Hurûfîliğin Anadolu Tasavvuf Geleneği Üzerindeki Etkileri -Nesîmî Örneği- (original) (raw)

2019, Böyük Azərbaycan şairi İMADƏDDİN NƏSİMİNİN 650 illik yubileyinə həsr olunur

İslâm dünyasında harflerin bazı gizli özelliklere sahip olduğu düşüncesi oldukça eski dönemlere tarihlenmektedir. XV. yüzyılda Bektaşîliğe Ahilikʼle giren Şiî etki yanında Hurûfî ögeler de karışmıştır. Hurûfîler Fazlullâh el-Esterâbâdî’nin sıra dışı öğretilerini takip ettiler. Onlar, Arap-Fars alfabesinin harflerinin gizli anlamlar içerdiğine ve bu anlamların Kur’an yorumlanırken metnin görünür anlamına göre öncelik kazandığına inanıyordu. Ayrıca, diğer tüm canlılarla birlikte insanların bu harflerden yaratıldığına inanıyorlardı. Hurûfî anlayış ve yorumlar, başta bazı sûfî gruplar olmak üzere çeşitli İslâm fırkaları arasında ilgi görmüş, özellikle İbnüʼl-Arabîʼnin katkılarıyla bu ilgi daha da artmış, İbn Haldûn ve Kâtib Çelebi gibi âlimler bu anlayışın etkisinde kalmışlardır. Harfler üzerine öznel yorumlar yapılması, harflerle ilgili bilgileri kullanarak çıkar sağlama, geleceğe dair haberler verme ve naklinin sağlam kaynaklara dayanmaması gibi gerekçelerle ilm-i hurûf yani harfler ilmi, İslâm âlimlerinin bir kısmı tarafından sert eleştirilere uğramıştır. Hurûfîler kendilerine yöneltilen eleştirilerden kurtulmak için Bektaşî tâcının altına gizlenerek bu mozayiği zenginleştiren bir unsur haline evirilmeyi tercih etmişlerdir. İlm-i hurûf, özellikle işârî yorumlar bakımından önemli görülmüştür. Böylece Kur’an’ın i‘câzı ekseninde daha ziyade hurûf-ı mukattaa, İsm-i Aʽzamın tespiti, ebced ve cifr hesapları ile hüküm çıkarma gibi kendine özgü bâtınî bir alan oluşturulmuştur. Hurûfî yorumlar, ilk zamanlardan itibaren Bâtıniyye’nin değişik kollarında ve İhvân-ı Safâ’da kabul görmüştür. Edebî kişiliği yanında düşünceleri açısından da dikkate değer bir şahsiyet olan Seyyid Nesîmî’nin hurûfîliği, klasik İslâmî ilimler ve bâtınî düşünce alanındaki birikimiyle vahdet-i vücûd ve hurûfî anlayışına duyduğu ilgiden kaynaklanır.

Sign up for access to the world's latest research.

checkGet notified about relevant papers

checkSave papers to use in your research

checkJoin the discussion with peers

checkTrack your impact