427, İstanbul. Ertürk, M. ve Özdemir, Ü. (2015). Mukaddime'ye Göre Dünya'nın Doğal Çevreleri ve Bölge Anlayışı, Türk Kültüründe Coğrafya -1 (Edi. Ali Meydan Ve Turhan Çetin), 83-119, Pegem Akademi Yay. Ankara. Falay, N. (1978). İbni Haldun'un İktisadi Görüşleri, İstanbul Üniversitesi, No: 2420, Gürbay Matbaacılık, İstanbul Fekadu, K. (2014). The Paradox in Environmental Determinism and Possibilism: A Literature Review, Journal of Geography and Regional Planning, 7(7), S. 132-139.
  60. Fındıkoğlu, Z., F., (1940). İbn Haldun, Coğrafya Telakkisi, İş Üç Aylık Ahlâk ve İçtimaiyat Mecmuası, C. Vı, Sayı 22, S. 49-59. İstanbul. Fındıkoğlu, Z. F. (1947). Coğrafya ve Sosyoloji, Gençlik Kitabevi Neşriyatı, İçtimai Eserler Serisi No.8, İstanbul.
  61. Flint, C., ve Taylor, P., J., (2014). Siyasi Coğrafya: Dünya-Ekonomisi, Ulus- Devlet ve Yerellik (Çev: Fulya Ereker). Ankara: Nobel Yay. Garipağaoğlu, N. (2015). Türkiye Ortam Sorunları Coğrafyası (Hava-Su- Toprak Ekosistemleri Açısından) (2.Baskı). İstanbul: Yeditepe Yay. Garnier, B. J., ve Delobez, A. (1983). Pazarlama Coğrafyası (Çev. Erol Tümertekin, Alp Tümertekin) İstanbul Üniversitesi Yay. No. 3111, İstanbul. Gates, W. E. (1967). The Spread of Ibn Khaldûn's Ideas On Climate And Culture, Journal of The History of Ideas, 28 (3): 415-422, Philadelphia. Genç, S. Y. (2015). İbni Haldun'un Devlet Anlayışı Çerçevesinde "Refah Devleti" ve "İktisadi Kalkınma" Düşüncesi. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 3(1), 141-154, Muş.
  62. George, P. (1991). Nüfus Coğrafyası (Çev. Tanju Gökçöl). İstanbul: İletişim Yayınları. Glassner, M., ve Fahrer, C., (2004). Political Geography (3th Edition). USA: Wiley. Göney, S. (1984). Şehir Coğrafyası (2. Baskı). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yayın No. 2274.
  63. Göney, S., (1993). Siyasi Coğrafya. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Basımevi ve Film Merkezi, Üniversite Yay. No: 3820.
  64. Görgün, T. (1999). İbn Haldun-Görüşleri, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, TDV Yay. Cilt 19: S. 543-555, İstanbul.
  65. Görgün, T. (2006). Mukaddime. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, TDV Yay, İstanbul, C.31, S. 118-120, Ankara. Gumplowıcz, L, (1940). İbni Haldun ve İçtimaiyatı (Çev. F. Fındıkoğlu)
  66. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, VI (2-3): 573-588, İstanbul. Gümüşçü, O. (2013). Coğrafyaya Davet (2.Baskı). İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
  67. Gümüşçü, O. (2014). Tarihi Coğrafya (3.Baskı). İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
  68. Günay, Ü. (1986). İslâm Dünyasında Bir Din Sosyolojisi Öncüsü: İbn Haldun (1332-1406). Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (6) 63-104, Erzurum. Gündoğdu, A., (2008). Türk Jeopolitiği (Ak Deniz'e Bir Kısrak, Hazara Bir Kartal Başı Gibi Uzanan Bu Memleket), 21. Yüzyıl Dergisi, 6:151-172. http://www.21yuzyildergisi.com/ Günel, H., (2008). Coğrafyanın Siyasal Gücü (4. Baskı). İstanbul: Çantay
  69. Kitabevi. Günel, K., (1995). Siyasi Coğrafyada Yeni Yaklaşımlar, Türk Coğrafya Dergisi, 30:457-461, İstanbul.
  70. Haning, T. (2009) Geography of War: The Significance of Physical and Human Geography Principles, Focus on Geography, 52 (1), 1-37, New York.
  71. Hanks, R., R., ve Stadler, S., J., (2011). Organic Theory. Encyclopedia of Geography Terms, Themes, and Concepts, Abc-Clıo, California. Harvey, D. (1984). On the History and Present Condition of Geography: A Historical Materialist Manifesto. The Professional Geographer, 36: 1-11, Washington DC. Hassan, Ü. (2011). İbn Haldun: Metodu ve Siyaset Teorisi (5. Baskı). Ankara: Doğubatı Yay. 54. Hassan, Ü., (1973). İbn Haldun Mukaddime'si Metninin Yaygınlık Kazanması Üzerine Notlar. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 28 (3), S. 111-126.
  72. Ankara. Herb, G. H. (2007). The Politics of Political Geography, The Sage Handbook of Political Geography (Edi. R Cox, M. Low Ve J. Robinson). Londra: Sage Publication, S. 21-41. Herodot. (1973). Herodot Tarihi (Çev. Müntekim Ökmen). İstanbul: Remzi Kitabevi. Holt-Jensen, A. (2009). Geography-History and Concepts. Londra: Sage Publications,.
  73. Huntington, E. (1915). Civilization and Climate. New Haven: Yale University Press. Huntington, E. (1919). World-Power and Evolution. New Haven: Yale University Press.
  74. Ibn Khaldun, (1967). The Muqaddimah: An Introduction to History (Çev: Franz Rosenthal)" Londra: Routledge and Kegan Paul. Issawi, C. (2015).Ibn Khaldun. Encyclopedia Britannica. Encyclopedia Britannica Online. Encyclopedia Britannica Inc., Url: http://Www.Britannica.Com/Biography/Ibn-Khaldun. Erişim Tarihi: 22 Haz. 2015
  75. İbn Haldun (1860). Mukaddime-i İbn-ı Haldun'un Fasl-ı Sadisinin Tercümesidir. (Zayirçe-İ Alam) (Ç. Ahmed Cevdet Paşa), (11 Cemaziyülevvel 1277), İstanbul. İbn Haldun (1977). Mukaddime 1 (Çev: Turan Dursun). Ankara: Onur Yay. İbn Haldun (1986). Mukaddime 1 (Çev: Zakir Kadiri Ugan). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi. İbn Haldun (2004). Mukaddime 2 (Çev. Halil Kendir). İstanbul: Yeni Şafak Kültür Armağanı. İbn Haldun (2011). Bilim İle Siyaset Arasında Hatıralar (Çev. Vecdi Akyüz), İstanbul: Dergâh Yayınları. İbn Haldun (2013). Mukaddime I (9.Baskı, Çev: Süleyman Uludağ): İstanbul: Dergâh Yayınları. İbn Haldun (2013). Mukaddime II (9.Baskı, Çev: Süleyman Uludağ). İstanbul: Dergâh Yayınları. İbn Haldun (2015). Mukaddime I-II (Haz. Arslan Tekin). İstanbul. İlgi Kültür Sanat Yayıncılık. İbn-i Haldun (1858).Tercüme-i Mukaddime-i İbn Haldun (Baştan Fasl-I Sadise Kadar) (Ç. Pirizade Muhammed Sahib), Matbaa-i Amire, 1274, İstanbul. İbn Havkal (2014). 10. Asırda İslam Coğrafyası (Sûrat el-Arz) (Çev. Ramazan Şeşen). İstanbul: Yeditepe Yayınları. İbrahim, H. (1989). "Ibn Khaldun" Pioneers in Leisure and Recreation. Waldorf: AAHPERD Publications, Inc., s. 21-26.
  76. İbret, B., Ü. ve Aydınözü, D. (2009). Şehirleşmede Yanlış Yer Seçiminin Hava Kirliliği Üzerine Olan Etkisine Bir Örnek: Kastamonu Şehri, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü Coğrafya Dergisi, 18:71-88, İstanbul.
  77. Jimenez, I., D. (2015). Bir Endülüslü Çin'e Gitmek İsterse, Derin Tarih Dergisi, Özel Sayı: 4, S. 66-73, İstanbul.
  78. Kaplan, R. D. (2012). The Revenge of Geography: What The Map Tells Us About Coming Conflicts and The Battle Against Fate. New York: Random House. Kayapınar, A. (2006). İbn Haldun'un Asabiyet Kavramı: Siyaset Teorisinde Yeni Bir Açılım. İslâmî Araştırmalar Dergisi. 15:83-114, İstanbul. Keleş. R. (2014). 100 Soruda Türkiye'de Kentleşme, Konut ve Gecekondu. İstanbul: Cem Yayınevi. Kızılçelik, S. (2006). "Sosyolojide Coğrafyacı Görüşler: İbni Haldun, Montesquieu ve Fernand Braudel Ekseninde Bir Değerlendirme", Sosyoloji Yıllığı-Kitap 15: Sosyoloji ve Coğrafya, Yayına Hazırlayanlar: Ertan Eğribel ve Ufuk Özcan, İstanbul, 2006, s. 138-155.
  79. Kish, G. (1978). A Source Book in Geography. Boston: Harvard University Press. Knox P. L. ve Mccarthy L. (2012). Urbanization: An Introduction to Urban Geography (3rd Ed.). New York: Pearson.
  80. Konigsberg, C. (1960). Climate and Society: A Review Of The Literature, The Journal of Conflict Resolution, 4(1):67-82. Londra: Sage Publications, Inc. Korkmaz, N. (1995). İbn Haldun'da Sosyolojik Kavramlar. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe Ve Din Bilimleri Anabilim Dalı.
  81. Kozak, İ. E. (1982). "İbn Haldun'da Geçim ve Kazanç Yollarıyla İlgili Tasnif ve Değerlendirmeler", İşletme Dergisi, Atatürk Ün. İşletme Fak. Araştırma Enst., C. 5, Sayı: 3-4, S. 141-175, Erzurum.
  82. Kozak, İ. E. (1999). İbn Haldun: Ekonomi ve Toplum İlişkisi, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, TDV Yay. C. 20, S. 1-8, İstanbul. Kozak, İ. E. (2012). İbn Haldun'un İşletme ve Kamu Yönetimine İlişkin Görüşlerine Günümüzden Bir Bakış. İş Ahlakı Dergisi, 5(9), 163-184, İstanbul. Kriesel, K. M. (1968). Montesquieu: Possibilistic Political Geographer, Annals of the Association of American Geographers, 58 (3), s. 557-574, Washington DC. Kutluer, İ. (1994). "Determinizm", TDV İslam Ansiklopedisi, c. 9: 215-120,
  83. Ankara. Lacoste, Y. (2012). İbni Haldun: Tarih Bilimin Doğuşu (Çev. Mehmet Sert). İstanbul: Ayrıntı Yay. Lapidus, I. M. (2012). A History of Islamic Societies (8 th Edi.). Cambridge: Cambridge University Press.
  84. Mahdi, M. (1957). Ibn Khaldun's Philosophy Of History. London: George Allen and Unwin Ltd.
  85. Malthus, T. (1798). An Essay on the Principle of Population, Printed for J. Johnson, in St. Paul's Church-Yard, Electronic Scholarly Publishing Project, http://www.esp.org.
  86. Meir, A. (1988). Nomads And The State: The Spatial Dynamics Of Centrifugal and Centripetal Forces Among The Israeli Negev Bedouin. Political Geography Quarterly, 7(3), 251-270.
  87. Meriç, C., (2007). Umrandan Uygarlığa (9.Baskı). İstanbul: İletişim Yayınları.
  88. Meriç, C., (2014). Işık Doğudan Gelir (8.Baskı). İstanbul: İletişim Yayınları.
  89. Mumford, L. (2007). Tarih Boyunca Kent: Kökenleri, Geçirdiği Dönüşümler ve Geleceği, (çev. Gürol Koca ve Tamer Tosun). İstanbul: Ayrıntı Yayınları. Mücahid, H. T. (2012). Farabi'den Abduh'a Siyasi Düşünce (Çev. Vecdi Akyüz). İstanbul: İz Yayıncılık.
  90. Myers, G. A. (2009). Africa. International Encyclopedia of Human Geography, s. 25-30. Elsevier: Amsterdam.
  91. Okumuş, E. (1999). İbn Haldun ve Osmanlı'da Çöküş Tartışmaları, Divan İlmi Araştırmalar Dergisi, 183-209, İstanbul.
  92. Okumuş, E. (2006). İbn Haldun'un Osmanlı Düşüncesine Etkileri, Sempozyum Dizisi: Geçmişten Geleceğe İbn Haldun: Vefatının 600. Yılında İbn Haldun'u Yeniden Okumak, 3 -4 Haziran 2006, İslâm Araştırmaları Merkezi (İSAM), İstanbul. Ould-Mey, M. (2003) Currency Devaluation and Resource Transfer from the South to the North, Annals of the Association of American Geographers, 93:2, 463-484, Washington DC.
  93. Öngör, S., (1963). Siyasi Coğrafya ve Jeopolitik, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 18(1):301-316, Ankara. Özçağlar, A. (2001). Coğrafyaya Giriş, Ankara: Hilmi Usta Matbaacılık.
  94. Özey, R. (2008). Dünya ve Türkiye Ölçeğinde Siyasi Coğrafya (4. Baskı), İstanbul: Aktif Yayınları.
  95. Özey, R. (2013). Ticaret Coğrafyası ve Küreselleşme. İstanbul: Aktif Yayınları. Özgen, N. (2010). Bilim Olarak Coğrafya ve Evrimsel Paradigmaları, Ege Coğrafya Dergisi, 19(2), 1-25, İzmir. Özlem, D. (2012). Tarih Felsefesi. İstanbul: Notos Kitap.
  96. Öztürk, A. (2008). Düzenin Meşruluğu Sorunu Bağlamında İbni Haldun Felsefesinin Değerlendirilmesi, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 63(1): 175-206, Ankara.
  97. Özyurt, S. (2000). Hollanda Türkleri ve Hollanda Türk Akademisyenler Birliği Vakfı. Sosyoloji Konferansları, (26), 259-279, İstanbul. Paasi, A. (2013). Borders And Border-Crossings, The Wiley-Blackwell Companion To Cultural Geography (1th. Edi.), Edited By Nuala C. Johnson, Richard H. Schein, And Jamie Winders. West Sussex: John Wiley & Sons.
  98. Parker, S. (1981). Change, Flexibility, Spontaneity, and Self-Determination in Leisure. Social Forces, Special Issue 60 (2): 323-331.
  99. Parlak, N. (2012). İbn-i Haldûn'un Mukaddime'sinde XIV. Yüzyıl İslâm Dünyasından Kesitler. Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 14(2): 131-166, Erzincan. Pattison, W., D. (1964). The Four Traditions of Geography. Journal Of Geography, C.63 (5), S.211-216.
  100. Pirenne, H. (2012). Ortaçağ Kentleri, Çev: Şadan Karadeniz, (12. Baskı). İstanbul: İletişim Yayınları.
  101. Polat, S. ve Polat, S. A. (2016). Bedevi Ümrandan Hazeri Ümrana Geçiş: Boş Zaman Kültürüne Bir Bakış, Kastamonu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 12: 572-583, Kastamonu.
  102. Rubenstein, J. M. (2011). The Cultural Landscape: An Introduction to Human Geography (10 th Edition). New Jersey: Pearson.
  103. Satı El-Husri (2001). İbn-ı Haldun Üzerine Araştırmalar (Çev. S. Uludağ), İstanbul: Dergâh Yayınları. Satı El-Husri (1991). "İbn Haldun Sosyolojisi", (Çev. Mehmet Bayyiğit), Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 4: 223-230, Konya.
  104. Sayın, Y. (2013). Tarihin Metcezirinde Büyük Güçlerin Gerilemesi ve Çöküşü, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, 21: S. 367-381, Konya.
  105. Semple, E. C. (1911). Influences of The Geographic Environment. New York: Henry Holt and Company.
  106. Sezgin, F. (2010). Tanınmayan Büyük Çağ. İstanbul: Timaş Yayınları.
  107. Short, J. R. (1993). An Introduction to Political Geography. London: Routledge.
  108. Sicker, M. (2010). Geography and Politics among Nations: An Introduction to Geopolitics, Bloomington: iUniverse.
  109. Sinha S. ve Yadav H. L. (2003). Fundamentals of Human Geography: A Textbook For Class XII (Edi. R. P. Mishra, Department By The Secretary, National Council of Educational Research and Training, New Delhi.
  110. Stowasser, B. (1984). İbn Khaldun'un tarih felsefesi: devletlerin ve uygarlıkların yükseliş ve çöküşü (çev. Nermin Abadan-Unat), Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 39 (01), 173-181, Ankara. Strabon. (2000). Geographika: Antik Anadolu Coğrafyası, Kitap: XII-XIII-XIV, (Çev: Adnan Pekman). İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları. Şahin, C. (1998). Coğrafyaya Giriş, Gündüz Eğitim ve Yayıncılık, Ankara.
  111. Şahin, S. (2015). Geçmiş ve Gelecekte Nüfus Gerçeği (3. Baskı). Ankara: Pegem Akademi Yay.
  112. Şahin, C. (2016). "Türkiye Nüfusu" Türkiye Coğrafyası ve Jeopolitiği (Edi. Meryem Hayır Kanat). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık. s. 219-249.
  113. Şemseddin Sami (2007). Hacip. Kamus-ı Türki, İstanbul: Çağrı Yayınları, s.534.
  114. Şenel, A. (1982). İlkel Topluluktan Uygar Topluma Geçiş Aşamasında Ekonomik Toplumsal Düşünsel Yapıların Etkileşimi. Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, No:504, .
  115. Şeşen, R. (1998). Müslümanlarda Tarih -Coğrafya Yazıcılığı, İstanbul: İSAR Vakfı Yay. No. 7.
  116. Tanoğlu, A. (1954). İskân Coğrafyası: Esas Fikirler, Problemler ve Metod, Türkiyat Mecmuası, 11, S.1-35, İstanbul.
  117. Tanoğlu, A. (1969). Beşeri Coğrafya: Nüfus ve Yerleşme. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Enstitüsü Neşriyatı No.45, Taşçı, H. (2014). Şehir, Medeniyet ve Peygamberler Şehirde Peygamberlerin İzleri. H. Taşçı, N. Nebati (Editörler). Şehir Üzerine Düşünceler-I (47-68). İstanbul: Şehir Düşünce Merkezi. Toku, N. (2002). İlm-i Umran: İbn Haldun'da Toplum Bilimsel Düşünce (2. Baskı). Ankara: Akçağ Yay. Tolun-Denker, B. (1977). Yerleşme Coğrafyası: Kır Yerleşmeleri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Yay. No. 93. Tomar, C. (1999). İbn Haldun -Literatür, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, TDV Yay. Cilt 20: S. 8-12, İstanbul.
  118. Tomar, C. (2006). Mit ve Gerçek Arasında: Arap Dünyasında İbn Haldun Yaklaşımları, İslam Araştırmaları Dergisi, Sayı 16: 1-26, İstanbul.
  119. Topçuoğlu, A. (1983). İbn Haldun Üzerine Bir Bibliyografya Çalışması, Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 2: 199 -241, Konya.
  120. Torlak, S. E., Çeliktürk, T., Kulaç, O., ve Arslan, R. A. (2016). A Medieval Islamic City: Case of Cordoba. Journal of Life Economics, 8: 75-86, Çanakkale.
  121. Toynbee, A. (1962). A Study of History: The Growth of Civilizations, New York: Oxford University Press.
  122. Tunçdilek, N. (1973). Bölgesel Coğrafyanın Prensipleri: Tabii Bölgeler, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Yay. No. 73. Tunçdilek, N. (1986). Türkiye'de Yerleşmenin Evrimi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Deniz Bilimleri ve Coğrafya Enstitüsü Yay. No.
  123. Tunçdilek, N. (1988). Dünya Nüfus Dinamiği. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Deniz Bilimleri ve Coğrafya Enstitüsü Yay. No. 8.
  124. Turgut, A. K. (2014). İbn Haldûn Felsefesinde Tabiat-İnsan İlişkisi, Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 31 (2): 173-190, Isparta. Tümer, G. (1992). Ebü'r-Reyhân Muhammed B. Ahmed El-Bîrûnî, TDV İslam Ansiklopedisi, TDV Yay. C: 6, S. 206-215. İstanbul.
  125. Tümertekin, E. (1990). Çağdaş Coğrafi Düşüncenin Oluşumu ve Paul Vidal de la Blache, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, No:3603. Tümertekin, E. (1973). Türkiye'de Şehirleşme ve Şehirsel Fonksiyonlar. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yay. No:1840,.
  126. Tümertekin, E. ve Özgüç, N. (2011). Ekonomik Coğrafya: Küreselleşme ve Kalkınma. İstanbul: Çantay Kitabevi.
  127. Tümertekin, E., (1960). Bölge Planlamasında Coğrafyacının Rolü, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Dergisi, 6 (11): 51-55.
  128. Tümertekin, E., (1962). Beşeri ve İktisadi Coğrafyaya Giriş, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay. No:973. İstanbul. Baha Matbaası. Tümertekin, E., (1978). Beşeri Coğrafya'ya Giriş. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Yayınları. Tümertekin, E., ve Özgüç, N. (2014). Coğrafya: Geçmiş, Kavramlar, Coğrafyacılar. İstanbul: Çantay Kitabevi.
  129. Tümertekin, E., ve Özgüç, N. (2014). Beşeri Coğrafya: İnsan, Kültür, Mekân. İstanbul: Çantay Kitabevi.
  130. Uğur, A. ve Aliağaoğlu, S. (2013). Şehir Coğrafyası (3. Baskı). Ankara: Nobel Akademik Yay.
  131. Uludağ, S. (1999). .İbn Haldun. TDV İslam Ansiklopedisi, TDV Yay, İstanbul, C. 19, S. 538-543.
  132. Uludağ, S. (1999). "İbn Haldun" TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul, C. 19, s. 538-543. Uygun, O. (2008). İbni Haldun'un Toplum ve Devlet Kuramı. İstanbul: On İki Levha Yayıncılık.
  133. Üçışık, S., ve Demirci, A. (2002). 21. Yüzyılda Çağdaş Coğrafya Bilimi Ve Temel Unsurları. Marmara Coğrafya Dergisi, (5). 117-133, İstanbul.
  134. Ülken, H., Z., ve Fındıkoğlu, Z., F.,(1940). İbn Haldun. İstanbul: Kanaat Kitabevi. Ünlü, M. (2014). Coğrafya Öğretimi. Ankara: Pegem Akademi Yayınları.
  135. Warf, B. (2010). Encyclopedia of Geography. Thousand Oaks, California: SAGE Publications, Inc.
  136. Waskey, A. J. (2005). Arap Geographers. Encyclopedia of World Geography (Ed: Robert W. Mccoll). New York: Facts On File. Witherick, M.,Ross, S. ve Small, J. (2001). Distance Decay, A Modern Dictionary of Geography (4th Ed.). London: Arnold Publisher. Yalçınlar, İ. (1967). Türkiye'de bazı şehirlerin kuruluş ve gelişmesinde jeomorfolojik temeller. İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Dergisi, 17 (8): 53-66, İstanbul. Yıldırım, E. (2006). İbn-i Haldun'un İktisadi ve Mali Düşünceleri, Yüksek Lisans Tezi. Kütahya: Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İktisat Anabilim Dalı. Yıldırım, Y. (1998). İbn Haldun'un Bedavet Teorisi, Yayınlanmamış Doktora Tezi. İstanbul. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslam Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı. Yıldırım, Y. (2006). İbn Haldun'un Tarih Metodolojisi, Geçmişten Geleceğe İbn Haldun: Vefatının 600. Yılında İbn Haldun'u Yeniden Okumak, Sempozyumlar Dizisi, 3 -4
  137. Haziran, S. 241-352, İstanbul.
  138. Yılmaz, H.H. (2013). Tarihi Coğrafya (Edi. Osman Gümüşçü), Eskişehir: T.C. Anadolu Üniversitesi Yayını No: 3046, S. 84-110. İnternet Kaynakları TÜİK. Nüfus ve Demografi, URL: http://www.tuik.gov.tr/ TDK Online Büyük Türkçe Sözlük, URL: http://www.tdk.gov.tr/ TDV İslam Ansiklopedisi, İslam Araştırmaları Merkezi (İSAM), URL: http://www.islamansiklopedisi.info/ ÖZGEÇMİŞ
  139. Rauf BELGE, 1991 yılında Şırnak'ta doğdu. İlköğrenimi Manisa'nın Salihli ve Adana'nın Karataş ilçesinde tamamlamıştır. 2009 yılında Tarsus Ayhan Bozpınar Anadolu Lisesi'nden (Tarsus, Mersin) mezun olmuş, aynı yıl İstanbul Fatih Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü'nü (İngilizce) burslu olarak kazanmıştır. 2013'de Erasmus Öğrenci Değişim Programı kapsamında University of Ulster'da (Kuzey İrlanda, Birleşik Krallık) 4 ay eğitim görmüştür. 2014 yılında Pamukkale Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü'ne ÖYP kapsamında araştırma görevlisi olarak atanan Belge, aynı yıl içerisinde yüksek lisans ve doktora eğitimini tamamlamak üzere YÖK tarafından Marmara Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü'nde görevlendirilmiştir. Halen burada çalışan Belge, İngilizce bilmektedir. Evli ve bir çocuk babasıdır. E-Posta: raufbelge@gmail.com