Sanatta özne-nesne ilişkisi ve yaratıcılık (original) (raw)

Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi

Konusu güzellik olan estetik bilimi, sanatsal etkinlik sürecinde önemli roller üstlenen estetik özne, estetik nesne ve alımlayıcı arasındaki ilişkiyi inceler. Özne; yapıtı üreten sanatçı, nesne; sanat eseri, alımlayıcı ise yapıtı izleyen, dinleyen, okuyan birey ya da başka bir ifadeyle ikinci estetik öznedir. Sanat olgusunu oluşturan bu öğeler arasındaki estetik ilişkilerde varlığını bulan sanat, sadece insana özgü bir yetidir. Yüzyıllardır yaşamla iç içe olmuş sanatsal etkinlikte; düşünce, amaç, duygu, deneyim, durum, mesaj, yaratıcı özne tarafından özümsenir. Bu olgular yetenek ve hayal gücü ile üretilen sanat eserinde ifade edilir ve alımlayıcı özneye iletilir. Yaratıcı bir tavır içinde öznenin nesneyi üretmesi ve alımlayıcı öznenin bu nesne karşısındaki estetik etkilenme düzeyi, bu iletişim sürecinin niteliğini ortaya koyar. Çünkü eserin evrenselliği, kalıcılığı ve sürekliliği yanında estetik değeri de söz konusudur. Öznenin nesneye karşı gösterdiği estetik tavır, nesnede bulunan, eserin sahip olduğu birtakım değerler tarafından belirlenir. Eserin estetik değeri; öznenin yaratıcılık düzeyi ve estetik bilgisini yapıta nasıl ve ne kadar yükleyebildiği, alımlayıcı öznenin ise yapıt karşısındaki gösterdiği estetik tavırda aranır. Alımlayıcı öznenin eser karşısındaki estetik tavrı aynı zamanda estetik yargısıdır. Bu etkilenme onun, kültür, bilgi, gelenek, coşku, hayat görüşü, yaşam anlayışı gibi kendisinde bulunan donanımlarına bağlıdır. Yaratıcı öznenin anlatma, ifade etme, biçimlendirme yetileri estetik bir tavır olduğu gibi, alımlayıcı öznenin nesneyi algılama düzeyi; haz ya da heyecan duyması, güzel, çirkin, hoş, dengeli, biçimsiz, içeriksiz bulması da estetik bir tavır, aynı zamanda estetik yargıdır. Estetik tavrını ortaya koyarak eseri üreten yaratıcı özne ile estetik nesne karşısında estetik etkilenmeyi yaşayarak estetik yargısını ortaya koyan alımlayıcı öznenin, kültürü, bilgisi, eğitimi, gelenekleri, toplumsal alışkanlıkları sanatsal süreçte bir bütün olarak birbirleri ile doğrudan ilişkilidir. Bu araştırmanın amacı, sanattaki özne-nesne ilişkisini yaratıcılık bağlamında ele alarak tartışmak, insanlıkla yaşıt olan sanatın estetikle olan ilişkisini irdelemektir.