Alevilikte " Ocak ": Kavramsal Çerçeveye ve Tarihî Arka Plana Yeni Bir Bakış. "Ocak " in Alevism: A New View on the Conceptual Framework and Historical Background (original) (raw)

2017, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi / Journal of Turkish World Studies

Abstract

The concept of “ocak”, which has a wide and significant place as a cult in Tur k-ish culture, holds an authentic meaning and conceptual framework within the Alevi belief system. It is seen that Alevi belief is established within historical pro- cess on the structure and organization named “ocak system” and that “dede” and aspirant communities, as members of the belief system, are socially, cultur-ally, religiously, legally and economically organized on the basis of the system.The opinions, mostly based upon written sources, on the formation and devel- opment throughout history of the “ocak” system, which is emphasized as the basic structural from of Alevism by researchers whenever possible, are insuffi-cient and this situation has caused problematic approaches toward formationof the conceptual framework of the subject. This paper includes a several new findings and views about how long the term “ocak” is in use with its conceptual meaning gained within the Alevi belief system and, about its first occurrencethroughout history as a belief-based foundation and organization form. The pa- per tries to clarify the historical background and conceptual framework of the concept of “ocak” in Alevism using findings from personal and official archivesalong with the available literature about the subject. Keywords: Alevism, “ocak”, the concept of “ocak”, “ocak” system. ÖZET Türk kültüründe bir kült olarak geniş ve önemli bir yer tutan ocak kavramı, Alevi inanç sistemi içerisinde özgün bir anlam ve kavramsal çerçeveye sahiptir. Alevi inancının tarihî süreç içerisinde " ocak sistemi " adı verilen yapılanma ve teşkilatlanma üzerine kurulduğu ve inanç mensubu olan dede ve talip topluluklarının sosyal, kültürel, dinî, hukukî ve ekonomik bakımdan bu sistem çerçevesinde organize oldukları görülmektedir. Hemen her fırsatta konuyla ilgili araştırmacıların Aleviliğin temel yapılanma biçimi olduğunu vurguladıkları ocak sisteminin tarihî süreç içerisindeki oluşum ve gelişimi hakkındaki bilhassa yazılı kaynaklara dayalı tespitler yetersiz kalmış, bu durum da konuyla ilgili kavramsal çerçevenin oluşturulmasında problemli yaklaşımların ortaya çıkmasına yol açmıştır. Bu makalede, ocak teriminin Alevi inanç sistemi içerisinde kazandığı kavramsal anlamıyla ne zamandan beri kullanıldığı ve inanç merkezli bir yapılanma ve teşkilatlanma biçimi olarak tarihî süreç içerisindeki ilk oluşumuna yönelik birtakım yeni tespitlere ve görüşlere yer verilmiştir. Konuyla ilgili mevcut literatürün yanında şahsî ve resmî arşivler üzerinden yapılan tespitler ve bunlar üzerinden yapılan analizlerle Alevilikte ocak kavramının tarihî arka planı ve kavramsal çerçevesi aydınlatılmaya çalışılmıştır. Anahtar Kelimeler: Alevilik, Ocak, Ocak Kavramı, Ocak Sistemi.

Loading...

Loading Preview

Sorry, preview is currently unavailable. You can download the paper by clicking the button above.

References (41)

  1. gerekse de inanç merkezli organizasyonları ve teşkilatlanma biçimleri çerçeve- sinde Alevi ocak kavramı ve sistemi içerisinde değerlendirilmesi gerektiği görü- şündeyiz. Kaldı ki Baba İlyas, Dede Garkın, Barak Baba, Sarı Saltık, Hacı Bektaş Veli, Geyikli Baba, Otman Baba, Abdal Musa, Şeyh Şücaeddin Veli, Kaygusuz Abdal ve daha birçok önemli Kalenderi olarak adlandırılan Türk kolonizatör derviş ve ereninin, bu yapılanmaların lideri olarak karşımıza çıkması ve sonraki yüzyıllarda çoğunun adına kurulmuş ocakların var olduğunu görmemiz, bu yapı- lanmaların Alevilik çatısı altında ve ocak kavramı çerçevesinde değerlendirilme- sinin daha bilimsel ve tutarlı sonuçlar getireceğini göstermektedir. KAYNAKÇA Akın, Bülent. Diyarbakır Yöresi Alevi Ocakları: Tarih, İnanç ve Gelenek. Ege Üniversitesi (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İzmir 2017.
  2. Aksüt, Hamza. "Anadolu Aleviliğinin Oluşum Yerlerinden Biri Olarak Diyar- bakır Yöresi." 1. Uluslararası Oğuzlardan Osmanlı'ya Diyarbakır Sempoz- yumu (20-22 Mayıs 2004 Diyarbakır) Bildirileri. İzmir: O.R.B Organizasyon, (2004): 751-762.
  3. Aksüt, Hamza. Aleviler Türkiye-İran-Irak-Suriye-Bulgaristan. Ankara: Yurt Kitap, 2012.
  4. Arslanoğlu, İbrahim (1999). "Çubuk Yöresi Alevi Ocakları ve Kurucuları." Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 10 (1999): 61-72.
  5. Aytekin, Sefer (drl.). Buyruk. Ankara: Emek, 1958.
  6. Birdoğan, Nejat. Anadolu'nun Gizli Kültürü Alevilik. İstanbul: Berfin, 1994. Birdoğan, Nejat. Anadolu ve Balkanlar'da Alevi Yerleşmesi Ocaklar-Dedeler- Soyağaçlar. İstanbul: Mozaik, 1995.
  7. Birge, John Kingsley. Bektaşilik Tarihi. İstanbul: Ant, 1991. Boratav, Pertev Naili. Türk Halk Bilimi 100 Soruda Türk Folkloru (İnanışlar, Töre ve Törenler, Oyunlar) İstanbul: Gerçek, 1984.
  8. Bozkurt, Fuat. Aleviliğin Toplumsal Boyutları. İstanbul: Tekin, 1993. Bozkurt, Fuat (haz.). Buyruk İmam Cafer-i Sadık Buyruğu. İstanbul: Kapı, 2013. Cavanşir, Babek, ve Ekber N. Necef (yay.haz.) Şah İsmail Hatâ'î Külliyâtı. İstanbul: Kaknüs, 2006.
  9. Çıblak, Nilgün. Mersin Tahtacıları-Halkbilimi Araştırmaları. Ankara: Ürün, 2005. Dressler, Markus. Türk Aleviliğinin İnşası Oryantalizm, Tarihçilik, Milliyetçilik ve Din Yazımı. Çev. Defne Orhun. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi, 2016. Er, Piri. Geleneksel Anadolu Aleviliği. Ankara: Ervak, 1998. Er, Piri. Yaşayan Alevilik. Ankara: Barış, 2014.
  10. Ergun, Sadeddin Nüzhet. Bektaşi Edebiyatı Antolojisi Bektaşi Şairleri ve Ne- fesleri. İstanbul: Maarif Kitaphanesi/Kenan Matbaası, 1944.
  11. Eröz, Mehmet. Türkiye'de Alevilik Bektaşilik. Ankara: Kültür Bakanlığı, 1990. Ersal, Mehmet. Alevi İnanç-Dede Ocaklarının Teşkilatlanması Üzerine Bir Değerlendirme." II. Uluslararası Tarihten Bugüne Alevîlik Sempozyumu (23- 24 Ekim 2010). Ed. Aykan Erdemir ve ark. Ankara: Cem Vakfı, (2012): 178- 192. Ersal, Mehmet. "Şücaeddin Veli Ocağı: Balkan Aleviliğindeki Yeri, Rolü ve Önemi." Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 63 (2012): 207- 230. Ersal, Mehmet. Alevilik: Kavramlar ve Ocak Sistemi Çubuk Havzası Örneği. Ankara: Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Mer- kezi, 2016.
  12. Ersal, Mehmet. "Alevilik Çalışmalarında Uygulanacak Metodoloji Üzerine Tespitler ve Öneriler." II. Uluslararası Hacı Bektaş Veli Hoşgörü ve Barış Sempozyumu (08-10 Ekim 2015) Sempozyum Bildirileri. Ed. Filiz Kılıç-Tuncay Bülbül. Nevşehir: Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi, (2016): 260-276.
  13. Fığlalı, Ethem Ruhi. Türkiye'de Alevîlik Bektâşîlik. Ankara: Selçuk, 1996.
  14. Gezik, Erdal, ve Mesut Özcan (haz.). Alevi Ocakları ve Örgütlenmeleri. Anka- ra: Kalan, 2013.
  15. Gölpınarlı, Abdülbâki. "Kızılbaş". İslam Ansiklopedisi, 6. Cilt. İstanbul: Milli Eğitim, 1977, 789-795.
  16. Gülten, Sadullah (2016). "Osmanlı Devleti'nde Alevî Sözcüğünün Kullanımı- na Dair Bazı Değerlendirmeler." Alevilik Araştırmaları Dergisi 11 (2016): 27- 41. Hasluck, Frederick William. Bektaşîlik Tetkikleri. Çev. Râgıp Hulusi. Ankara: Milli Eğitim, 2000.
  17. İsen, Mustafa (haz.). Kühnü'l-Ahbâr'ın Tezkire Kısmı. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi, 1994.
  18. Karabey, Turgut ve ark. Vâhidî Hâce-i Cihân ve Netîce-i Cân İnceleme- Tenkitli Metin. Ankara: Akçağ, 2015.
  19. Karakaya-Stump, Ayfer. "Tehe Vefa'ıyye, Th Bektashıyye And Genealogıes Of "Hederodox" İslam in Anatolia: Rething The Köprülü Paradıgm." Turcica 44. (2012): 263-284.
  20. Karakaya-Stump, Ayfer. Vefailik, Bektaşilik, Kızılbaşlık Alevi Kaynaklarını, Tarihini ve Tarihyazımını Yeniden Düşünmek. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniver- sitesi, 2015.
  21. Karamustafa, Ahmet. "Anadolu'nun İslamlaşması Bağlamında Aleviliğin Oluşumu.". Kızılbaşlık, Alevilik, Bektaşilik Tarih-Kimlik-İnanç-Ritüel, drl. Yal- çın Çakmak-İmran Gürtaş. İstanbul: İletişim, 2015. 43-54.
  22. Keçeli, Şakir. "Bektaşilik Alevilik Arasındaki Farklar-Meydan Evi." Uluslara- rası Bektaşilik ve Alevilik Sempozyumu I. Bildiriler-Müzakereler. Isparta: Sü- leyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 2005.
  23. Köprülü, Fuad (1925). "Bektaşiliğin Menşe'leri." Türk Yurdu 8 (1925).
  24. Köprülü, M. Fuat (1979). "Bektaş, Hacı Bektaş Veli." İslam Ansiklopedisi, 2. Cilt. İstanbul: Milli Eğitim, 461-464.
  25. Melikoff, Irene. Hacı Bektaş Efsaneden Gerçeğe. İstanbul: Cumhuriyet Ki- tapları (Yeni Gün Haber Ajansı), 2010.
  26. Melikoff, İrene. "Bektaşilik/Kızılbaşlık: Tarihsel Bölünme ve Sonuçları". Alevi Kimliği. Ed. T. Olsson vd. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt, 1999.
  27. Ocak, A. Yaşar. Osmanlı İmparatorluğunda Marjinal Sûfîlik: Kalenderîler (XIV-XVII. Yüzyıllar). Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1999.
  28. Ocak, A. Yaşar. Alevî-Bektaşî İnancının İslâm Öncesi Temelleri. İstanbul: İletişim, 2002.
  29. Ocak, A. Yaşar. Ortaçağ Anadolu'sunda İki Büyük Yerleşimci (Kolonizatör) Derviş Yahut Vefâiyye ve Yeseviyye Gerçeği: Dede Garkın ve Emirci Sultan (13. Yüzyıl). Ankara: Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi, 2011. Ocak, A. Yaşar. Türkler Türkiye ve İslam Yaklaşım, Yöntem ve Yorum Dene- meleri. İstanbul: İletişim, 2013.
  30. Ocak, A. Yaşar. Türkler Türkiye ve İslam Yaklaşım, Yöntem ve Yorum Dene- meleri. İstanbul: İletişim, 2013.
  31. Oytan, M. Tevfik. Bektaşiliğin İçyüzü Dibi-Köşesi-Yüzü ve Astarı. İstanbul: Demos, 2007.
  32. Saltık, Veli. Tunceli'de Aşiret Oymak Ocaklar. Eskişehir: Kuloğlu, 2009. Say, Yağmur. Kalenderî, Alevi ve Bektaşi Kültünde Önemli Bir Alp-Eren Gazi: Şucâ'eddîn Velî (Sultan Varlığı) ve Velâyetnâmesi. Ed. Murat Küçük, Ankara: Sistem Ofset, 2010.
  33. Shankland, David (1999). "Günümüz Türkiyesi Alevîlerinde 'Dede' ve 'Talip' Arasındaki Değişen Bağ". Tarihî ve Kültürel Boyutlarıyla Türkiye'de Alevîler Bektaşîler ve Nusayrîler, İstanbul: Ensar, 1999. 319-327.
  34. Şentürk, Ahmet Atilla. "Manzum Metinler Işığında Bir Kalender Dervişinin Profili." Turkish Studies 10. 8 (2015): 141-220.
  35. Tarlan, Ali Nihat. Hayâlî Divanı. Ankara: Akçağ, 1992.
  36. Taşğın, Ahmet. Türkmen Aleviler -Diyarbakır ve Çevresindeki-. Konya: Çizgi, 2013. Telci, Cahit. "Seyyid Gazi Zaviyesi ve Yıllık Merasimleri Hakkında." Alevilik Bektaşilik Araştırmaları Dergisi 14 (2016): 61-79.
  37. Türkdoğan, Orhan. Alevi Bektaşi Kimliği Sosyo-Antropolojik Araştırma. İs- tanbul: Timaş, 2006.
  38. Yaman, Ali. Alevilikte Dedelik ve Ocaklar: Dedelik Kurumu Ekseninde Deği- şim Sürecinde Alevilik. İstanbul: K.A.S. Derneği, 2004.
  39. Yaman, Ali. Kızılbaş Alevi Ocakları. Ankara: Elips Kitap, 2006.
  40. Yaman, Ali. "Alevilikte Ocak Kavramı: Anlam ve Tarihsel Arka Plan." Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 60 (2011): 43-64.
  41. Yörükan, Yusuf Ziya. Anadolu'da Alevîler ve Tahtacılar. İstanbul: Ötüken, 2006.