TAHRİR DEFTERLERİNE GÖRE XVI. YÜZYILDA MARDİN SANCAĞI’NDAKİ AŞİRETLER (original) (raw)
Related papers
TAHRİR DEFTERLERİNE GÖRE XVI. YÜZYILDA MUSUL SANCAĞI VAKIFLARI
Özet Musul, önemli ticari yollar üzerinde bulunmasından dolayı çok kültürlü bir yerleşim yeri olagelmiştir. Çok eski bir yerleşim yeri olan Musul'da vakıfların, burada yerleşik olan her kesimden toplulukların saygı duydukları ortak değerler çevresinde kuruldukları görülür. Semâvi dinlerin ortak bir kutsalı olan Hz. Yunus, Hz. İsa'nın öğretisi üzerinde amel eden Hz. Cercis bu cümledendir. Hz. Ali ve evlâdı iyâlinden, başta İmam Zeyd ve İmam Yahya olmak üzere çok sayıda sâdât türbesi ve Hz. Ömer'in oğlu İmam Abdullah Türbesi'ne dair vakıf kayıtları, Musul'da peygamber soyundan gelenlere ve ashâbına karşı duyulan saygı ve sevginin en önemli tezâhürleridir. Şehirde Zengiler ve Osmanlılar döneminde kurulmuş olan vakıflar da elinizdeki makalede incelenen konular arasında yer almaktadır. Abstract Mosul being on significant trade routes has been a multicultural settlement area for centuries. It can be easily seen that waqfs having been established in Mosul were respected by people from all strata of the society and founded within the framework of the communities with which they were affiliated. Hz. Yunus-holy for divine religions and Hz Cercis following the doctrine of Hz. İsa can be regarded as samples for this situation. Many sepulchres belonging to Hz. Ali and those around him especially İmam Zeyd and İmam Yahya and waqf registers regarding the tomb of İmam Abdullah, the son of Hz. Ömer are the most significant signs of respect and love shown for descendants and companions of Hz. Muhammed in Mosul. The waqfs established in the city during the reigns of Zengid Dynasty and Ottoman Empire will also be handled in this study.
TAHRİR DEFTERLERİNE GÖRE ERMENİLERİN ANADOLU'DA İCRA ETTİĞİ MESLEKLER (XVI. YÜZYIL)
Tahrir defterleri, Osmanlı klasik çağında her türlü gelir kaynağının tespit edildiği ve bu gelir kaynaklarına göre toplanan vergilerin kayıt altına alındığı birinci el kaynaklardır. Arazi kayıtları ve vergi mükelleflerinin yer aldığı bu defterlerden Osmanlı sosyo-ekonomik yapısına dair birçok bilgiyi elde etmek mümkündür. Çünkü bu defterlerde arazi kayıtları ve vergi nüfusunun yanı sıra nüfusun niteliği (evli, bekâr, yaşlı, sakat), dinî konum, nüfus hareketliliği, bölgelere göre tarımsal ve sınai üretimin çeşitliliği, yapılan hizmetin türüne göre vergiden muaf olma ile ilgili bilgiler de mevcuttur. Aynı zamanda bu defterler, ait oldukları dönemde insanların hangi mesleklerle meşgul olduklarını, bölgeye ve üretilen malın çeşitliliğine göre hangi mesleklerin ön planda olduğunu öğrenmemize olanak sağlamaktadır. Çalışmada, XVI. yüzyılda Anadolu coğrafyasında Ermeni nüfusunun tespit edildiği sancaklarda icra edilen meslekler genel olarak incelenecektir. Ermeni meslek sahiplerinin tespit edildiği Orta ve Doğu Anadolu sancak ve kazalarına ait tahrir defterlerindeki veriler çerçevesinde değerlendirme yapılacaktır. Ayrıca bölgelere göre meslekler karşılaştırmalı olarak ele alınacaktır.
ERGANİ'NİN SANCAĞI'NIN XVI. YÜZYILDAKİ İDARİ YAPISI
ÇAYÖNÜ'NDEN OSMANLI'YA ERGANİ, 2023
ERGANİ SANCAĞI’NIN XVI YÜZYILDAKİ İDARİ YAPISI Doç. Dr. Mehmet Salih ERPOLAT* Ergani Çaldıran Savaşından sonra 1515 yılında Osmanlı hâkimiyetine girdi. 1515’te Diyarbekir Beylerbeyliği kurulduğunda Ergani de sancak itibar edilerek klasik Osmanlı sancağı olarak buraya bağlandı Tahrir defterlerindeki bilgilere göre XVI. yüzyılda Ergani Sancağı; Ergani, Çüngüş, Hasaran (günümüzde Çermik ilçesi sınırları dâhilinde) ve Behremaz (halk arasında Bermaz) (günümüzde Elazığ ili sınırları dahilinde) olmak üzere dört nahiyeden ibaretti. . Ergani Sancağı’nın da dahil olduğu Diyarbekir Beylerbeyliği’nin yapılan ilk tahriri 1518’de tamamlandı. Bu çalışmada amacımız Ergani Sancağı’nın 1518’den başlayarak 1526 ve 1566’da yapılan tahrirlerdeki idarî durumunu ayrıntılı olarak tespit etmek ve XVI. yüzyılın başlarından XVI. yüzyılın sonlarına kadar sancakta idarî manada meydana gelen değişme ve gelişmeleri meydana çıkarmaktır. Bununla beraber Ergani Sancağı’nda 1518, 1526 ve 1566 yıllarında mevcut olan mahalle, köy ve mezraları bağlı oldukları nahiyelerle beraber liste hâlinde vererek Ergani Sancağı’nın tarihi coğrafyasında bir kesitini meydana çıkarmaktır. Ergani Sancağı XVI. yüzyılda günümüzdeki Ergani ilçesinin sınırlarından daha geniş bir alanı kapsıyordu. Günümüzde müstakil olan Çüngüş ilçesi tamamen, Çermik ilçesinin doğu ve güneydoğusunda kalan büyük bir kısmı ile Elazığ’ın Maden ve Sivrice ilçelerinin tamamına yakını Ergani Sancağı’na bağlıydı. Bu bildiri ile bir bakıma adı zikredilen yerlerin tarihi coğrafyası hakkında bir kesit sunuldu. Ergani Sancağı’nda XVI. yüzyılda mevcut olan köy ve mezralardan günümüze kalan birimler tek tek belirtilecek ve böylece zaman içinde Ergani coğrafyasındaki iskânda meydana gelen değişmeler sebepleriyle beraber değerlendirildi. Ergani şehir merkezinde ve köylerinde yaşayan halk inançları bakımından da ele alındı. Ergani Sancağı dâhilinde Müslümanlar ve gayrimüslimler ile meskûn olan yerleşim yerleri hakkında bilgiler verildi. Gayrimüslimlerin meskûn oldukları köyler: Bagur, Nife, Ekrek, Norşin, Yukarı Teltinak, Aşağı Teltinak, Balahor, Tilguzur, Hersini, Herbeto, Hilar, Mendegân ve Hurşid’den ibaretti. Bunların yanında Çüngüş, Hasan ve Behremaz nahiyelerine bağlı olan gayrimüslimlerle meskûn köyler de tespit edilerek günümüzdeki durumları hakkında açıklamalarda bulunuldu. Bu çalışma ile Ergani Sancağı’nın XVI. yüzyıldaki idarî yapısının ayrıntılı olarak ortaya çıkarılmasının yanında sancakta zamanla meydana gelen iskân faaliyetlerinin doğurduğu gelişmelerin sebep ve sonuçları hakkındaki değerlendirmelere yer verildi. Böylece Osmanlı arşiv belgeleri ışığında Ergani tarihinin bir kesiti ilgililerinin istifadesine sunuldu. Anahtar kelimeler: Ergani Sancağı, Türkçe yer adları, XVI. yüzyıl, Ergani’nin köyleri, idari yapı. ADMINISTRATIVE STRUCTURE OF ERGANI SANJAK IN XVIth CENTURY Assoc. Prof. Dr. Mehmet Salih ERPOLAT* Ergani came under the Ottoman control after the battle of Çaldiran in 1515. When Diyarbekir Governorate was established in 1515, Ergani was incorporated in Diyarbekir as an Ottoman sanjak. According to the information in Ottoman cadastral record books Ergani Sanjak had four boroughs (governorate of a sub-district) called Ergani, Çüngüş, Hasaran (it is actually located in Çermik district) and Behremaz (popularly called Bermaz). The first census in Diyarbekir was completed in 1518. The aim of this paper is to determine the administrative status of Ergani Sancak by using the censuses made in 1518, 1526 and 1566. In addition, it is aimed to reveal a part of historical geography of Ergani Sanjak by listing the neighboorhoods, hamlets and villages which existed in Ergani in 1518, 1526 and 1566. Ergani Sanjak covered an area that larger than the borders of the present Ergani district. Çüngüş district, which is detached today, was completely within the borders of Ergani Sanjak. A large part of the southeast and east of Çermik, Maden and Sivrice districts of Elazığ were within the borders of Ergani Sanjak. In this paper, some information was given about the historical geography of the places mentioned above. Villages and hamlets surviving from the XVI. Century were mentioned one by one, thus the changes in the settlement in Ergani geography over time were evaluated together with their reasons. Ergani was also discussed in terms of folk beliefs living in the city centre, villages and hamlets. Information was given about the settlements inhabited by Muslims and non-Muslims within the Ergani Sanjak. Villages where non-Muslims reside were consisted of Bagus, Nife, Ekrek, Norşin, Yukarı Teltinak, Balahor, Tilguzur, Hersini, Herbeto, Hilar, Mendegan and Hurşid. In addition to these, non-Muslim villaages that belonged to Çüngüş, Hasaran and Behremaz boroughs were also identified and some explanations were made about their current situation. Thus, a section of the history of Ergani prepared in the light of Ottoman archival documents, was presented to the benefit of those concerned. Keywords: Ergani Sanjak, Turkish Place Names, XVIth Century, The Villages of Ergani, Administrative Structure
TAHRİR DEFTERLERİNE GÖRE XVI. YÜZYILDA HUMUS ŞEHRİ
Bu çalışmada, tahrir defterlerinde yer alan bilgiler ışığında XVI. yüzyılda Humus şehrinin fizikî görünümü ile mahalleleri ve nüfusu tespit edilmeye çalışılmıştır. Humus, XVI. yüzyılda Haleb ve Şam gibi büyük şehirlerden biri olmayıp, idarî bakımdan 5 mahalleye taksim edilmiştir. Fakat, XVI. yüzyılın sonlarına doğru Türkmen mahallesinin de kurulmasıyla şehirdeki mahalle sayısı 6'ya çıkmıştır. Büyük mahalleler kendi içlerinde zukak adı verilen alt birimlere ayrılmıştı ve her sokağı devlet nezdinde temsil eden bir temsilcisi vardı. Humus şehri nüfus bakımından da kalabalık değildi. Takriben 20-25 bin civarında olan şehir nüfusunun asıl önemli kısmını Müslümanlar teşkil etmekle birlikte, şehirde Hıristiyan ve Yahudiler de yaşmaktaydı.
XVI YÜZYILDA DİYARBEKİR BEYLERBEYLİĞİ'NE BAĞLI SANCAKLARDA ZİYARET ADLI KÖY VE MEZRALAR
RİTÜELLERİ VE ANLATILARIYLA KUTSAL MEKÂNLAR (GÜNEYDOĞU ANADOLU BÖLGESİ ÖRNEĞİ) - II, 2021
Bu çalışmada Diyarbekir Vilayetinin XVI. yüzyılda farklı tarihlerde yapılan tahrirleri sonucunda tutulan defterlerde adında ziyaret olan köyler ve mezralar tespit edilmiştir. XVI. yüzyılda Diyarbekir Beylerbeyliğine bağlı olan Amid (Diyarbakır), Ruha (Şanlıurfa), Mardin, Siverek, Ergani ve Nusaybin sancaklarına bağlı "Ziyaret" adlı köy ve mezralar tespit edilmiş ve kutsal mekânlara yöneliş, inanış unsurlarının bazı yer adlarına kaynaklık ettiği vurgulanmıştır.
XVI YÜZYILDA CILDIR EYALETİ BÜYÜK ARDAHAN SANCAĞINDA SU DEĞİRMENLERİ VE BEZİRHANELER
Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, 2015
İnsan gücü yerine başka bir enerji gücü kullanmanın ilk örneklerinden biri olan değirmenler klasik dönemin (1300-1600) önemli sanayi tesislerindendir. Bu tesisler hakkında en detaylı bilgiler Osmanlı tahrir defterlerinde ve kanunnamelerde yer almaktadır. Çalışmamızdaki amaç XVI. yüzyıl Çıldır Eyaleti Büyük Ardahan Sancağı'ndaki değirmen ve bezirhanelerin durumlarını 1595 tarihli "Defter-i Mufassal Vilâyet-i Gürcistan" tahrir defteri ışığında incelemekten ibarettir. Tahrir defteri verilerine göre Büyük Ardahan Sancağı'nda toplam 224 su değirmeni ve sekiz bezirhane bulunmaktadır. Su değirmenleri tahrir defterleri ve kanunnamelerde "asiyâb" olarak tanımlanmaktadır.
I. ULUSLARARASIADBILIMSEMPOZYUMUBILDIRILERKITABI, 2021
Tahrir defterleri Anadolu Türk iskân tarihi, yer ve kişi adları için başta gelen arşiv kaynaklarındandır. Bu çalışmada kaynak olarak 1518, 1526, 1540 ve 1564 tarihlerinde tutulan Diyarbekir Vilayetine ait 64, 200 ve 151 numaralı mufassal tapu-tahrir defterlerindeki konu ile ilgili verilerden faydalanılmıştır. Bu çalışma, alan olarak Amid Sancağı’nın 1564 yılında tutulan mufassal tahrir defterindeki Amid Sancağı’nın kapladığı idari sınırları içermektedir. Bu bildiride İstanbul’daki Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivinde bulunan 1518 tarihli 64 Numaralı Tapu-Tahrir Defterinde yer almadığı hâlde, 1540 ve 1664 tarihlerinde tutulan tahrir defterlerinde yer alan Türkçe mezra adları üzerinde durulmuştur. Tespitlerimize göre; Gök Viran, Karaca Viran, Kuyucak, Bayındır Pınarı, Kamışlu, Kargucak, Arpa Depesi, Ayranı Kara, Bıyıklu, Kara Han, Ekizce, Ahurluca, Dama Girmez, Arslan Kayası nâm-ı diğer Sırtlan Kayası, Karamanlu, Yaramış, Kutludoğmuş Viranı, Sekiz Ağaç, Ballu Ağaç, Söğütlü, Arslan Deresi… gibi Türkçe mezra adları Amid Sancağı’nın kırsal alanında da hâkim dilin Türkçe olduğunu göstermektedir. Ancak bu Türkçe yer adlarından çok azı günümüzde bilinmektedir. Adı geçen tahrir defterlerindeki Türkçe köy adlarının yoğunluğu ile bu köylerde yaşayan kişilerin taşıdıkları Yağmur, Çalapverdi, Tanrıverdi, Durmuş, Dursun, Satılmış, Korkmaz, Eslemez… gibi Türkçe kişi adlarının yöredeki yaygınlığı da desteklemektedir. Bunların yanında XVI. yüzyılın başlarında Amid Sancağı’nda Kürtçe yer ve kişi adlarının olmaması da dikkat çeken bir başka husustur. Amid Sancağı bilindiği üzere Anadolu’da Türkleşen ilk coğrafyalardandır. XVI. yüzyılda tutulan tahrir defterleri bu durumu doğrulamaktadır. Bu bildiri ile arşiv rafları arasında kalmış Türkçe yer adlarının bir kısmı gün yüzüne çıkarılarak bilim aleminin istifadesine sunulmuş olacaktır. Bunun yanında Türklerin coğrafyayı adlandırırken uymuş olduğu esaslar ile o günün imlası hakkında da bilgi sahibi olunacaktır. Böylece konu ile ilgili olarak halka arşiv belgelerine dayanan bilgiler verilirken, dil bilimciler ve başka disiplinlerdeki uzmanlara, konu ile ilgili olarak, ham veriler sunulmuş olacaktır. Anahtar kelimeler: Amid (Diyarbakır) Sancağı, Türkçe yer adları Abstract Cadastral record books are one of the leading archival documents for Turkish populating history, person and place names. In this study, ıt was used some detailed cadastral records books numbered 64, 200 and 151 belonging to Diarbekr Province which were carried out respectively in 1518, 1526, 1540 and 1564. This study comprises the administrative regions of Amid Sanjak in 16th Century. In this study, it was emphasized the Turkic hamlets which are available in the cadastral records books dated 1540, 1564 (although they are not available in the book 64 carried out in 1518) in Presidential Ottoman Archive in Istanbul. According to our determination; Turkic hamlet names such as Gök Viran, Karaca Viran, Kuyucak, Bayındır Pınarı, Kamışlu, Kargucak, Arpa Depesi, Ayranı Kara, Bıyıklu, Kara Han, Ekizce, Ahurluca, Dama Girmez, Arslan Kayası (also known as Sırtlan Kayası), Karamanlu, Yaramış, Kutludoğmuş Viranı, Sekiz Ağaç, Ballu Ağaç, Söğütlü, Arslan Deresi show that Turkish was the dominant language in the rural areas of Amid Sanjak. But very few of these Turkic place names are known today. Numbers of Turkish village names and person names such as Yağmur, Çalapverdi, Tanrıverdi, Durmuş, Dursun, Satılmış, Korkmaz, Eslemez in the aforementioned cadastral record books support that Turkish was the dominant language of that region. Beside these, the absence of Kurdish place and person names in the Amid Sanjak at the beginning of the century is another remarkable case. As it is known, Amid Sanjak was one of the first regions that became Turkified in Anatolia. Cadastral record books carried out in the 16th Century also confirm this Turkification. Thanks to this study, some of Turkic place names in cadastral record books left on archive shelves were found and made available for scientists. Besides, information was also given about the principles that Turkish people followed when naming the geography and the spelling of that century. Keywords: Amid (Diarbekr) Sanjak, Turkic place names