A dh’ionnsaigh Mion-Litreachais: Deleuze is Guattari agus Litreachas na Gàidhlig (original) (raw)
Ann an litreachas an t-sòisio-chànanachais, thathas a’ smaoineachadh gum bi ideòlasan cànain – mar chreideamhan agus seasamhan mu dheidhinn cànain – gu tric a’ cur ris na dòighean anns am bi coimhearsnachdan sònraichte a’ cleachdadh nan cànanan aca ann am beatha làitheil (Silverstein, 1979, td. 193; Dauenhauer is Dauenhauer, 1998, td. 64; Kroskrity, 2004, td. 496). Gu h-àraid, tha cuid de dh’eòlaichean a’ cumail a-mach gum bi ideòlasan cànain, an dà chuid ann an comann farsaing agus ann an coimhearsnachdan beaga, gu tric a’ dol an aghaidh – agus a’ tarraing sìos – nan cleachdaidhean labhairt dùthchasach aig coimhearsnachdan mìon-chànanach (Fishman, 1991, td. 395; Makihara, 2010, td. 45). Uime sin thathas a’ creidsinn gum faod sgrùdaidhean air ideòlasan cànain – a bheir sùil air na ceanglaichean eadar cleachdadh labhairt is seasamhan cànain – a bhith a’ cur ris an tuigse a th’ againn air adhbharan a th’ air cùlaibh nan atharrachaidhean sòisealta a bhios a’ nochdadh gu tric an lùib gluasaid cànain. Sa phàipear seo bidh mi a’ tarraing aire do chuid dhe na h-ideòlasan cànain a chaidh a chur an cèill le luchd-compàirt ann an agallamhan mar phàirt dhen rannsachadh dotaireil agam. Ri linn an rannsachaidh seo thug mi sùil air na cleachdaidhean, beachdan agus ideòlasan cànain a tha aig buidheann de dh’inbhich (N=130) a thòisich ann am foghlam tro mheadhan na Gàidhlig sna bliadhnaichean bu tràithe ’s a bha e ri fhaighinn ann an Alba.
Léann Teanga : An Réiviu, 2022
San alt seo, pléitear an dá théacs, Cín Lae Amhlaoibh (De Bhaldraithe, 1976) agus Litreacha as Éirinn (Ó Finneadha, 2013). Is téacsanna fíorshuimiúla iad na téacsanna seo ina bhfuil téama an ghorta agus na bochtaineachta le feiceáil. Tá téamaí agus ceisteanna éagsúla le feiceáil sna saothair seo, ach tá an t-iniúchadh ar na haicmí sóisialta ar cheann de na téamaí is tábhachtaí iontu. Nochtadh roinnt saothar san 20ú haois agus san 21ú haois a bhain leis an ngorta, mar shampla, Eoghan (Ní Shúilleabháin, 1992); Creideamh agus Gorta (Ó Duinnín, 1901); agus na scannáin Arracht (Ó Súilleabháin, 2019) agus Black 47 (Dillon & Ryan, 2018). Dá shuimiúla na saothair sin, is suimiúla fós na téacsanna scríofa thuasluaite, áfach. Is dialann fhíorcháiliúil í Cín Lae Amhlaoibh, a scríobhadh idir na blianta 1827 agus 1835. Tugann an scríbhneoir, Amhlaoibh Ó Súilleabháin, léargas iontach don léitheoir ar an ngnáthshaol, ar chostas rudaí, ar an aimsir, ar an mbás, ar an tionchar a bhí ag na Gaill ag an am, ach níos tábhachtaí ná sin, ar an difríocht idir na haicmí sóisialta sa tréimhse sin. San alt seo, pléitear roinnt de na tréithe sin atá luaite agus an bhaint a bhí acu leis na haicmí sóisialta. Is sraith litreacha atá sa dara téacs, a scríobh an Gearmánach Moritz Hartmann agus é ar cuairt in Éirinn. Mar sin, tá éagsúlacht idir an dá théacs maidir le dearcadh agus meon an scríbhneora agus an scríbhneoireacht féin. Tagann ceist na n-aicmí sóisialta chun cinn sna litreacha chomh maith, áfach, rud a thugann seans dúinn iniúchadh comparáideach a dhéanamh eatarthu.