KİLİS KÖRLER ÇARŞISI VE ERKEN CUMHURİYET DÖNEMİNDE ANTEP’TE TRAHOMLA MÜCADELE (original) (raw)

KİLİS KÖRLER ÇARŞISI VE ERKEN CUMHURİYET DÖNEMİNDE ANTEP’TE TRAHOMLA MÜCADELE Doç. Dr. Evrim ŞENCAN GÜRTUNCA ÖZET Bu bildiri, erken cumhuriyet döneminin en yaygın salgın hastalıklarından biri olarak bilinen ve tedavi edilmezse insanları kör eden trahomla mücadele ile ilgilidir. Osmanlı İmparatorluğu’nda modern tıp uygulamalarının başlaması, Tanzimat Dönemine denk gelmektedir. Bu dönemde açılan tıp merkezleri ve tıp okullarında doktor, hemşire ve hasta bakıcılar yetişmeye başladı. İmparatorluğun yıkılmasının ardından başlayan Millî Mücadele döneminde de sağlık alanında gelişmelere öncelik verildi ve Ankara Hükümetince yasalar çıkarıldı. Sağlık, Atatürk için millî bir mesele olduğundan, Cumhuriyet ilan edilince kısa zamanda, sağlık merkezleri, aşı kurumları, hastaneler, sanatoryumlar ve karantina merkezleri ardı ardına açıldı. Yeni geliştirilen “seyyar tabiplik” uygulamasıyla ise Anadolu’ya sağlık hizmeti taşındı. Açılan hastane ve dispanserlerinden en tanınanları da Antep’teydi. Cumhuriyet’in mücadele ettiği en kritik salgınlardan biri trahomdu. Salgının en yaygın olduğu yerlerden biri de Kilis’ti. Bölgede 1830’lu yıllardan beri süregelen trahom salgını sebebiyle çoğu vatandaş hastalık sebebiyle görme yetisini kaybetmişti. Bu sebeple Kilis’te bir “Körler Çarşısı” açılmıştı. Çarşının amacı, görme engelli vatandaşların üretime katkı sağlaması ve kendi imkânları ile yaşamlarına devam edebildiklerini göstermekti ve amacına da ulaşmıştı. Engelliler, zembil (sepet), urgan ve şilif (torba) örerek toplumsal yaşama katılarak yaşamlarına devam ediyorlardı. Ancak, cumhuriyet yönetimi, onların bu durumla yetinmelerini istemiyor, hastalıklarının tamamen iyileşmesini istiyordu. Bu sebeple Cumhuriyet’in sağlık mimarları, Antep ve Kilis’e seyyar trahom teşkilatı göndererek bu hastalıkla mücadele etmeye başladı. Ardından, özel bir “trahomla mücadele programı” hazırlayarak Trahom Hastaneleri ve Trahom Dispanserleri kurarak hastalığı tamamen ortadan kaldırmak için çabaladılar. Açılan “Trahom Mücadele Reisliği” ise amaca ulaşmadaki en önemli unsur oldu. 1980’li yıllarda trahom tamamen kontrol altına alındıysa, bunun erken Cumhuriyet döneminin sağlıkçılarının titiz çalışmasıyla olduğu aşikardır. Özetle, bu bildiride Körler Çarşısının günlük yaşamdaki yeri ve erken cumhuriyet döneminde Kilis ve Antep’te trahomla mücadele etmek için yapılan çalışmalar ortaya koyulacaktır. Anahtar Kelimeler: Trahom, Antep, Kilis, Cumhuriyet, Kilis Körler Çarşısı