Ercan Gümüş Tarihçi ve Asi: 16. Yüzyıl Celali İsyanları'nın Osmanlı Tarih Yazımına Yansıması (original) (raw)

Celali isyanlarını ve bunların Osmanlı tarih yazarları ve eserlerine yansımalarını anlayabilmek, öncelikle Osmanlı tarih yazıcılığını ve bu anlamda da XVI. yüzyıl Osmanlı tarih yazımını incelemeyi gerekli kılmaktadır. XVI. yüzyılda tarih yazan müverrihlerin hangi amaca matuf eser verdikleri, bu zaman diliminde tarih yazıcılığının neden birden bire gelişme gösterdiği, yazarların eserlerini hangi ölçüde gerçeğe bağlı kalarak kaleme aldıkları gibi soruların cevabını anlamamız, projeksiyonlarımızı bu dönemde eser veren yazarlara yöneltmemizi gerektirmektedir. Kitabın ele aldığı sorun, tarihçinin öznelliğinde yaratılan ve okuyucuda şekillenen "Celali" olgusudur ve incelenmek üzere önümüzde durmaktadır. Bu durum bize tarihçilerin sıklıkla kullandığı bir metaforu da hatırlatır ki Afrika atasözü olarak şöhret bulmuştur, şöyledir; "Arslanların tarihi yazılıncaya kadar, tarihçiler avcıyı övmeye devam edeceklerdir". Tarihin eleştirel okunmasını bu ölçüde vurgulayacak vecizeye az rastlanır. Elinizdeki kitap bu yaklaşımla kaleme alınan bir lisansüstü çalışmanın yeniden okunup, kitap haline evrilmiş halidir. 2008 yılında kabul edilen bu master çalışmasının adı ise 16. Yüzyılda Osmanlı Devleti'nde Meydana Gelen Muhalif Nitelikli Hareketlerin Osmanlı Tarih Yazarları Ve Eserlerine Yansıması'dır. 16. yüzyılda yaşamış kronik yazarlarına ve eserlerine müracaat edildiğinde, şöyle bir tablo ile karşılaşılır; İdris-i Bidlîsî (?-1521) ve eseri Selim Şah-name, Hadîdi (?- eserini bitirdiği 1522'den son- ra) ve eseri Tevarih-i Âl-i Osman, Kemalpaşazade (1468-1534) ve eseri Tevarih-i Âl-i Osman (1527), Şükrî-i Bitlisî (?-eserini bitirdiği 1530 yılından kısa bir süre sonra) ve eseri Selimname, Lütfi Paşa (1488-1563) ve eseri Tevarih-i Âl-i Osman (1553), Celal- zade Mustafa Efendi (?-1567) ve eseri Selimname, Hoca Sadettin Efendi (1536-1598) ve eseri Tacü't-Tevarih, Gelibolulu Mustafa Âli (1541-1600) ve eseri Künhü'l-Ahbar (1596), Selânikî Mustafa Efendi (?-1600) ve eseri Tarih-i Selânikî (1600) ve XVI. yüzyılın sonları ile XVII. yüzyılın başlarında geçen olayları kaleme alan Peçevî İbrahim Efendi (1574-1650) ve eseri Peçevî Tarihi hakkında ayrıntılı bilgiler çalışmanın ilerleyen bölümünde verilecektir. Ancak belirtmekte fayda var ki, bu çalışmada ele alınan eserler orijinal nüshalarının günümüz Türkçesine çevirisi üzerinden incelenmiştir. Ayrıca kaynak tarama sürecinde, Küçük Nişancı ve Cenabi Mustafa'nın eserlerine de müracaat edilmiş, fakat konumuzla ilgili olarak tatmin edici bilgilere rastlanamadığından bu kaynaklara yer verilmemiştir. Çalışmamızın mekân sınırlamasını Anadolu, zaman sınırlamasını ise XVI. yüzyıl oluşturmaktadır. "XVI. yüzyılda yaşanan muhalif nitelikli hareketler" ifadesiyle anlatılmak istenen, Osmanlı merkezi idaresine karşı ayaklanma şeklini alan bir biriyle bağlantılı bir dizi isyan hareketidir. Bu bağlamda çalışmamızda yüzyılın başında yaşanan Şah Kulu, Celal, Kalender, Koca Süklün ve Baba Zünnûn isyanları ile yüzyılın sonunda meydana gelen Kara Yazıcı isyanları birbiriyle karşılaştırılarak ele alınacaktır.