AZERBAYCAN TÜRKÇESİNDE ATLA İLGİLİ ATASÖZLERİNİN SÖZDİZİMSEL ÖZELLİKLERİ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME (original) (raw)

GÜNÜMÜZ AZERBAYCAN VE TÜRKİYE TÜRKÇESİNDE ATASÖZLERİNİN ARAŞTIRILMASI, DERLENMESİ VE ORTAK KULLANIMI

GÜNÜMÜZ AZERBAYCAN VE TÜRKİYE TÜRKÇESİNDE ATASÖZLERİNİN ARAŞTIRILMASI, DERLENMESİ VE ORTAK KULLANIMI, 2023

Halk edebiyatı ve halk kültüründe en önemli türlerden olan atasözleri bir ulusun derin medeniyete sahip olmasının bir göstergesidir. Halk deyimleri derin anlamlıdır, öğreticidir ve az sözle daha çok bilgiyi nesilden nesle aktarırlar. Böylece, deyim ve atasözleri her milletin, ulusun milli duygu ve düşüncesinin en değerli unsurlarındandır. Atasözleri az kelimeden oluşmasına karşın büyük anlamlar ifade etmektedir. Bu atasözleri eski çağlardan günümüze kadar Türk dünyasının büyük şair ve yazarlarının eserlerinde vazgeçilmez bir yere sahiptir. Nizami Gencevî, Muhammed Fuzûlî, Mevlânâ, Seyyid Nesimî eserlerinde bunları görmekteyiz. Türk edebiyatının şaheseri olan Divanü Lügati’t Türk’te çok sayıda atasözlerine rastlanmaktadır.

AZERBAYCAN TÜRKÇESİNDE DİNİ ANLAM İÇERİKLİ ATASÖZLERİ VE DEYİMLER

Lisans Tezi, 2020

iş için veya işleri kötü giden birisi için söylenir. Allah aqibətini xeyir eləsin: Allah sonucu hayır etsin. Bir işin sonucu için kaygı duyulduğu zaman söylenin iyi dilek sözü. Allah alıb qucağına: Şansı yaver gidiyor, hep başarıyor, Tanrı yardım ediyor. Allah Allah: Şaşkınlık veya hayret bildiren ifadedir. Allah Allah`la elə elə: Bin bir güçlükle. 1) Zorlukla. 2) Büyük bir gürültüye rağmen istenen netice alınmadığı zaman kullanılır. Allah Allahlıq`la day öyrədirik: Zor bir işin yoluna konması esnasında birinin çıkıp işi berbat etmesi anında söylenen ve memnuniyetsizliği bildiren bir ifade. Allah amanatı: Tanrı emaneti. Birine birini veya bir şeyi emanet ederken, emaneti iyi koruması için söylenen ifade. Allah amandır: Aman Allah'ım. Bir yalvarış, rica ifadesi. Allah amanında olasın: Allah yardımcın olsun. Allah arttırsın: Allah arttırsın. Allah daha fazla versin. Allah bağışlasın: 1) Allah bağışlasın. Tanrı kazadan beladan korusun. 2) Özür dileyen veya kötü bir şey yapan insanın özrüne karşılık olarak kullanılan ifade. Allah balam deyib: Allah yürü kulum demiş. Allah başacan eləsin (yarıtsın): Allah tamamına erdirsin, birlikte ömür sürdüresiniz, birlikte saçlarınız ağarsın. Allah başın dura dura (duran yerdə) ayağına daş salmasın: Allah belanı versin, Allah başına taşlar yağdırsın. Allah başına daş salsın: Allah başına taş yağdırsın. Bir beddua, ilenme ifadesi. Allah bir tük əskik eləməsin: Tanrı yardımcın olsun anlamında bir alkış ifadesi. Allah başından tökmək: Birdenbire zenginleşmek. Allah başını uca eləsin: Allah alnını, başını dik etsin. Allah mahcubiyet vermesin. Allah betərindən saxlasın: Allah beterinden saklasın. Allah daha kötü duruma düşürmesin. Allah bəxtini güldürsün: Allah bahtını açık etsin. İyi dilek temennisi bildirir. Allah bəla (bəlasını) versin: Allah belasını versin. Memnuniyetsizlik bildirir ve azarlama, paylama ifadesi olarak kullanılır. Allah bəlalardan hifz eləsin: Allah korusun. Allah bəndəsi: 1) Zavallı, fukara, kimseye zararı dokunmayan, yumuşak başlı, mümin insan. 2) Herhangi bir kimse. Çok güzel kadın, kız hakkında. Allah hər kəsin üreyinə görə versin: Allah herkesin kalbine göre versin. Allah herkesin istediğini, arzusunu yerine getirsin. Allah həyanın olsun: Allah yardımcın, desteğin olsun. Allah hörmətini artıq eləsin: Bir memnuniyet ifadesi. Özellikle kendisine saygı gösteren gençlere, yaşlıların söylediği ifadedir. Allah xatirinə: Allah aşkına. Bir yalvarış, rica ifadesi. Allah xeyir versin: İyi dilek ifadesi. Allah xeyrə calasın: Güzel arzular bildiren ifade. Allah xoşbəxt eləsin: Saadet, mutluluk dileme arzusu. Allah imanını kâmil eləsin: Bir kimseye hayır duası ederken kullanılır. Allah insaf versin: Adil hareket etmeye, insaflı davranmaya davet sözü. Allah işini avand eləsin: Allah işini rast getirsin. Allah işinizi rast gətirsin: Allah işlerinizin yolunda gitmesi için yardım etsin anlamında kullanılan ifade. Allah kərimdi (Kərimdir): Allah kerimdir. Bir mahrumiyet ve ihtiyaç durumunda, bir şey yitirildiğinde veya kötü bir sonuçla karşılaşıldığında "Allah büyüktür" anlamında söylenen bir ifadedir. Allah kəssin: Bir işi yaparken çok zora düşüldüğü zaman duyulan memnuniyetsizliği ifade eder. Allah kölgəsi: Tanrı gölgesi. Merhametli, ümit verici manevi güç anlamında kullanılan bir deyim. Allah kömək eləsin: Allah yardımcın olsun. Çalışan veya zor durumda olan birine söylenen başarı dileği ifadesidir. Allah qadadan bəladan hifz eləsin (qorusun, saxlasın): Allah beladan korusun. Tanrı insanı her türlü kötülüklerden koruması dileği ile söylenen iyi dilek ifadesi. Allah gəbul eləsin: Allah kabul etsin. Sevap sayılan bir iş yapıldığında söylenir. Allah qarğa deyil ki, vurub gözünü çıxartsın: Allah'ın tokadı geç dokunur ancak kötü dokunur. Allah qənim olsun: Allah belanı versin. Bir rahatsızlık veya kızgınlık sebebiyle söylenen seslenme şekli. Allah qızı: Kavga ve dövüşlerde kadınlara veya kızlara söylenen seslenme şekli. Allah qismət eləsə: Allah kısmet ederse, Tanrı izin verirse, inşallah.

TATAR TÜRKÇESİNDEKİ DİL VE SÖZ İLE İLGİLİ ATASÖZLERİ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

2001

ÖZET Bütün Türk Dünyasında ortak nitelikler gösteren atasözleri, Türk sözlü kültürünün en değerli unsurlarından birisidir. Bu incelemede Türk dünyasının önemli boylarından birisi olan Kazan Tatar Türklerindeki dil ile ilgili atasözleri ele alınmış, Tatar Türklerinin atasözleri vasıtasıyla dillerine ve yabancı dillere karşı olan tutumları ele değerlendirilmiştir. Anahtar Kelimeler: Tatar, Türk, atasözü, dil, söz, kültür REZYUMİ Vo vsom Turetskom mire, poslovitsi pokazı vayuşçiye svoi obşçiye osobennosti yavlyayutsa samim dorogim v kulture Turetskogo slova. V etom nauçnom issledovanii rassmatrivayetsa yazık odnogo iz vajnıh plemyon Kazanskih Tatar Turetskogo mira, rassmatrivayutsa poslovitsi tatarskogo yazıka v sravnenii s drugimi yazıkami.

NAHÇIVAN AĞIZLARINDA KULLANILAN ATASÖZLERİNİN DİL VE ANLAM ÖZELLİKLERİ Öz

Turkiyat, 2018

Nahçıvan ağızlarındaki atasözleri folklorda geçen atasözlerinden bazı fonetik veya kelime farklılıkları gösterse de bu farklar onların anlamını etkilemez. Bu cümleler dilin söz yapısını zenginleştirir ve ifade imkanlarını genişletir. Atasözlerinin dili saf temiz bir Türkçedir. Burada yabançı kelimeler çok az. Nahçıvan ağızlarında fazla sayıda Türk dillerinin çoğunda kullanılan atasözleri mevcuttur. Bu dil yapıları Türk dillerinin ortak hazinesidir. Ağızlardaki atasözleri folklordakilere nazaran fikri daha net, ayrıntılı bir biçimde anlatır. Bu yüzden de burada atasözlerine farklı kelimeler eklenebiliyor. Bu kelimeler onların anlam yapısına zarar vermez. Çoğu ortak Türk düşüncesinin ürünü olan bu eski ve özlü cümleler yazı diline nazaran konuşma dilinde daha fazla kullanılır ve konuşmamıza renk katar, konuşma şeklimizi daha cazip bir hale getirir. Azerbaycan dil bilimi atasözlerini kalıp kelimeler kapsamına almaktadır. Bu cümleler aktarılan düşünceyi daha anlamlı kılar ve kalıp şekilleriyle bilinir. Onlar bir bütün halinde olurlar ve parçalarsak anlamlarını kaybederler. Bu ifadeler Azerbaycan dilinde sabit veya frazeoloji birleşmeler gibi tanımlanır ki, atasözleri de onların bir kısmını oluşturmaktadır. Anathar Kelimeler: Nahçıvan ağızları, atasözleri, Türk dilleri, dil özellikleri, kalıp kelimeler. LINGUISTIC AND MEANING FEATURES OF THE PROVERBS IN NAKHCHIVAN DIALECTS AND ACCENTS ABSTRACT The proverbs of the Nakhchivan dialects and accents have some different phonetic and lexical characteristics from the proverbs in our folklore, these differences do not hurt them. These wise sentences enrich the vocabulary of the language and increase the expression capacity. The language of the proverbs is pure Turkish. There are very few words to get here. Many of the proverbs in the Nakhchivan dialects and accents are also spoken in other Turkish languages. These language units are the common treasures of Turkish languages. These ancient, wise sentences, which are the product of the common Turkish thought, are used more often in the spoken language than literary, and serve to make the speech interesting. In the Azerbaijani linguistics the proverbs are studied under the name of frazeological combinations. These combinations serve the figurative interpretation of the idea and are in the form of molds. It loses its meaning when it is broken. They are called solid combinations in Azerbaijani linguistics and proverbs are part of them. İlk söyleyeni belli olmayan anlatım gücü çok zengin dil yapıları olan atasözlerinin ifade imkânları zamanla azalmamış, aksine insanların geçmiş yüzyıllardaki yaşam felsefesini gelecek nesillere ulaştırmak üçün önemli bir vasıta rolünü üstlenmektedir. Atasözleri halkın zekasının, düşüncesinin, hayat tecrübelerinin ürünü olan, kısa ama kavram zenginliği açısından çok zengin aforistik cümlelerdir. Eski Göktürk yazıtlarında atasözleri sab / sav

AZERBAYCAN TÜRKÇESİNİN FONETİK ÖZELLİKLERİ

Azerbaycan Türkçesi veya Azerice,Türkçenin Çağdaş lehçelerinden biri olup, Azerbaycan’ın resmî dili konumundadır. Tarihi seyir içerisinde de Türkiye Türkçesine en çok benzeyen Türk lehçelerinden birisidir. Bunun nedenlerinden birisi Azerbaycan Türkçesinin de Türkiye Türkçesi gibi Batı Türkçesine ve Oğuz grubuna dahil olmasıdır. Aynı zamanda yazı dili de olan Azerbaycan Türkçesi, yazı dili geleneğine sahip olma bakımından Türkiye Türkçesiyle hemen hemen paraleldir. Türkmen Türkçesi ve Gagavuz Türkçesinin nispeten daha geç yazı dili olmasına rağmen Azerbaycan Türkçesi köklu bir yazı dili geleneğine sahiptir. Eski Anadolu Türkçesi döneminde Azerbaycan Türkçesinin ayrı bir yazı dili halinde teşekkül etmediği fakat Azerbaycan ağzının kısmî özelliklerinin çeşitli eserlerde yer aldığı müşahede edilmektedir. Dolayısıyla Azerbaycan Türkçesi ile Türkiye Türkçesi, tarihi kökleri ve uzun tarihi gelişim dönemleri bakımından ortaklık göstermektedir. (Ozkan 2007: 94) Bu ortaklık, bugün iki devlet ve milletin birbirini rahatça anlamasını sağlayan nedenlerden biridir. Bu makalede Azerbaycan Türkçesinin fonetik özelliklerine değineceğiz ve bu fonetik özelliklerine , Azerbaycan Türkçesi metinlerinden örnekler sunacağız. --- Azerbaijan Turkish is the official language of Azerbaijan and is one of the modern Turkic dialects. Azerbaijan Turkish,is one of the Oghuz Turkish dialects.This article will be described phonological characteristics of Azerbaijani Turkic. It was taken from the texts written in Azerbaijani Turkish.

ATASÖZLERİNİN TASNİFLENDİRİLMESİ ÜZERİNE TEMATİK BİR YAKLAŞIM: ANTALYA ÖRNEĞİ

Türk halk kültürünün yazılı ve sözlü edebiyatının önemli vesikaları olan atasözleri, zamanla kazanılmış tecrübe ve deneyimlerin kısa, özlü ve derin manalar içeren sözlere yansımasıdır. Atasözleri eğitimden öğretime, tarımdan halk takvimine, tabiattan kâinata, edebiyattan sanata, açlıktan tokluğa, yiğitlikten korkaklığa, cömertlikten cimriliğe, her konuda söylenmiş yol gösterici, eğitici, uyarıcı, öğretici veciz kalıplaşmış ifadelerdir. Gerek sözlü edebiyatımızda gerek yazılı edebiyatımızda millî kültürümüzün bir parçası sayılan atasözleri zengin bir kullanıma sahiptir. Metinlerle takip edebildiğimiz ilk örneklerini Orhun Kitabeleri'nde ve Dîvânu Lugâti't-Türk'te görebildiğimiz atasözleri, varlığını ve tesirini kullanım alanını genişleterek, günümüzde de canlılığını korumaktadır. Atasözleri ve deyimler kalıplaşmış ifadelerdir; ancak çeşitli sebeplerden dolayı bu kalıp ifadelerin bazısının kelimesi değişmiş, bazıları bölgesel özellik gösteren kelimelerle zenginleşmiş, bazı atasözleri de günümüzde unutulmuş olabilir. Az sözle çok şey söyleme kudreti bulunan atasözleri sözlü ve yazılı edebiyatımızın, söz varlığımızın en zengin kaynakları arasına girmektedir. Makalede atasözleri hakkında bilgi verildikten sonra bu ifadelerin bireylerin duygu, düşünce ve yaşantısına yansıtmakta olduğu benzer sözler üzerinden örnekler verilecektir. Bir sonraki aşamada ise Antalya'da kullanılmakta olan ve yazılı kaynaklardan tespit edilen atasözlerinin tematik tahlili yapılacaktır. Ayrıca elde edilen bulgular analiz yöntemi ile varyantlaşma, tema, işlev, konu, eş mana yönleri bağlamında değerlendirilerek Türk atasözleri içindeki durumu ortaya konacaktır.

EYYÛBÎLER İLE AZERBAYCAN ATABEYLERİ İLDENİZLİLERİN İLİŞKİLERİ ÜZERİNE

Eyyubiler’de Siyasi ve Ekonomik İlişkiler, 2020

Salâheddin Eyyûbî ile Azerbaycan Atabeyi Cihan Pehlivan arasında Doğu Anadolu’da hâkimiyet kurma mücadelesi ile başlayan Eyyûbî-İldenizli siyasi ilişkileri sonraki dönemde de devam etmişti. Cihan Pehlivan’ın ölümünden sonra atabeylik yönetimini üstlenen Kızıl Arslan da Salâheddin ile ilişkilerini sürdürdü. Salâheddin, Kızıl Arslan’ın Irak Selçukluları sultanı II. Tuğrul ile siyasi alandaki mücadelesinde taraflar arasında arabuluculuk rolü üstlendi. 1189’da başlayan III. Haçlı Seferi sırasında Salâheddin’in yardım istediği devletlerden birisi de Azerbaycan Atabeyliği olmasına rağmen, bu devletin askeri destekte bulunulduğuna dair kaynaklarda bilgi bulunmamaktadır. Salâheddin’in 1193’te ölümü ve bir yıl sonra da Irak Selçukluları Devleti’nin Harezmşahlar tarafından ortadan kaldırılmasından sonraki çeyrek yüzyıllık dönemde ilişkiler durmuş gibiydi. Moğol öncülerinin 1220’lerde Kafkaslara ulaşması ile muhtemel bir istilaya karşı ittifak oluşturma gereği duyulunca, siyasî ilişkiler yeniden başladı. Bu ittifak girişimi bile İldenizli Atabeyliği’nin Moğolların önünden kaçan Celâleddin Mengüberti tarafından ortadan kaldırılmasına engel olamadı.

TÜRK HİKMETİ BAĞLAMINDA ATASÖZLERİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA

2024

Türk hikmet geleneğinde hem anlatılmak isteneni en kısa yoldan anlatmak hem de değerleri gelecek nesillere aktarmakta önemli yere sahip atasözleri tecrübe ve uzun gözlemlere dayanarak söylenen ifadeler bütünüdür. Atasözleri geçmiş ten gelen önemli sözler olduğu gibi geçmişle gelecek arasındaki çok önemli bir köprü kurmaktadırlar. Bu nedenle atasözleri incelendiğinde bir milletin sadece tarihi değil düşünce yapısı ve kültürü hakkında da bilgi sahibi olunmaktadır. Atasözleri, Türk insanının gerek aile hayatını gerekse sosyal hayatını tanzim edecek ve başkalarıyla iletişiminde fayda sağlayacak önemli öğütler vermek tedir. Anne-baba hakkının öneminden, komşular arası ilişkinin nasıl olması gerektiğine, konuşma adabından, yalanın, aldatmanın, açgözlülüğün insana her zaman zarar verdiği, yalan söyleyenin yalanının er geç gün yüzüne çıka cağı ve insanı zor duruma sokacağından bahsetmektedir. Bunun yanında iyilik yapmanın çok önemli olduğu, karşılığını alsa da almasa da insanların iyilik yapmasının gerekli olduğu belirtilmektedir.