İslam Düşüncesi̇nde Meti̇n Tenki̇di̇ (original) (raw)

İmâm Müslim’in Kitâbu’t-Temyîz’i Işığında Erken Dönem Münekkidlerinde Metin Tenkidi

Hadith, 2021

Bu makalede Müslim’in (öl. 261/875) hadis tenkidini uygulamalı olarak gösterdiği, öğretici bir gayeyle telif etmiş olduğu Kitâbu’t-temyîz isimli ilel eserinde başvurduğu ve erken dönem hadisçilerin ortak metodu olarak nitelediği metin tenkidi metodu incelenmiştir. Ayrıca bu eserdeki izah ve uygulamalar ışığında mütekaddim münekkidlerin hadis tenkid metodu ele alınmıştır. Kitâbu’t-temyîz’de Müslim’in hadis metinlerini, neredeyse tüm metin tenkidi esaslarına dikkat ederek değerlendirdiği görülmektedir. İncelenen yirmi beş hadisin yirmi ikisinde metin tenkidi uygulanması oldukça dikkat çekicidir. Hadis metnindeki hatanın kaynağını muâraza (karşılaştırma) yöntemiyle araştıran Müslim, Şu’be, İbn Şihab gibi âlimlerin hadis rivayetlerindeki hatalarını tespit etmiş, böylece senedin sıhhatinin metnin sıhhatini garanti etmediğini göstermiştir. Günümüzde metin tenkidiyle alakalı çalışmalarda fazla dikkate alınmadığı görülen Müslim’in bu değerli eserinde, Sahîh-i Buhârî gibi önemli hadis kaynaklarında bulunan bazı hadislere metin tenkidi uygulandığı tespit edilmiştir. Müslim, eserinde takip ettiği yöntemin Şu’be, Abdurrahman b. Mehdî gibi hadisçilerin ortak yöntemi olduğunu bildirir. İllet, nekâret, teferrüd ve muhalefet gibi usul kavramlarını açıkça metin tenkidi kapsamında kullanan Müslim’in eseri, ilel ve rical kaynaklarında geçen muhtasar tabirlerin arkasında yatan metin tenkidine ışık tutması yönüyle fevkalade önem arz etmektedir. Bu makalede muâraza-metin tenkidi ilişkisine ve Müslim’in vasfettiği metodun Buhârî, İbn Hibbân gibi erken dönem ve Zehebî, İbn Kesîr ve İbn Hacer gibi geç dönem hadisçiler üzerindeki izdüşümüne de değinilmiştir.

İlk İslami Dönemde Edebi Tenkit DÜİFD

Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 2013

Edebi tenkit, kısaca edebi eserlerin tahlil edilerek ilim ve sanat yönünden değerlendirilmesi olarak tanımlanabilir. Arap edebiyatının Cahiliye döneminde ilmi ve sanatsal ilkelere dayalı bir tür edebi tenkitten söz etmek mümkün değildir. İslami dönemde ise başta Hz. Peygamber olmak üzere Hz. Ebu Bekr, Hz. Ömer, Hz. Ali, Hassân b. Sâbit ve el-Hutay'e hem şiir hem de şairler hakkında bir takım değerlendirmelerde bulunmuşlardır. Onların bu değerlendirmeleri edebi tenkidin islami dönemdeki ilk örneklerini oluşturmaktadır. Bu çalışmada, Hz. Peygamber ve ashabının şiir ve şairler hakkındaki bu değerlendirmelerinden örneklere yer verilerek izah edilecektir.

İbnü’l-Cevzî’nin Mevzûât’ındaki Metin Tenkidi Tatbikatı Üzerine Bazı Mülahazalar

Kastamonu Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2022

İbnü’l-Cevzî’nin Mevzûât isimli eserindeki metin tenkidi tatbikatı oldukça kapsamlı olup bu konuda çeşitli çalışmalar yapılmıştır. Bu makalede önceki çalışmalarda eksik gördüğümüz bazı hususları tamamlamak, bazı yanlışlıkları tashih etmek ve metin tenkidi konusuyla alakalı olarak önemli gördüğümüz bazı noktalara dikkat çekmek hedeflenmiştir. Bu kapsamda İbnü’l-Cevzî’nin metin tenkidiyle alakalı kullandığı bazı kavramların doğru medlûlleri araştırılmış, müellifin uyguladığı olumlu metin tenkidine dikkat çekilmiş, İbnü’l-Cevzî’nin metin tenkidiyle alakalı verdiği izahlar incelenmiş, önceki çalışmalarda geçmeyen bazı örnekler ele alınmış, İbnü’l-Cevzî’nin metin tenkidinde kullandığı farklı kıstaslar gösterilmiştir. Yine, belli bir metin tenkidi kıstası tasrih edilmeyen yerlerde de bazı kıstasların zımnen uygulanması, hadis değerlendirmelerinin doğru okunması, bazı mütekaddim muhaddislerin metin tenkidi tatbikatı ve diğer bazı hususlar ele alınmıştır.

Klasi̇k Hadi̇s Usulünde Meti̇n Tenki̇di̇ Tartişmalari Üzeri̇ne Bi̇r Değerlendi̇rme

Gümüşhane üniversitesi ilahiyat fakültesi dergisi, 2021

It can be stated that hadith critics were criticized especially by the ahl alkalam and the ahl al-ray in the early period, and then by some orientalist and Muslim researchers in the modern period, for ignoring the hadith matn or not developing a method of criticism for the matn in the process of the determination of the authenticity of a hadith. The criticisms made are that the classical usul al-hadith is actually a sanad method and that the hadith matns are not criticized. However, there are also approaches that the ahl al-hadith criticizes the hadith matns as much as their isnads. In this sense, it can be said that there are two approaches. The first one presents the existence of specific areas regarding the matn of hadiths in the usul al-hadith as matn criticism, while the other defends the understanding that the ahl al-hadith critics carried out the matn criticism of hadiths under the isnad criticism. In this study, some criticisms have been made to the claims about whether the classical hadith method has the matn criticism, but it is also stated that the hadith matn is not suitable for an external criticism due to the some epistemological and methodological reasons of the usul al-hadith created by the ahl al-hadith critics.

İslâmî Tenkid Zihniyeti ve Hadis Tenkidinin Doğuşu

Usul İslam Araştırmaları, 2021

Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Hadis Anabilim dalında uzun yıllar akademik çalışmalar yapmış olan Mehmed Said Hatiboğlu'nun, 1962 yılında "İslâmî Tenkid Zihniyeti ve Hadis Tenkidinin Doğuşu" başlığı ile hazırlamış olduğu doktora tezi, 2015 yılında OTTO Yayınları tarafından neşredilmiştir. Hatiboğlu çalışmalarının uzun yıllar sonra neşredilmiş olmasının sebebini şu şekilde ifade etmektedir: İslam kültürü, en azından 1300-1400 seneye varan bir maziye sahiptir. Bu kültürün içinde barındırdıklarını ana hatlarıyla bile olsa tanımadan İslam adına konuşabilmek mümkün değildir. Fakat böyle bir neticeye, ideale ulaşabilmek insanoğlunun fani hayatında mümkün olmadığı için, en azından imkân dâhilinde daha etraflıca kültür edinmeden bir şeyi ortaya çıkarmanın doğru olmayacağı kanaatindeydim. 1

İbn Ebi Hâtim’in ʿİlelü’l-ḥadîs̱ İsimli Eserinde Metin Tenkidi

Hadith, 2022

Bu makalede genel olarak hadis kaynakları, özel olarak da ilel eserlerinde metin tenkidi yapılmadığı tezi tahkik edilmiş ancak İbn Ebû Hâtim’in (öl. 327/938) ʿİlelü’l-ḥadîs̱ isimli eserinin incelenmesi neticesinde bu tezin aksini ispatlayan bulgular elde edilmiştir. ʿİlel’de Kur’ân-ı Kerîm’e, sahih hadislere, icmâa, tarihî bilgilere, vâkıaya, râvinin sözüne, kelamın siyâkına, amele muvafakat/muhalefet, nübüvvet kelamına benzememe, dinin asılları konusunda teferrüd, isrâiliyata benzeme gibi on bir metin tenkidi kıstasının tasrih edilerek kullanıldığı toplam 139 örnek tespit edilmiştir. Bunlara ilaveten haklarında münker veya batıl gibi mücmel tabirlerin kullanıldığı hadislerin tahkik edilerek metnin teferrüdü veya muhalefeti sebebiyle tenkit edilip edilmediğinin anlaşılabileceğine işaret edilerek bu şekilde metni tenkit edilen 288 hadis tespit edilmiştir. Bazı araştırmaların bulgularından ve eserin muhakkiklerinin notlarından istifadeyle tespit edilen bu rakam daha geniş bir araştırmayla çok daha artacaktır. Ayrıca, umûmü’l-belvâya benzer şekilde teferrüdün de muhaddislerce metnin tenkidi için önemli bir gerekçe olduğu hususuna değinilmiş ve ʿİlel’de teferrüd gerekçe gösterilerek metni tenkit edilmiş olan 51 örneğe işaret edilmiştir. Muhafazakâr bir tahminle ʿİlel’de toplam 559 hadisin metninin tenkid edildiği saptanmıştır; bu rakamın eserdeki toplam hadis sayısına oranı yaklaşık beşte birdir. Ancak münker/bâtıl/kezib/mevzû hükmü verilen haberlerin çoğunun mâna nekâreti sebebiyle tenkit edildiği düşünüldüğünde önceki hesaplamaya dâhil edilmeyen 313 hadis daha ilave edilerek toplamda 872 haberin (toplam hadis sayısının yaklaşık yüzde otuzu) metninin tenkit edildiği anlaşılmaktadır. Ancak bu sayısal çokluk münekkitlerin senede ya da metne gösterdiği ihtimamın değil, hataların yapılış sıklığının bir göstergesidir. ʿİlel’de Şu’be, Süfyân es-Sevrî ve Süfyan b. Uyeyne gibi en önde gelen muhaddislerin metindeki hataları tespit edilmiş; Sahîhayn, Sahîh İbn Hibbân ve Sahîh İbn Huzeyme dâhil olmak üzere muteber hadis kaynaklarındaki pek çok hadis metin tenkidine tâbi tutulmuştur.

Sünen-i Nesâî’de Bir Metin Tenkidi Uygulaması Örneği

Hadis Tetkikleri Dergisi, 2014

A certain number of textual differences in separate narrations of the same hadīth can be observed, which can either be due to the fact that the hadīth are not always narrated ad verbatim but paraphrased, or due to the fallibility of the narrators. From the early centuries AH, the muhaddithūn have been engaged in studies regarding textual criticism of ahādīth to determine the most accurate text of the sayings of the prophet. Sunan al-Nasāī of Kutub alsittah is one of the sources in which such criticism can be found, where myriad phrasal differences on every hadīth are noted specifically alongside their narration chains in extenso, not skipping even the minutiae. This article claims that this repetitive meticulosity of al-Nasāī is a method of textual criticism to determine the version closest to the original. A certain chapter in Kitab al-Siyām of Sunan al-Nasāī is tackled to elaborate on and to exemplify this hypothesis. Sunan al-Nasāī is thus believed to be essential for studies regarding textual criticism of hadīth.