15. Yüzyıl Mısır'ında İbnü'l-Fârız Tartışmalarını Tabakât Geleneğinden Takip Etmek / FOLLOWING THE DEBATE ABOUT IBN AL-FÂRID IN THE FIFTEENTH CENTURY FROM THE TABAQÂT LITERATURE (original) (raw)

Mısır, 15. Yüzyılda İslam dünyasının önemli bir ilim merkezi durumundadır. Bu merkezî konumu, önde gelen bilginlerin orada ikamet etmesine ve canlı bir ilmî hayatın var olmasına zemin hazırlamıştır. Bunun doğal bir sonucu olarak, Mısır ulemâ arasında cereyân eden bir dizi ilmî tartışmaya da ev sahipliği yapmıştır. Dönemin dikkat çeken tartışma konuları arasında, tasavvufun bazı meseleleri ile İbnü’l-Fârız ve İbnü’l-Arabî gibi sûfî şahsiyetlere yönelik tenkitler görülür. Tasavvufî bağlamdaki tartışma konularının her ne kadar sosyo-ekonomik arka planı olsa da, ilmî olarak bazı sûfîlere karşı bir muhâlefetin bulunduğu da dile getirilmelidir. Bu kapsamda, İbnü’l-Fârız hakkındaki tartışmanın, Memlükler döneminde saray derslerinde dahi tartışıldığı kaynaklarda yer almaktadır. Memlükler’deki bu tartışmaların, mezkûr dönemi takip eden zaman diliminde Osmanlı ulemâsının gündemine de girdiği, literatüre yansımış bir husustur. Meselâ, Çivizâde (v.954/1547) ve Sâdî Çelebi (v. 945/1539) gibi iki şeyhülislamın, İbnü’l-Arabî aleyhine fetvâlar vermeleri bu minvalde dikkat çekmektedir. Çivizâde’nin, Osmanlı’nın Mısır’ı fethinden kısa bir süre sonra Mısır müftüsü olduğu bilinmektedir. Bu sebeple, kendisinin Mısır’daki İbnü’l-Arabî karşıtı âlimlerden etkilenmiş olması ihtimâl dâhilindedir. Biz bu tebliğimizde, 874-875 yıllarında İbnü’l-Fârız hakkında Mısır’da ortaya çıkıp ulemânın bölünmesine sebep olan tartışmanın; taraflarını ve seyrini, dönemin telif ürünü olan Tabâkât türü eserlerden ve Târihî kaynaklardan takip etmeye çalışacağız. Egypt is one of the important centers of the Islamic World in the fifteenth century. This central position has led to the settlement of scholars and the existence of a scholarly environment. As a result, this place has witnessed great debates between scholars on many subjects. Among these subjects were: problems originated from Sufi activities (like al-dhikr al-jahrî and semâ’) and discussions about Ibn al-Arabî and Ibn al-Fârid. In these discussions, some reasons even though originated from economical and social conditions, nevertheless we must say that this opposition to tasawwuf had also an ideological back ground. In this context, the discussion about Ibn al-Fârid was even being held in the presence of the Mamluk Sultan during the lessons that were named as “saray dersleri”. These discussion subjects of the Mamluk era were also transferred to the Ottoman Ulemâ’s agenda in the following times. For example, two Shaykh al-Islams, like Sa‘dî Chalabi (d. 945/1539) and Chivizâdah (d. 954/1547), gave fatwâs (rulings) against Ibn al-Arabî. After the conquest of Egypt by the Ottoman Empire, Chivizâdah became muftî in Egypt. We think that he was impressed by the anti- Ibn al-Arabî scholars of Egypt. This paper follows the debate about Ibn al-Fârid that arised in the Mamluk era and its sides from the Tabaqât Literature. Thus, a lively discussion of this period will be pursued from Tabaqât works.