MİLLİ MÜCADELE DÖNEMİNDE DİYARBAKIR (original) (raw)
MİLLİ MÜCADELE DÖNEMİNDE MÜLKİ İDARE VE MÜLKİYELİLER
Milli mücadele tarihinin mülki idare boyutu göreli olarak ihmal edilmiş bir konudur. Bu dönemin daha ziyade siyasi ve askeri yönleri ile incelenmiştir. Oysa ki Mustafa Kemal Paşa'nın Anadolu'ya geçtiği tarihten itibaren kolordu komutanları kadar mutasarrıf ve valilerin tutumları da fevkalade önemli olmuştur. Milli Mücadele'nin başında Samsun mutasarrıflığı, Erzurum, Sivas, Trabzon, Mamuratelaziz ve Van Valiliklerinin tutumu kritik önemi haiz olmuştur. Vali ve mutasarrıfların İstanbul Hükümeti ve Anadolu ihtilalcileri karşısında takınacakları tavır kolordu komutanları kadar önem taşımıştır. Özellikle XV. Kolordunun bulunduğu Erzurum'da Vali Münir Bey ve kolordu komutanı Kazım Karabekir Paşa'nın müspet tutumu "milliciler" açısından önemli bir köprübaşının tutulmasını sağlamış, bu cepheye Van Valisi Haydar Bey'in de katılımı anlamlı bir güç kazandırmıştır.
Diyarbakır Türbeleri
Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin orta kısmında bulunan Diyarbakır kenti, Mezopotamya’ya yakınlığı, Tarihi İpek Yolu’nun geçtiği kavşak kentlerden biri olması ve Hurrilerden Osmanlı dönemine kadar birçok devletin hâkimiyetinde kalması nedeniyle kültürel ve sanatsal faaliyetler açısından oldukça zengin bir kenttir. Bu nedenlerden dolayı Diyarbakır şehrine hâkim olan her devlet yoğun bir imar faaliyetine girişmiş ve burada birçok mimari eser inşa etmiştir. Diyarbakır’da hüküm süren uygarlıklara ait çok sayıda mimari eser, çeşitli onarımlarla günümüze ulaşmıştır. Bu yapı gruplarından biri de türbelerdir. Diyarbakır il merkezinde ve merkeze bağlı köylerde günümüze ulaşan yirmi bir türbe tespit edilmiştir. Bu çalışma kapsamında incelediğimiz türbeler; Nasıruddevle Mansur ve Eşi Sittünas’ın Türbeleri, Sultan Şücaeddin Türbesi, Lala Bey Türbesi, Şeyh Yusuf Hemedani Türbesi, Fatih Paşa Türbesi, İskender Paşa Türbesi, Özdemiroğlu Osman Paşa Türbesi, Zincirkıran Türbesi, Hamza Baba Türbesi, Sarı Saltık Türbesi, Zübeyde ve Leylâ Hanımlar Türbesi, İmam Akil Türbesi, Sahabeler Türbesi, Murtaza Paşa Türbesi, Arap Şeyh Türbesi, Hançeri Güzar Türbesi, Dabanoğlu Türbesi, Halvet Baba Türbesi, Şeyh Abdülcelil Türbesi ve Şeyh Muhammed Amidi Türbesi’dir. Bu türbelerden bir tanesi Mervanoğulları dönemine, bir tanesi Artuklular dönemine, bir tanesi Akkoyunlular dönemine aittir. Geriye kalan on sekiz türbe ise Osmanlı döneminde inşa edilmiştir. Diyarbakır Türbeleri’nde de Türk türbe mimarisinde yaygın olarak kullanılan, kare, dikdörtgen, dairesel, baldaken ve sekizgen plan şeması uygulanmıştır. Türbelerin bir kısmı iki renkli düzgün kesme taş malzemeden, diğerleri ise siyah bazalt taştan inşa edilmiştir. Anahtar Kelimeler: Türbe, külah, sanduka, iç mekân, süsleme.