Tecvîd Eğitim-Öğretiminde Manzûm Eser Yazma Geleneğine Bir Örnek: Şeyhî'nin Nazmu'l-Ehemm'i (Tenkitli Metin) - An Example of Werse Work Writing Tradition in Tajwid Education: Shayki’s Nazm al-Ehem (Criticized Text) (original) (raw)
Related papers
Diyarbakırlı Şeyhülkurrâ Hâfız Mehmed Efendi ve “Nazmu’l-Ehemm fî İlmi Tecvîdi’l-Elzem” Adlı Türkçe Manzûm Tecvîd Eseri, 2017
İslamî ilimlerin eğitim öğretiminde şiir kullanımı; Türk İslam Edebiyatı’nda bir geleneği temsil etmektedir. Nitekim tefsir, hadis, fıkıh, kelam, siyer, tasavvuf gibi İslamî ilimlere dair mensûr olduğu gibi şiir diliyle de kaleme alınan eserler söz konusudur. Bu ise edebiyatta kırk hadis, akâidnâme ve devriye gibi pek çok manzûm türün doğmasını sağlamıştır. Bu bağlamda manzûm tarzda kaleme alınan bir diğer tür de tecvîd ilmine dairdir. Özellikle Arapça manzûm tecvîd/ kırâat eserlerine dair akademik çalışmalar yapılmış olmasına rağmen, gördüğümüz kadarıyla Türkçe manzûm eserler hakkında tarafımızca sunulan “Türk İslam Edebiyatında Manzûm Tecvîdler” adlı tebliğ dışında bir çalışma yapılmamıştır. Tebliğde tespit edebildiğimiz Türkçe manzûm tecvîd eserleri nüsha, biçim ve içerik yönleriyle tanıtılarak genel bir değerlendirmesi yapılmıştı. Bu çalışmada ise; özele inilerek Türkçe manzûm tecvîd müelliflerinden biri olan Diyarbakırlı (Âmidî) Şeyhülkurrâ Hâfız Mehmed Efendi’nin (ö. 1235/1819-20) hayatı ve “tecvîd ilmi hakkında mühim bir nazım” olarak nitelediği “Nazmu’l-Ehemm fî İlmi Tecvîdi’l-Elzem” (1220/1805-06) adlı eseri ayrıntılı bir şekilde ele alınacaktır. Müellifin şeyhülkurrâ olması hasebiyle tecvîd eğitim-öğretiminde de kullanmış olma ihtimali bulunan eser; Türkçe manzûm tecvîd yazma geleneğini 19. yüzyılda da devam ettirmesi ve türünün en başarılı ve kapsamlı örneklerinden biri olması hasebiyle ayrı bir öneme sahiptir. Çalışma, Diyarbakırlı bir âlim müellifi/şairi tanıtmayı ve oluşturulan Türkçe manzûm tecvîdler literatürünü, yazar-eser özelinde biraz daha gün yüzüne çıkarmayı hedeflemektedir.
Cumhuriyet İlahiyat Dergisi-Cumhuriyet Theology Journal, 2017
Abstract: The first known work on tajwīd is written by Abu Muhammad Musa b. Ubeydillâh al-Khaqani (d. 325/937). Afterwards, the distinct authority in Qur’an recitation Ibn al-Jazarī (d. 833/1429) emerged with his work al-Muqaddimah. After Ibn al-Jazarī, we see the poetic work called Tuḥfat al-Aṭfâl by Sulaymān al-Jamzūrī (d. ?) which is widely studied for Qur’anic education (tajwīd) especially in the Arabian geography. This article deals with Tuḥfat al-Aṭfâl, a work despite authored in the 12th century, still holds its importance today. It was a poetical textbook regarding the education of the Qur’an in the Arab world and was memorized by students. The aim of this study is to examine this poetical text and also the commentary (Fath al-Aqfal) written by the author himself. Summary: Arabic letters as well as their articulation-places and features have been explored and examined by the Arab philologists and the scholars of the Qirāah. In consequence, before the tajwīd evolved into an independent Qur’ānic discipline, some topics of the tajwīd had taken their place in the literature of Arabic grammar and the Qirāah. The tajwīd evolved into an independent Qur’ānic discipline through the works composed by the Qur’ānic scholars who lived in the second half of the third century and the first half of the fourth century after Hijrah. A cursory glance at the tajwīd literature shows that some of these books were written in verse. The fact that the literature in verse helped the students study and even memorize the subjects of the tajwīd played an important role in composing such works in verse in the field. The earliest work produced in the field of the tajwīd is an in-verse book known as al-Qaṣidah al- Khāqāniyyah by Abū Muzāḥim Mūsā bin ‘Ubaydillāh al-Khāqānī (d. 325/937). Again, al-Muqaddimah, which was composed by one of the most authoritative scholars of the Qirāah, Ibn al-Jazarī (d. 833/1429), and has been one of the most frequently studied textbooks by the students of the tajwīd, is also a tajwīd textbook written in verse. As a continuation of such works, al-al-Jamzūrī’s Tuḥfat al-Aṭfāl, which was composed in the twelveth century after Hijrah and has been one of the most studied texts by the students in the Arab countries in modern times, is also important. This article is intended to examine the Tuḥfat al-Aṭfāl through the Fatḥ al-Aqfāl, a work that al-Jamzūrī himself composed as a commentary upon the former, investigating the significance and distinguishing features of the work. We do not have much biographical information about al-Jamzūrī, who was born in 1160 after Hijrah in Jamzūr, a town located four miles away from Ṭanṭa, Egypt. The exact date of his death is not known. However, in consideration of the Tuḥfat al-Aṭfāl’s date of composition 1198 after Hijrah, one can say that he passed away after that time. As a follower of the Shāfi‘ī school, al-Jamzūrī studied with a number of scholars, the most famous of whom is ‘Alī bin Aḥmad al-Mīhī, whose mention occurs in the Tuḥfat al-Aṭfāl. This scolar in turn studied with thousands of great scholars in Ṭanṭa. The following are some of al-Jamzūrī’s works which have come down to us and have been considered one of reference books in the field: Tuḥfat al-Aṭfāl bi Tajwīd al-Qur’ān: Al-Jamzūrī composed this book in verse in order to teach the children the subjects of the tajwīd that he studied with his teacher al-Mīhī. Fetḥ al-Aqfāl bi Sharḥi Tuḥfat al-Aṭfāl: This is his commentary on his own in-verse Tuḥfat al-Aṭfāl. Al-Fatḥ al-Raḥmānī Sharḥu Kanz al-Ma‘ānī bi Taḥrīri Ḥirz al-Amānī fī al-Qirāah. This is an annotation by our author on Kanz al-Ma‘ānī, which is a commentary by Jābarī (d. 732/1332) on the Ḥirz al-Amānī, known also as Lāmiyyah, a work in verse by Shāṭibī (d. 590/1194). Manẓūma fī Qirāati Warsh: This work analyzes the Azraq version of the Warsh narration, and is registered in the Cairo Dār al-Kutub al-Miṣriyyah Library, no 615. The first printed edition of the Tuḥfat al-Aṭfāl was done by Maṭba‘at al-Sharaf in 1308 after Hijra, in Egypt. The work, including its prologue and epilogue, consists of 10 chapters and 61 verses in totality. Our considerations about this work in verse by Sulaymān al-Jamzūrī are as the following: After saying the praise of God (ḥamdalah) and evoking mercy and peace upon the Prophet Muḥammad (ṣalwalah) in the epilogue, the book speaks briefly of its contents, which are in order: al-tanwīn or al-nūn al-sākinah, the states of al-mīm al-sākinah, “aliflām” and “lām al-fi‘l”, idghām al-mithlayn, idghām al-mutajānisayn, idghām al-mutaqāribayn, types and rulings of al-madd. On the other hand, the book does not include a discussion of the articulation-places and features of the letters. One may explain this as because the book targets as its readers the new beginner students of the Qur’ān and thus aims at providing a brief explanation of the tajwīd topics. The tajwīd literature gives priority to such topics as the definiton and importance of the tajwīd, merits of the recitation of the Qur’ān, and the articulation-places and features of the letters. This order is most likely to be formed in accordance with the systematic he took from his teacher whom he mentions at the beginning of the prologue. One may observe that the Tuḥfat al-Aṭfāl is an essential textbook for the new beginners of the Qur’ān studies in the contemporary Arab world. Again in this context, this book is important in that it is one of the books written in verse that have been studied and memorized with certification and authorization by the students of the Tajwīd and the Qirāah. Of similar books in verse, one can mention in order al-Shāṭibiyyah, Ṭayyibat al-Nashr, Muqaddimat al-Jazarī, and Tuḥfat al-Aṭfāl. What is interesting in this context is the fact that some of the commentaries on the Tuḥfat al-Aṭfāl are considered together with the Muqaddimat al-Jazarī, which has been studied more by the advanced students of the Qirāah. This shows the fact that both works in verse are quite important in the education of the Qur’ān. One can say that the Tuḥfat al-Aṭfāl adopts a brief, clear and easy-going style in explaning the topics, a fact which contributed to the easily memorization of the text. As a result, this text is widely studied and memorized in the Arab countries. One should state that the work is successful in terms of language, style and rhyme. This adds a phonetical beauty to the work. In conclusion, this is an important work in the in-verse literature of the tajwīd in that it briefly and clearly discusses an important part, if not all, of the subjects of the tajwīd.
Kazan Tatar Türkçesiyle Yazılmış Manzum Bir Tecvit Örneği: Fetḥü’l-Tecvīd
Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi , 2024
Öz Kur'an'ın doğru okunması esasına dayanan tecvit, İslami ilimler içerisinde önemli bir yere sahip olmakla beraber öğrenilmesi pek kolay olmayan bir ilimdir. Bu yüzden tecvidi daha akılda kalır, daha ilgi çekici ve özellikle çocukların sevebileceği bir hâle getirmek için edebiyat tarihimizde pek çok manzum tecvit örneği bulunmaktadır. Tecvidi öğrenmek isteyenlerin bu manzum örneklerle daha hızlı ilerleyebileceği ve sıkılmadan öğrenmeye devam edebileceği düşünülmüştür. Tecvidin sanatla bir arada sunulması da öğrenme çağındaki çocuklar için edebî ve sanatsal becerinin kazanılması için son derece önemlidir. Ünlü Kazan Tatar aydını, ulema ve düşünürlerinden Alimcan Barudî ile kardeş olan Salihcan Barudî tarafından yazılmış olan Fetḥü'l-Tecvīd, 1895'te Kazan'da basılmıştır. Kırgızistan Millî İlimler Akademisi Beşeri ve İktisadi İlimler Bölümü Cengiz Aytmatov Dil ve Edebiyat Enstitüsünün el yazmaları bölümünde kayıtlı olan Fetḥü'l-Tecvīd, manzum bir tecvit örneği olması bakımından Kazan Tatar edebiyatı için önem arz etmekte ve çoklu dil kullanımlarına sahip olması onun tarihî Kazan Tatar Türkçesinin güzel bir örneği olduğunu göstermektedir. Nitekim birtakım Oğuzca özellikler ve Çağatay imlasının esere tatbik edildiği örnekler barındırdığı için dil özellikleri açısından eserin günümüz Kazan Tatar Türkçesinden farklı yanları bulunmaktadır. Bu çalışmada Fetḥü'l-Tecvīd transkribe edilerek günümüz Kazan Tatar Türkçesinden farklı olan dil özellikleri üzerinde durulmuştur. Böylelikle Kazan Tatar tasavvufi edebiyatının güzel bir örneği gün yüzüne çıkarılmış ve tarihî Kazan Tatar Türkçesinin dil özellikleri aydınlatılmaya çalışılmıştır.
Osman Ezici
Bu çalışma, Yusuf Ziyaeddin Ersal’in Nüvvâb’da okutulan İslâm tarihi dersleri için Osmanlı Türkçesiyle yazdığı ve Şumnu’da 1932’de basılan Tarih-i İslâm adlı eserinin detaylı tahlilini ortaya koymayı amaçlamaktadır. Çalışma temelde iki bölüm olup birinci bölümde Yusuf Ziyaeddin’in doğumu, ailesi, eğitim hayatı, üstlendiği ilmî ve idari görevler ile Bulgaristan’daki faaliyetlerine ait bilgilere yer verilmektedir. İkinci bölümde ise Tarih-i İslâm adlı eser detaylı olarak tahlil edilmektedir. Bu eser, İslâm tarihinin muteber kaynaklardan faydalanılarak telif edilmiştir. Ders kitabı olmak üzere yazılan eserde konular ana hatlarıyla ve kronolojik sırayla yer almıştır. Yusuf Ziyaeddin, girişte klasik İslâm tarihi kaynaklarına benzer tarzda ama kendine has üslubuyla önce insan ve evrenin yaratılışından başlayarak Arabistan yarımadasının tarihini anlatmıştır. Sonrasında Câhiliye Arapları ve bölgedeki büyük İmparatorluklardan Roma ve Sâsânîler’in ahvaline kısaca değinmiştir. Sonrasında ise Hz. Peygamber’in (s) doğumundan vefatına kadar siyeri kendi düşünce ve açıklamalarıyla anlatmıştır. Devamında Hulefâ-i Râşidîn dönemini ve Emevîler’i yıkılışına kadar geçen süre zarfındaki tarihi hâdiseleri kronolojiye bağlı kalarak ele almıştır. Tüm bunların yanında o, öğrencileri bulundukları toplumunda karşılaşabilecekleri meselelere cevap verebilecek bir yetkinlikte olmalarına yönelik açıklamalarıyla kitaba kendi özgünlüğünü katmıştır. Günümüze kadar herhangi bir akademik çalışmanın yapılmadığı bu önemli eserin etraflıca ele alınmasıyla; Medresetü’n-Nüvvâb’da tarih bilincinin oluşmasının anlaşılması ve Yusuf Ziyaeddin’in tarih ve siyer algısının ortaya çıkarılması yönüyle alana katkılar sunması hedeflenmektedir. Anahtar Kelimeler: Yusuf Ziyaeddin Ersal, Bulgaristan, Medresetü’n-Nüvvâb, İslâm Tarihi, Hz. Muhammed, Râşid Halifeler, Emevîler.
Tazmin Sanatı ile Yazılan Na’t-ı Şerifler: Beyânü’l-Hak Mecmuası Örneği
Yazılı edebiyat ürünlerinden özellikle manzum olarak yazılan eserlerde, bir hüner göstergesi olan edebî sanatların kullanımı oldukça yaygındır. Tazmin sanatı da edebî sanatlardan biridir. Bu sanat kendinden önceki beğenilen şairlerin şiirlerinden alıntılanan yerlere başka bir şair tarafından ek yapmak suretiyle oluşturulan nazım şeklidir. Bu çalışmada, genellikle İslam düşüncesi üzerine yazıların yayımlandığı Beyânü'l-Hak mecmuasındaki na't-ı şeriflerin tazmin sanatı ile yapılanları ortaya konacaktır. Hz. Peygamber konusunda şairlerin hissî duyuşlarının ortak olmasının, bu ortaklığının kelime ve üslup oranında görülmesinin örnekleri Beyânü'l-Hak mecmuası kapsamında sunulmuştur. Yayımlandığı süreçte dergide edebiyat başlığı altında birçok şairin ve yazarın yazıları yer almıştır. Bu başlıkta yer alan yazılardan biri de na't türüdür. Bu nazım türü, gelenek içerisinde şairler tarafından çok tercih edilmiştir. Makalede, tespit edilen gazellerin incelemesi ile Türk-İslam edebiyatı çerçevesinde en çok ürün verilen türlerden na'tların tazmin edilerek oluşturulanları değerlendirilecektir. Bu bağlamda özgün eser meydana getirme esası ile şairlerin ortak hislere sahip olduğu özelliği gösterilecektir. Şairlerin, zemin şiir olarak kabul ettikleri mısra/beyit/gazelleri kendi şiirlerini güzelleştirmek ve fikirlerini desteklemek için kullandıkları amacı vurgulanacaktır.
Cumhuriyet İlahiyat Dergisi - Cumhuriyet Theology Journal, 2017
Tecvide dair ilk manzûm eserin Ebû Müzâhim Mûsâ b. Ubeydullâh el-Hâkānî’ye (ö. 325/937) ait olduğu bilinmektedir. Sonrasında kıraat alanında otorite olan ve Mukaddime adlı manzûmenin müellifi İbnü’l-Cezerî (ö. 833/1429) karşımıza çıkmaktadır. İbnü’l-Cezerî sonrasında ise özellikle Arap coğrafyasında Kur’ân eğitiminde yaygın olarak okutulan Süleyman el-Cemzûrî’nin (d. 1160/ö.?) Tuhfetü’l-Eṭfâl adlı manzûm eserini görmekteyiz. Bu makale Hicrî XII. asırda yazılıp günümüzde de önemini koruyan ve Kur’ân eğitimine ilişkin Arap âleminde özellikle mübtedîlere yönelik okutulan hatta ezberletilen Cemzûrî’nin tecvide dair Tuhfetü’l-Eṭfâl adlı manzûmesini konu edinmektedir. Bu çalışma söz konusu manzûmeyi ve yine eserin müellifi tarafından manzûmeye yapılan Fethu’l-Aḳfâl adlı şerh üzerinden incelemeyi amaçlamaktadır. ANAHTAR KELİMELER: Tecvîd, Manzûme, Cemzûrî, Tuhfetü’l-Aṭfâl, Fethu’l-Aḳfâl. Poetical Tajwīd in the Education of the Qur'an: The Work of Jamzuri named Tuḥfat al-Aṭfâl ABSTRACT The first known work on tajwīd is written by Abu Muhammad Musa b. Ubeydillâh al-Khaqani (d. 325/937). Afterwards, the distinct authority in Qur’an recitation Ibn al-Jazari (d. 833/1429) emerged with his work al-Muqaddimah. After Ibn al-Jazari, we see the poetic work called Tuhfat al-Aṭfal by Süleyman al-Jamzuri (d. 1160) which is widely studied for Qur'anic education (tajwīd) especially in the Arabian geography. This article deals with Tuhfat al-Aṭfal, a work despite authored in the 12th century, still holds its importance today. It was a poetical textbook regarding the education of the Qur'an in the Arab world and was memorized by students. The aim of this study is to examine this poetical text and also the commentary (Fath al-Aqfal) written by the author himself. KEYWORDS: Tajwīd, Poetical text, Jamzuri, Tuḥfat al-Aṭfal, Fatḥ al-Aqf