“Muslihuddîn Mustafâ bin Mehmed’in Akâ‘id ve Kelâm İlimlerine Dâir Yeni Bir Risâlesi” / 2 (original) (raw)
Tarih Araştırmaları-I, 2022
Avrupa’da ortaya çıkan siyasî, iktisadî, dinî ve toplumsal dönüşümler çerçevesinde teşekkül ettirilen yapı karşısında Osmanlı Devleti’nin ortaya koyduğu çabanın netice vermemesi yeni bir değişim arayışının temellerini atar. III. Selim Dönemi’nden önce ıslah ve kanun-ı kadime dönüş fikri bu devirden itibaren yerini yapısal ve kurumsal değişimlere bırakır. Osmanlı modernleşme tecrübesine dair literatürün bu devri milat olarak kabul etmesinin sebebi de bu olur. Geleneksel yapılara olan güvenin zayıfladığı, bu yapılardaki eksiklik ve sorunların izalesinin problemi çözmek hususunda yeterli olmayacağı fikri bu dönemde kendisini gösterir. Bu doğrultuda bahsi geçen dönemde III. Selim’in ortaya koyduğu yenileşme hamlelerinden Nizam-ı Cedid de Türk modernleşmesi için hususi bir önem arz eder. Yeni bir düzen arayışı çerçevesinde ortaya konan Nizam-ı Cedid bir devri başlatan muharrik unsur olduğu gibi kendi devrinde çokça tenkide de maruz kalır. Siyasî, iktisadî, askerî ve toplumsal alanda ortaya çıkan problemlerin Nizam-ı Cedid’e bağlanması sıkça karşılaşılan bir söylem haline gelir. Bu doğrultuda bu dönemden itibaren başta Nizam-ı Cedid olmak üzere ortaya çıkan modernleşme hamlelerini muhafaza ve müdafaa maksadıyla çeşitli eserler telif edilir. Netice olarak ortaya çıkan asrîleşmenin müdafaası literatürünün ilk ve önemli örneklerinden biri ise Yeniçeri Ağası Tokatlı Mustafa Ağa tarafından kaleme alındığı düşünülen, daha çok Koca Sekbancıbaşı Risâlesi adı ile meşhur olan Hulâsatü’l-Kelâm fî Reddi’l-Avâm serlevhalı eser olur. Hulâsatü’l-Kelâm fî Reddi’l-Avâm’da halkın içerisinde siyasî, idarî ve askerî hiçbir malumata sahip olmamasına rağmen bu meseleler üzerine konuşan ve her türlü problemden Nizam-ı Cedid’i sorumlu tutanlar önce tenkit edilir ardından Nizam-ı Cedid’in gerçek mahiyeti hakkında bilgi verilir, Yeniçeri Ocağı’nın devirde geldiği hal ortaya konur, askeri eğitim ve idarenin bir devlet için ne denli önemli olduğunun altı çizilir. Son olarak Nizam-ı Cedid ordusunun giderlerini karşılamak maksadı ile teşekkül ettirilen İrad-ı Cedid Hazinesi hakkında malumat verilerek eser hitama erdilir. Bu istikamette çalışmada söylem analizi yöntemi kullanılarak Hulâsatü’l-Kelâm fî Reddi’l-Avâm’da asrileşmeye yönelik tenkitler ile bu tenkitlere verilen cevaplar üzerinden asrileşmenin muhafaza ve müdafaası çabası tetkik edilecektir. Çalışma neticesinde varılan sonuç modernleşme devrinde ortaya koyulan çeşitli siyasal, iktisadi, askeri ve idari politikalara yönelik toplumsal eleştirilerin ortaya çıktığı, bu tenkitler karşısında ise politikaların meşruiyetini sağlamak amacıyla Hulâsatü’l-Kelâm fî Reddi’l-Avâm gibi eserlerin kaleme alınarak modernleşmenin toplum nezdinde zihni hazırlığının gerçekleştirildiği olmuştur. The efforts that Ottoman Empire put against the structure shaped around the transformations such as political, economical, religious and society in Europe couldn’t have solid outcomes and lead to seeking a new alterations. Returning to past laws and a readjustmenting idea has give its place to new structural and corporate alterations after Selim The Third era. That is the reason of why literature accepted this era as a milestone about Ottoman modernization experience. The idea of lack of reliance to traditional structure, deficiencies of these structures won’t be enough to solve the problem has shown itself. The era which mentioned in this direction has a great significance due to Selim The Third’s innovation efforts on Turkish modernization as Nizam-i Cedid (The New Order). Nizam-i Cedid that has been occured around a seeking of a new order is a main element to give start to a new era and also has criticized in its era. Discourses about the connection of political, economical, military and social problems with Nizam-i Cedid had been frequently found voice in the society. In this regard, various works for the purpose of protecting modernization efforts that occurred since this era had been accommodated including Nizam-i Cedid. As a result, one of the first and important works that occurred from the purpose of upholding modernization is Hulâsatü’l-Kelâm fî Reddi’l-Avâm, widely known as Koca Sekbancıbalı Risâlesi which is thought to written by the Head of Janissaries, Tokatli Mustafa Aga. In Hulâsatü’l-Kelâm fî Reddi’l-Avâm begins with the criticism about people who has no political, military and executive idea but hold Nizam-i Cedid responsible for and it continues with giving information about Nizam-i Cedid’s main purpose, the status of Janissaries and underlines how important of military training and management for the state. At the end of the work, it present informations about Irad-i Cedid Treasury which was built in order to cover the expenses of Nizam-i Cedid army. Within discourse analysis method, the upholding and protection of modernization will be examined through criticism on modernization in Hulâsatü’l-Kelâm fî Reddi’l-Avâm and responses to these critics. The results of the study shows that there were many criticism directed to political, economical, military and executive policies in modernization era. In the purpose of to ensure the legitimacy of those policies against critics, various works had been written to prepare the mindset of society such as Hulâsatü’l-Kelâm fî Reddi’l- Avâm.