İBNİ MÜHENNÂ LUGATİ’NDE ARAPÇA VE FARSÇADAN ALINTI SÖZCÜKLER (original) (raw)
Related papers
İBNÜ MÜHENNA LÜGATİ'NİN TÜRKÇE VE MOĞOLCA KISMINDAKİ ORTAK KELİMELER ÜZERİNE
Türk bilim dünyasında İbnü Mühenna Lügati adıyla bilinen Kitabu Hilyetü'l-İnsan ve Halbetü'l-Lisân adlı eser, 13. yüzyılın ikinci yarısında İbnü Mühenna tarafından kaleme alınmıştır. Eserin dili Arapçadır ve üç kısımdan oluşmaktadır. Yazar, bu ki-tabı Araplara Farsça, Türkçe ve Moğolca öğretmek için hazırlamıştır. Eserin bütün kısımları hemen hemen aynı yöntemle hazırlanmış olup her kısım baplara ve fasıl-lara ayrılmıştır. Bu kısımlarda Farsça, Türkçe ve Moğolca gramerleri hakkında kısa bilgiler, örnek cümleler ve çeşitli konulara göre kelime listeleri sunulmuştur. Ma-kalemizde, eserin Türkçe ve Moğolca kısımlarında yer alan müşterek kelimeler gösterilerek bu kelimelerin geçtiği benzer eserlerle karşılaştırmaları yapılacak ve günümüz Türkçe ve Moğolcasındaki kullanımları üzerinde durulacaktır.
İBNÜ MÜHENNÂ LÜGATİ‟NİN SÖZ DİZİMİ ÜZERİNE BİR İNCELEME
İBNÜ MÜHENNÂ LÜGATİ " NİN SÖZ DİZİMİ ÜZERİNE BİR İNCELEME Özet XIII. yüzyılın ikinci yarısında kaleme alınan Kitabu Hilyetü " l-İnsan ve Halbetü " l-Lisân (İbnü Mühennâ Lügati) Cemalüddin İbnü Mühennâ " ya aittir. Eser üç kısımdan (Farsça, Türkçe ve Moğolca) oluşmaktadır. Araplara yabancı dil öğretmek amacıyla hazırlandığından eserin dili Arapçadır. Eserin bütün kısımları hemen hemen aynı yöntemle hazırlanmış olup her kısım baplara ve fasıllara ayrılmıştır. Bu kısımlarda Farsça, Türkçe ve Moğolca gramerleri hakkında kısa bilgiler, örnek cümleler ve çeşitli konulara göre kelime listeleri sunulmuştur. Makalede, İbni Mühenna " nın söz dizimi üzerine verdiği bilgilerden bahsedilecek ve eserin Türkçe bölümünde geçen örnek cümleler, cümle bilgisi yönünden değerlendirilecektir.
İBNİ MÜHENNÂ LÜGATİ'NDE KAÇ KELİME VAR?
Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, 2014
Cemaleddin İbni Mühennâ’rıın Hilyetü’l-insân ve Halebetü’llisân adlı eserinde Farsça, Türkçe, Moğolca kısa gramer açıklamaları ve çeşitli konulara göre kelime listeleri vardır. Eser Arapçadır. C. Ibni Müherınâ, geleneksel olarak önce Arapça kelimeyi verir sonra Türkçe karşılığını gösterir. Aptullah Battal, Hilyetü’l-insân ve Halebetü’l-lisân’ın Türkçe bölümünün indeksini yayınlapııştır. Ancak bu yayında pek çok kelime sözlüğe alınmamış yine bazı kelimeler orijinaline uygun okunmamıştır. Makalede bu tür eksiklikler üzerinde durulacak ve Hilyetü’l-insân ve Halebetü’l-lisân’daki gerçek söz varlığı ortaya konulacaktır.
LÜGATI TÜRKİ ARABİ FARİSİ'DE KULLANILAN SÖZLÜKÇÜLÜK YÖNTEMLERİ ÜZERİNE
ÖZET Türk sözlük biliminin bütün dönemlerinin aydınlatılması açısından ortaya konulan sözlüklerin ayrı ayrı incelenerek hem söz varlıklarının hem de söz varlığının sunuluşunda uygulanan yöntemlerin belirlenmesi gerekmektedir. Bu açıdan 15.yy'a ait olduğu belirlenen Lügat-ı Türkî Arabî Farisî adlı eserin söz varlığının ortaya konulması ve bu söz varlığının sunulmasında uygulanan yöntemlerin açıklanması oldukça yararlı olacaktır. Eserin nüshası Türk Dil Kurumu Yazmalar Kitaplığında bulunmaktadır. Yirmi üç bölümden oluşan eserin son kısmında müfredler ve Hafız'dan beyitler yer alır. Eserde Türkçe, Arapça ve Farsça sözcükler genel olarak kavram bütünlüğü içerisinde verilmiştir. Söz varlığı ögeleri genelde Arapçadan Türkçeye ya da Farsçadan Türkçeye madde başı yöntemi kullanılarak sıralanmıştır. Bunun yanı sıra madde başı olan Arapça veya Farsça sözcük Türkçede kullanılıyorsa bu sözcükler Türkçenin söz varlığı dairesinde kabul edilerek karşılık olarak verilmiştir. Eser mensur yapıda olmakla birlikte özellikle baş kısımlarda yoğunlaşan secili bir anlatım tercih edilmiştir. Bu yönüyle eser âdeta manzum sözlük kategorisindeki Tuhfe tarzı eserlerle benzerlik göstermektedir. Özellikle eserin baş kısımlarında secili bir anlatımın tercih edilmiş olması eserin kullandığı yöntem bakımından adeta farklı bir sözlük türü olduğu, dil öğretim kitabı olarak kullanılabildiği düşüncesini uyandırmaktadır. Eser 15. yy Anadolu sahasının söz varlığına dair önemli veriler barındırmasının yanı sıra sözlük bilimi açısından da bu zengin söz varlığını sunuşta kullandığı sözlükçülük yöntemleri noktasında dönemin yaklaşımını temsil ettiğinden söz konusu yaklaşımın bugünün sözlükçülük yöntemleri bağlamında karşılaştırılmalı olarak değerlendirilmesi gerekliliği ortaya çıkmaktadır. Bu bağlamda Lügat-ı Türkî Arabî Farisî Türkçenin tarihsel söz varlığına ışık tutacak ilgi çekici veriler barındırmaktadır. Öte yandan eserdeki sözcüklerin, deyimlerin ve hazır söz kalıplarının verilişinde birtakım işaretler kullanılarak okuyucunun işi kolaylaştırılmış ve sözcüklerin kavram alanları ile ayrıcı nitelikteki anlamları açık biçimde belirtilmiştir. Eserde kırmızı ve mor renkte ve farklı şekillerde işaretler kullanılarak sözcüklerin kavram alanları ve anlam ayrımları açıkça ortaya konulmuş ve semantik açıdan sözcükler bu işaretler sayesinde kategorize edilerek okuyucuya sunulmuştur. Bu tip yöntemler sayesinde eseri kullanışlı hâle getirmeyi amaçlayan sözlük yazarı böylelikle farklı bir sözlükçülük yöntemi geliştirmiştir. Bu bağlamda bildirimizde daha önce ele alınmamış olan Lügat-ı Türkî Arabî Farisî adlı eser, örneklerle birlikte ele alınarak söz varlığı ve söz varlığının kendisine özgü sunuş biçimleri bakımından değerlendirilerek sözlükçülük yöntemleri tanıtılacak,
Türk Dili Araştırmaları Yıllığı BELLETEN, 2022
Works produced in historical Kipchak Turkish, which is one of the developmental stages of Turkish, appear among Golden Horde Kipchak (Codex Cumanicus), Mamluk and Armenian Scripted Kipchak texts. Mamluk Kipchak Turkish text were written by Turks and some Arab philologists living in the Mamluk state which ruled at Egypt and Syria between XIIIth and XVIth centuries. The works written in Mamluk Kipchak Turkish were concerned with various fields such as dictionary, grammar, literature, religion, politics, horsemanship, and archery. As Turkish gained great importance in the Mamluk period, works containing dictionaries and grammar explanations were prepared in order to teach Turkish to Arabs. Et-Tuhfetü’z-Zekiyye fil-Lûgati’tTürkiyye is one of the most important works written in Mamluk Kipchak Turkish. In this work, which includes a dictionary and grammar parts, traditionally Arabic words are given first and then their Turkish equivalents are demonstrated. Sometimes Arabic headwords can be arranged with words borrowed from languages such as Persian, Turkish, Aramaic and Syriac. This study examines the borrowed words from languages such as Persian, Turkish, Aramaic and Syriac, which are shown as the Arabic headwords, and evaluates their current situation in contemporary Arabic dialects.
MEŞÎHAT'TEN İSTANBUL MÜFTÜLÜĞÜ'NE KURUM VE UNVANLAR LÜGATÇESİ
Abdullah Rüştü KİŞİ Bu lügatçe, Meşîhat makamından İstanbul Müftülüğü'ne ka-dar kullanılan kurum, unvan ve bazı kavramları açıklamayı amaç-lamaktadır. Maddeler seçilirken, Meşîhat ve İstanbul Müftülüğü ile geçmişte bir şekilde ilgili olmalarına dikkat edilmiştir. Sıralama; bi-rim ve unvanların birbirlerini tamamlar nitelikte olmasından dolayı, tekrara veya muğlaklığa mahal vermemek için alfabetik olarak de-ğil, birimlerin ve unvanların kendi aralarındaki ilişkileri gözetilerek düzenlenmiştir. Günümüzde farklı isimlerle devam eden kurum ve unvanların bugünkü karşılığı verilmiş, devam etmeyenler veya başka görevlere dâhil edilenler ise ayrıca belirtilmiştir. 62 SAYI ŞUBAT 2015 24
TRABZON VE YÖRESİ AĞIZLARINA DİVANÜ LÜGÂTİ’T TÜRK VE KUTADGU BİLİG’DEN TANIKLAMALAR
Bu çalışmada, ilk Türk lehçeleri sözlüğü Dîvânü Lügâti'it-Türk ve İslami dönem Türk edebiyatının ilk ve en çok söz varlığı barındıran eseri olan Kutadgu Bilig'den hareketle sınırlı verisi ile Trabzon ve yöresi ağızlarının söz varlıkları incelenmiş, bu eserlerin Trabzon ve yöresi ağızlarındaki izleri takip edilerek tanıklanmış, böylece ortak kültür mirasına katkı sunmaya çalışılmıştır. Yaklaşık bin yıl önce yazılan Türkçenin bu iki şaheserinin söz varlıkları, Trabzon ve yöresindeki söz varlığıyla karşılaştırılmış, tarihî ve coğrafî değişime ve mekân farklılığına rağmen söz varlığı yönünden birçok ortaklık tespit edilmiştir. Böylelikle bin yıllık süreçte, coğrafi ve kültürel değişiklikler nispetinde devamlılık ve ortaklıklar aranmıştır. Trabzon ili ağızlarında tespit edilen söz varlığı malzemesi için Necati Demir'in üç cilt olarak basılan Trabzon ve Yöresi Ağızları adlı kitabının sözlük bölümü başta olmak üzere Derleme Sözlüğü'nde yer alan Trabzon ve yöresine ait sözcükler, İren Ertem'in Trabzon Çepni Ağzı ve Meligül Günaydın'ın Trabzon/Tonya Ağızları Örneğinde İşlevsel Bir Ağız Sözlüğü Oluşturma Denemesi adlı yüksek lisans tezleri ile yazarın yöre ağzına ilişkin kendi derlemeleri (YKD) temel başvuru kaynaklarıdır. Kutadgu Bilig için Arat, Dîvânü Lügâti'it-Türk için ise Ercilasun-Akkoyunlu'nun dizinleri tercih edilmiştir.