İKİNCİ BÖLÜM DİYARBAKIR'DA GAYRİMÜSLİMLER VE YAŞAM (original) (raw)

kutsal bir şehirdir. Diyarbakır, yüzyıllar boyunca dinsel hoşgörüden uzaklaşmamış, etnik ve dinsel mozaiğini korumuştur. Bu nedenle de Müslümanlar, Hıristiyanlar, Ermeniler ve Yahudiler, değişik mezhepler, tarih boyunca Diyarbakır'da birlikte yaşamışlardır. Bundan ötürü de Diyarbakır da birçok kilise yapılmış ve bunların bazıları günümüze gelebilmiştir. Diyarbakır'da İslamiyet öncesi Şemsiler, Yahudiler ve Hıristiyan dinine bağlı insanlar yaşamıştır. Burada yaşayan Hıristiyanlar da beş ayrı mezhebe ayrılmışlardı. Bunlar Gregoryen (Ermeni), Yakubi (Süryani Kadim), Ortodoks (Rum), Asuri (Nasturi) ve Keldani mezhepleriydi. Diyarbakır, Hıristiyanlığı ilk kabul eden topluluk olarak bilinen ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde yaşayan Süryanilerin önemli merkezi idi. V. yüzyıldan sonra Süryani Ortodoks Kilisesinden ayrılan Nasturiler, Keldaniler ve Melkitlerin yanı sıra Rumlar ve Ermeniler de Diyarbakır'da yaşamışlardır. Ortodoks, Katolik, Protestan, Gregoryen gibi hemen hemen tüm Hıristiyan mezhepleri yüzyıllar boyunca Diyarbakır'da kendisini temsil etme imkânını bulmuşlardır. Diyarbakır'da Süryani, Keldani, Nasturi, Ermeni ve Rumların ibadet ettiği 22 kilisenin bulunduğundan söz edilmektedir. Ancak günümüzde bu kiliselerin bazıları tamamen yıkılmış, bazıları da günümüzde cemaatlerine hizmet vermektedir (1). Diyarbakır'a miladın 1. yüzyıl ortalarında Hz. İsa'nın 70 talebesinden biri olan Aday Hristiyanlığı getirdi. Adey›in ölümünden sonra talebesi Agey, Eğil, Lice, Silvan, Harput ve Mardin›e Hristiyanlığı yaydı (2). 313'te imzalanan Milano Fermanı ile, Hıristiyanlık, Roma İmparatorluğu'nun resmi dini haline gelmiş ve 23 Mayıs-19 Haziran 325 tarihleri arasında İznik Konseyi toplanmıştır. İznik Konsili'ne, Amed (Diyarbakır) bölgesinden katılanların sayısının azımsanmayacak sayıda olduğu dikkat çekmektedir. Katılanlardan bazıları; Şem'un, Yakup, Atiyakos, Eğilli Adey, I. Marutha, Mara biçiminde sıralanabilir (3). Hristiyan hac konaklama merkezi olarak Diyarbakır Dağkapıda Grekçe yazılan bir yazıda 'Adlarını kitapta bulacağınız kişilerin verdikleri paralarla Diyakos Appios'un çabaları sonucu yapılmış Han. Yapan taşçı ustası Paulos tarih 449. Kitabe Hristiyan hacıların konuk edildiği bir hana ait olduğu anlaşılıyor. Bu han muhtemelen dağkapı civarındaydı (4). Bu durumda Diyarbakır'ın Kudüs'e gidenlerin bir hac konaklama merkezi olduğunu öğreniyoruz.