"Direktör Âli Bey'in Tiyatroları ve Oyunlarda Mizah", Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, 2020 (original) (raw)

Âli Bey (1846-1899), Tanzimat Dönemi’nin önemli yazarlarındandır. Tiyatro, günlük, hikâye, sözlük, gezi yazısı ve çeviri gibi birçok edebî türde eser verir. Âli Bey, özellikle komedileriyle ün kazanır. Yazar, Türk mizahının modernleşmesinde önemli bir yere sahiptir. “Direktör Âli Bey’in Tiyatroları ve Oyunlarda Mizah” adlı bu çalışmanın giriş bölümünde, komik edebî türlerin esas hedefi olan gülme tepkesi ele alınmış, mizah ve komedi kavramlarına değinilmiştir. Birinci bölümde yazarın hayatı ve edebî kişiliğine yer verilmiştir. Âli Bey’in Türk tiyatrosuna katkıları, sadece piyes yazmakla sınırlı değildir: Yazar, dönemin kumpanya direktörleriyle fikir alışverişinde bulunur. Oyuncuların telaffuzlarını düzeltmek için hocalık yapar. Kumpanyaların sahneye çıkmasına destek olur. Türk tiyatrosunun geliştirilmesi amacıyla kurulan komitede görev alır. Bu bölümde Tanzimat tiyatrosu, Âli Bey’in yaptığı çalışmalar etrafında değerlendirilmiştir. İkinci bölümde, Âli Bey’in oyunları yapısal ve tematik açıdan incelenmiştir. Tezin kapsamı, yazarın Misafiri İstiskal, Kokona Yatıyor, Ayyar Hamza, Geveze Berber, Çıngırak ve Letafet adlı tiyatro eserleriyle sınırlıdır. Üçüncü bölümde oyunlardaki mizahî unsurlar tespit edilmiştir. Mizahî unsurların işlevleri ve kullanım şekilleri, gülme kuramlarından yararlanılarak değerlendirilmiştir.