15 16. Yüzyıl Göçlerinin Osmanlı İskan Yapısına Etkisi.pdf (original) (raw)

Abstract

Öz Tahrir defterleri çerçevesinde Anadolu’nun çeşitli şehir ve sancaklarını çalışan araştırmacıların hem fikir olduğu konu 16. yüzyıl Anadolu’sunda bir nüfus artışı yaşandığıdır. Genel itibariyle araştırmacıların ekseriyeti, çalıştıkları bölgelerdeki nüfusun yüzyıl içerisinde iki katına çıktığını ifade etmekte ve aşırı bir nüfus artışından bahsetmektedirler. Mevcut nüfus artışına karşın, Türkiye sınırları içinde kalan bölgeler için yapılmış olan tahrir çalışmalarında, demografik, ekonomik ve yerleşme açısından çok önemli olan göç konusu ya hiç incelenmemiş ya da istatistiklere yer verilmeden sadece bir iki paragraf bahsedilerek geçiştirilmiştir. Buradan hareketle, bu çalışmada özellikle Sivas ve çevresine gelen göçmenler ekseninde 15-16. Yüzyıl göçlerinin Osmanlı iskân yapısına etkisi değerlendirilecektir. Anahtar Kelimeler: Tahrir Defterleri, Göç, İskân, Demografi, Sivas. Abstract The researchers who study the different cities and sanjacks in the Anatolia in the frame of the tahrir registers, agreed about that a population growth was happened in the 16th century Anatolia. Generally many of the researchers expressed that the population in the regions that they study,redoubled in the century and also they tell about an extreme population growth. In spite of population growth in the studies that were done for the regions in Turkey, the migration subject, which is important for settlement, demografics and economy, isn’t examined or only told by one or two paragraphs without telling any statistics. So in this study espicially in the frame of the immigrants who came to the Sivas and its environments, the effect of the migrations in the 15th -16th centuries on the Ottoman settlement structure will be evaluated. Key Words:Tahrir Registers, Migration, Settlement, Demography, Sivas.

Loading...

Loading Preview

Sorry, preview is currently unavailable. You can download the paper by clicking the button above.

References (100)

  1. Prof. Dr. Abdullah GÜNDOĞDU (Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi) Prof. Dr. Azmi SÜSLÜ (Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi)
  2. Prof. Dr. Cahit BİLİM (Anadolu Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi)
  3. Prof. Dr. Eşref BUHARALI (Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi)
  4. Prof. Dr. Hamiyet SEZER FEYZİOĞLU (Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi)
  5. Prof. Dr. İbrahim TELLİOĞLU, (Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi)
  6. Prof. Dr. İbrahim YILMAZÇELİK (Fırat Üniversitesi, İnsani ve Sosyal Bilimler Fakültesi) Prof. Dr. İhsan GÜNEŞ (Anadolu Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi)
  7. Prof. Dr. İlhan ERDEM (Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi)
  8. Prof. Dr. İzzet ÖZTOPRAK (Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi) Prof. Dr. Hülya TAŞ (Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi)
  9. Prof. Dr. Konuralp ERCİLASUN (Gazi Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi)
  10. Prof. Dr. Kurtuluş KAYALI (Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi) Prof. Dr. Mehmet ÖZ (Hacettepe Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi)
  11. Prof. Dr. Mehmet SEYİTDANLIOĞLU (Hacettepe Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi)
  12. Prof. Dr. Necdet HAYTA (Gazi Üniversitesi, Eğitim Fakültesi)
  13. Prof. Dr. Neşe ÖZDEN (Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi)
  14. Prof. Dr. Orhan KILIÇ (Fırat Üniversitesi, İnsani ve Sosyal Bilimler Fakültesi) Prof. Dr. Ömer TURAN (Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi)
  15. Prof. Dr. Sabahattin ÖZEL (İstanbul Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü) Prof. Dr. Sabri SÜRGEVİL (Ege Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi)
  16. Prof. Dr. Selçuk GÜNAY (Atatürk Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi) Prof. Dr. Tadashi SUZUKİ (Tokyo Üniversitesi, Japonya)
  17. Prof. Dr. Turgut YİĞİT (Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi)
  18. Prof. Dr. Üçler BULDUK (Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi) Prof. Dr. Vahdet KELEŞYILMAZ (Gazi Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi)
  19. Prof. Dr. Yılmaz KURT (Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi)
  20. Doç. Dr. Ayşe Gül AKALIN ORBAY (Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi)
  21. Doç. Dr. Cihat AYDOĞMUŞOĞLU (Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi) Doç. Dr. Erkan GÖKSU (Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi)
  22. Doç. Dr. Hatice ORUÇ (Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi)
  23. Doç. Dr. Hülya ARIKAN BOYANA (Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi) Doç. Dr. Bekir KOÇ (Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi)
  24. Doç. Dr. Mustafa UYAR (Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi)
  25. Doç. Dr. Ömer Soner HUNKAN (Trakya Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi)
  26. Doç. Dr. Selda KAYA KILIÇ (Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi)
  27. Doç. Dr. Serdar SARISIR (Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi) Doç. Dr. Sezai BALCI (Giresun Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi)
  28. Doç. Dr. Ümit KILIÇ, (Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi)
  29. Yrd. Doç. Dr. Derya Derin PAŞAOĞLU (Karadeniz Teknik Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi)
  30. Yrd. Doç. Dr. E. Sedat ERKUT (Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi)
  31. Yrd. Doç. Dr. Tülay ERCOŞKUN (Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi) BU SAYININ HAKEMLERİ
  32. Prof. Dr. Abdullah GÜNDOĞDU (Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi) Prof. Dr. Altan ÇETİN (Gazi Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi)
  33. Prof. Dr. Bülent İPLİKÇİOĞLU (Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi)
  34. Prof. Dr. Eşref BUHARALI (Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi)
  35. Prof. Dr. Haldun EROĞLU (Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi)
  36. Prof. Dr. Hamiyet SEZER FEYZİOĞLU (Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi) Prof. Dr. İlhan ERDEM (Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi)
  37. Prof. Dr. İrfan ALBAYRAK (Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi) Prof. Dr. Konuralp ERCİLASUN (Gazi Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi)
  38. Prof. Dr. Ömer TURAN (Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi)
  39. Prof. Dr. Saadettin Yağmur GÖMEÇ (Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi) Prof. Dr. Salih ÇEÇEN (Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi)
  40. Prof. Dr. Turgut YİĞİT (Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi)
  41. Prof. Dr. Üçler BULDUK (Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi)
  42. Prof. Dr. Ümit Fafo TELATAR (Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi) Doç. Dr. Ayşe Zişan FURAT (İstanbul Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi)
  43. Doç. Dr. Ayşegül AKALIN ORBAY (Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi) Doç. Dr. Erkan GÖKSU (Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi)
  44. Doç. Dr. Figen ATABEY (Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi) Doç. Dr. Hatice ORUÇ (Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi)
  45. Doç. Dr. Hülya ARIKAN BOYANA (Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi) Doç. Dr. Mustafa ALKAN (Gazi Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi)
  46. Doç. Dr. Nihat YAZILITAŞ (Gazi Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi)
  47. Doç. Dr. Ömer Soner HUNKAN (Trakya Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi)
  48. Doç. Dr. Selda KAYA KILIÇ (Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi)
  49. Doç. Dr. Serdar SARISIR (Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi)
  50. Yrd. Doç. Dr. Ahmet DÖNMEZ (Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal ve Beşeri Bilimler Fakültesi)
  51. Yrd. Doç. Dr. Tülay ERCOŞKUN (Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi)
  52. 9 Nilüfer Demir, Birey, Toplum, Bilim: Sosyoloji Temel Kavramlar, Turhan Kitabevi Yay., Ankara 2004, s. 114-116. Göçün başlıca etkileri şunlardır: Demografik etkileri, kültürel ve politik etkileri, ekonomik ve çevresel etkileri, sosyal etkileri, bkz. M.E. Witherick, Population Geography, Longman London Newyork, 1995, s. 100-107.
  53. Yapılan göç araştırmalarına örnek olarak İbrahim Güler, "18. Yüzyılda Osmanlı Devleti'nde Nüfus Hareketleri Olarak İç Göçler", İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Dergisi, S. 36, İstanbul 2000, s. 155-212; Süleyman Erkan, Kırım ve Kafkasya Göçleri (1878-1908), Trabzon 1996; Ahmet Halaçoğlu, Balkan Harbi Sırasında Rumeli'den Türk Göçleri (1912- 13), TTK Yay., Ankara 1994; Nedim İpek, Rumeli'den Anadolu'ya Türk Göçleri (1877- 1890), TTK Yay., Ankara 1994; Kemalettin Kuzucu, "1838 Tarihli Bir Deftere Göre İlbeyli Kazasında Nüfus Hareketleri", Akademik Araştırmalar, S. 3, Kış 1996, Erzurum, s. 117- 123 verilebilir.
  54. Gerger'den, 6 Müslüman ve 3 gayrimüslim Gerger'den, 9 Müslüman şark'tan gelmiş, 1 Müslüman Karakoyunlu olarak kaydedilmiştir. 7 Müslüman ise biruni olarak yazılmıştır. 21 Bir diğer örnek Antep şehri için verilebilir. 1536 yılında Antep şehir merkezinde kayıtlı 2277 neferin % 9'una tekabül eden 205 göçmen kaydı vardı. Antep şehir merkezinde kayıtlı neferlerin 56'sı gayrimüslim olup bunların da % 48'i yani 27'si göçmen olarak şehre yerleşenlerdi. Antep şehir merkezine gelen 178 Müslüman göçmenin 48'i şarki/şarklu yani doğudan gelmiştir. Ayrıca şehir merkezinde 22 Rumkalalı; 19 Acemli; 7 Maraşlı; 6 Behisnili; 5 Kilisli; 4 Malatyalı;
  55. Kayserili, Azazlı, Darendeli, Turgutlu, Gergerli, Göllüceli;
  56. Çemelülü, Harputlu, Şamlı, Hilvanlı, Karamanlı, Dulkadirli;
  57. Adanalı, Kastamonulu, Kahtalı, Elbistanlı, Merzumanlı, Mardinli, Halebli, Paşalılı, Dülüklülü, Çerkez göçmen bulunmaktadır. 9 kişi Türkmen, 12 kişi ise Kürd olarak kayıtlıdır. Bunlar yerleşikliğe geçen konar- göçer mensupları olmalıdır. Gayrimüslimlerden ise 4 Maraşlı, Erganili;
  58. Gergerli, Mardinli, Zeytunlu, Urfalı;
  59. Harputlu, Erzincanlı, Şarklı; 1 Çermikli göçmen mevcuttur. 22 Sis şehrinde 1519 23 yılında 378, 1525 24 yılında 440 ve 1536 25 yılında 536
  60. Müslim ve gayrimüslim nefer kayıtlıdır. Sis şehir merkezinde göçmen olarak sadece 1525 yılında bir kişi üç oğlu ile birlikte İstanbul'dan gelmiştir. Ayrıca gayrimüslimler içerisinde 1 nefer şarki yani doğulu olarak kayıtlıdır. 26 Bayburd şehir merkezinin 1516-1518 yıllarında tutulmuş olan tahrir defterinde 171'i Müslüman, 363'ü gayrimüslim 534 nefer kayıtlı olup nüfusun yaklaşık % 4'üne tekabül eden toplam 20 göçmen kaydı bulunmaktadır. Erzurum'dan 2, Buharlu ve Simlu'dan 1'er Müslüman nefer Bayburd şehir merkezine gelerek yerleşmiştir. Gayrimüslimler arasında ise 10 nefer Erzurum'lu, 1'er nefer ise Trabzonlu, Malahorlu, Tevkili, Berküklü, Malatyalı, Kığılı göçmen bulunmaktaydı. 27 1530 yılında ise Bayburd şehir merkezinde 305'i Müslüman, 638'i gayrimüslim 943 nefer kayıtlı olup toplam 35 göçmen kaydı vardı. Bayburd şehir merkezinde 2'şer nefer Erzincanlı ve Karahisarlı Müslüman göçmen kayıtlı iken gayrimüslimler arasında ise 4 Erzincanlı ve 1 Keyfili bulunuyordu. Ayrıca gayrimüslimlerden 26'sı biruni yani dışarıda olarak kaydedilmiştir. 28
  61. BOA.TD. 408, s. 1-17.
  62. BOA.TD. 186, s. 7-27.
  63. BOA.TD. 69, s. 666-672.
  64. BOA.TD. 969, s. 702-708.
  65. BOA.TD. 178, s. 7-12.
  66. BOA.TD. 969, s. 702-708.
  67. BOA.TD. 60, s. 145-147.
  68. BOA.TD. 966, s. 99-108.
  69. Adnan Gürbüz, Toprak-Vakıf İlişkileri Çerçevesinde XVI. Yüzyılda Amasya Sancağı, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara 1993, s. 5.
  70. BOA.TD. 90, s. 170-179.
  71. BOA.TD. 408, s. 1-17.
  72. BOA.TD. 79, s. 2.
  73. BOA.TD. 79, s. 564, 575, 603.
  74. BOA.TD. 79, s. 514-515.
  75. BOA.TD. 408, s. 681-691.
  76. Alpaslan Demir, "XVI. Yüzyıl Anadolusunda Dış Göçler …", s. 51-66.
  77. BOA.TD. 2, BOA.TD. 19, BOA.TD. 79, BOA.TD. 287 ve TKGM.TD. 14. KAYNAKÇA
  78. I-Yayımlanmamış Arşiv Kaynakları:
  79. İstanbul Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi: (BOA.TD.)
  80. AFYONCU, Erhan, "Türkiye'de Tahrir Defterlerine Dayalı Olarak Hazırlanmış Çalışmalar Hakkında Bazı Görüşler", Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 11, 2003, s. 267-286.
  81. Aşık Paşazade, Aşık Paşazade Tarihi, İstanbul 1332 (Hicri).
  82. DEMİR, Nilüfer, Birey, Toplum, Bilim: Sosyoloji Temel Kavramlar, Turhan Kitabevi Yay., Ankara 2004.
  83. DEMİR, Alpaslan, "16. Yüzyılın İlk Yarısında Diyarbakır Şehir Demografisine Göçlerin Etkisi", Bilig, S. 50, Yaz 2009, s. 15-30.
  84. DEMİR, Alpaslan, "XVI. Yüzyıl Anadolusunda Dış Göçler: Şarkiyan", Karadeniz Araştırmaları, S. 28, 2011, s. 51-66.
  85. DEMİR, Alpaslan, "XVI. Yüzyılda Koğans Nahiyesi: Nüfus ve Yerleşme", History Studies International Journal of History, 3/2, 2011, s. 125-145.
  86. DEMİR, Alpaslan, XVI. Yüzyılda Samsun-Ayıntab Hattı Boyunca Yerleşme, Nüfus ve Ekonomik Yapı, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara 2007.
  87. ERKAN, Süleyman, Kırım ve Kafkasya Göçleri (1878-1908), Trabzon 1996.
  88. FICHTER, Joseph, Sosyoloji Nedir?, (Çev. Prof. Dr. Nilgün Çelebi), Anı Yay., 7. baskı, Ankara 2004.
  89. GÜLER, İbrahim, "18. Yüzyılda Osmanlı Devleti'nde Nüfus Hareketleri Olarak İç Göçler", İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Dergisi, S. 36, İstanbul 2000, s. 155-212.
  90. GÜMÜŞÇÜ, Osman, "Internal Migration in Sixteenth Century Anatolia", Journal of Historical Geography, S. 30/2, 2004, s. 231-248.
  91. GÜRBÜZ, Adnan, Toprak-Vakıf İlişkileri Çerçevesinde XVI. Yüzyılda Amasya Sancağı, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara 1993.
  92. GÜRBÜZ, Gürbüz, XV.-XVI. Yüzyıl Osmanlı Sancak Çalışmaları Değerlendirme ve Bibliyografik Bir Deneme, Dergah Yay., İstanbul Ağustos 2001.
  93. HALAÇOĞLU, Ahmet, Balkan Harbi Sırasında Rumeli'den Türk Göçleri (1912- 13), TTK Yay., Ankara 1994.
  94. İPEK, Nedim, Rumeli'den Anadolu'ya Türk Göçleri (1877-1890), TTK Yay., Ankara 1994.
  95. JOHNSON, Allan G., The Blackwell Dictionary of Sociology, Oxford 2000. KARABAĞ, Servet -ŞAHIN, Salih, Türkiye Beşeri ve Ekonomik Coğrafyası, Ankara 2003.
  96. KILIÇ, Orhan, XVI. Yüzyılda Adilcevaz ve Ahlat (1534-1605), Tamga Yay., Ankara 1999.
  97. KUZUCU, Kemalettin, "1838 Tarihli Bir Deftere Göre İlbeyli Kazasında Nüfus Hareketleri", Akademik Araştırmalar, S. 3, Kış 1996, Erzurum, s. 117-123.
  98. MARSHALL, Gordon, Sosyoloji Sözlüğü, (Çevirenler Osman Akınhay-Derya Kömürcü), Bilim ve Sanat Yay., Ankara 1999.
  99. STODDARD, R.H. -WISHART. D.J. -BLOUET, B.W., Human Geography, 1986.
  100. WITHERICK, M.E., Population Geography, Longman London Newyork, 1995.