TÜRKİSTAN'DA KADININ YERİ VE ÖNEMİ: SART ÖRNEĞİ THE PLACE AND THE İMPORTANCE OF WOMAN İN TURKESTAN: A CASE OF SART (original) (raw)

ÖZET Türk töresine göre kadın erkekle eşit haklara sahipti. Kadın sosyal hayatın tüm alanlarında erkeğin yanında bulunmaktaydı. Aile mefhumunun çok önemli olduğu Türklerde ataerkil bir anlayış gereği aile baba hâkimiyetine dayanmakla birlikte kadının kutsallığı tartışılmazdı. Devlet yönetiminde hatun hakanın solunda oturur önemli konularda fikir beyan ederdi. XVII. yüzyıldan itibaren Orta Asya'da dünyevi ilimlerden uzaklaşılması ve süregelen despot yönetimin bir sonucu olarak bir gerileme dönemine girilmişti. Bu durum Türkistan kadının durumuna da sirayet etmiştir. XIX. yüzyılın ikinci yarısında ise Türkistan'ın batısının Rusya, doğusunun ise Çin tarafından işgal edilmesi kadınların durumunu içinden çıkılmaz bir hale sokmuştur. Türkistan kadınının durumu yaşadığı bölgeye ve içinde bulunduğu kültüre göre farklılık göstermekteydi. Türkistan bölgesinde Özbek, Tacik, Tatar, Kırgız, Türkmen ve Sart kadınları yaşamakta idi. Sartlar, Hive ve Hokad Hanlığı'nda yoğun olarak yaşayan ve ticaretteki başarıları ile ünlenmiş bir kavimdi. Ancak Sartların ticaretteki başarıları kültürel alana yansımamış Sart kızları iyi bir eğitim alamadan çocuk yaşta evlilik yapmak zorunda bırakılmıştı. Sart kadınlarının bir kısmı evlerin içinde dünyadan kopuk bir hayat sürerken diğer bir kısım kadın tarlalarda ağır şartlar altında çalışmak zorunda kalmıştı. Türkistan kadının içinde bulunduğu olumsuz koşullar ancak cedidizim hareketinin ortaya çıkması ile bir düzelme sürecine girmiştir. ABSTRACT According to ancient Turkish töre, women had the same rights as the men. The former was on the same situation as the men in all fields of social life. For Turks, while family, as a patriachal sense, basically depended upon the dominance of a father, at the same time, the holiness of women was indisputable for them. When it came to state affairs Hatun sat on the left of Hakan and expressed her opinions. From the 17th century a period of regression began as a result of alienation from positive sciences and of ongoing tyranny, which inevitably affected the status of Turkestan women. In the second half of the 19th century the invasion of the west of Turkestan by Russia and the east by China made the situation of women worse. The situation of women in Turkestan differed according to the region and culture. Turkestan was home to the women of Uzbeks, Tajiks, Tartars, Kyrgyzs, Turkmen and Sarts. Sarts densely settled in khanates of Khiva and Khokand and were reputable for their commercial success. However, their success in commerce could not be witnessed in their cultural life. The Sart girls were forced to get married while they were still children and therefore lacked education. While some of them were spending their lives in their homes away from everything, the rest of them had to work in the fields under harsh conditions. The status of Turkestan women began to improve only following the Jadid movement.