Batılı Seyyahların Gözüyle 19. Yüzyılda Diyarbakır (original) (raw)

Seyahatnameler, Osmanlı İmparatorluğu’nun sosyo-kültürel tarihinin yazılı kaynakları arasında mühim bir konuma sahiptirler. Bu tür eserler, hem ilgili dönem için birincil kaynak olmaları hem de arşive yansımayan veya arşiv belgelerinde hakkında detaylı bilgi bulunmayan konularda bilgi vermeleri bakımından oldukça önemlidirler. Biz de bu noktadan hareketle; Osmanlı İmparatorluğu döneminde Diyarbakır vilayetinin ve sancağının yönetim merkezi olan Diyarbakır kazasının 19. yüzyıldaki toplum hayatı, sosyo-kültürel yaşantısı, etnik-dini gruplar arasındaki münasebetler gibi konularda aydınlatıcı bilgiler sunan Batılı seyyahlara ait eserleri inceledik. Bu çerçevede 19. yüzyılda Diyarbakır’ı ziyaret eden Batılı seyyahlardan James Silk Buckingham, H. Petermann, Alman Doktor Lamec Saad, Amerikalı Misyoner Horatio Southgate, İngiliz Seyyah Barkley başta olmak üzere değişik vesilelerle söz konusu dönemde Diyarbakır’da bulunmuş Batılı devlet adamları, misyonerler ve seyyahların Diyarbakır hakkındaki izlenimlerini ele aldık. İncelemeye esas aldığımız seyahatnameler; şehrin fiziki ve iktisadi yapısı, nüfusu, şehirde yaşayan etnik ve dini gruplar, buradaki dini gruplara ait müesseseler, söz konusu etnik ve dini grupların birbirleri ile olan sosyal, kültürel ve dini münasebetleri gibi konularda önemli bilgiler sunmaktadırlar. ABSTRACT Travelogues have been at a significant position among the written sources of the Ottoman Empire’s socio-cultural history. This kind of pieces is critical because they are primary resources for the related period, and also provide information about the issues which were not found either at all or sufficiently in the archive. Based on this point, this study examines the pieces of western travellers, which supply illuminating information on the issues such as the social life, socio-cultural life, relationships between ethno-religious groups in Diyarbakır County that was the administrative centre of Diyarbakır city and sanjak during the Ottoman period in the 19th century. In this framework, the impression of western political leaders, missionaries, and travellers on Diyarbakır, notably that of James Silk Buckingham, H. Petermann, German Doctor Lamec Saad, American Missionary Horatio Southgate, British Traveller Barkley, who had been to Diyarbakır by various means in that era, were assessed. The travelogues examined within the study provide considerable information regarding the issues such as the physical and economic structure of city, its population, the ethnic and religious groups living in the city, the institutions belonging to those religious groups, and social, cultural and religious relationships between those ethnic and religious groups.