Buruldum-ise Saraldum-ise: Dede Korkut Kitabı’nın Günbed Yazmasında Bir Soylama Başlangıcı Yahut Bulut Olmak Hakkında (original) (raw)
Related papers
Dede Korkut Kitabı’nın Günbet Yazması
Dede Korkut Kitabı’nın Günbet YazmasıDede Korkut Kitabı'nın Günbet Yazması: İnceleme, Metin, Dizin ve Tıpkıbasım SHAHGOLI, Nasser Khaze, Valiollah YAGHOOBI, Shahrouz AGHATABAI, Sara BEHZAD MTAD 2019, 16(2):147-379; DOI: 10.1501/MTAD.16.2019.2.11 E-yayın Tarihi: 30 Haziran 2019, 2019
Dede Korkut Kitabı, yaklaşık iki yüz yıl önce Dresden yazmasının bulunmasından bugüne değin, Türklük bilimi ve Türk kültürü ile ilgilenen herkesin dikkatini çekmiş bir eserdir. Türk dili ve edebiyatının hiç kuşkusuz en önemli başyapıtlarından sayılan bu eser üzerine, dünyanın pek çok yerinde, çeşitli dillerde yüzlerce kitap ve makale yayımlanmıştır, yayımlanamaya da devam edecektir. Dede Korkut Kitabı’nın (bundan sonra: DKK) Günbet yazmasının bulunmasıyla birlikte, yıllardan beri süregelen bu araştırmaların bundan sonra daha da artacağını, yeni değerlendirme ve sonuçlara varılacağını şimdiden kestirebiliriz. Son bulunan ve bu çalışmaya konu olan DDK Günbet yazması, bugüne değin kimilerince sınırlı bir alan ve zaman dönemine sınırlı kalmış bir metin olarak görülen Dede Korkut hikâyelerinin, aslında son yıllara dek okunup çekimlenmiş olduğunun ve dolayısıyla da durağan değil, görece dinamik bir geleneğe ait olduğunun bir kanıtıdır. Bu büyük destanî hikâyelerin 12 boy ile sınırlı kalmayacağını, yeni yeni yazmaların ortaya çıkabileceğini, bu alanın ünlü uzmanı olan Muharrem Ergin, daha 1958’de yazmıştı ortaya çıkabileceğini, bu alanın ünlü uzmanı olan Muharrem Ergin, daha 1958’de yazmıştı (bkz. Ergin I 2018: 34 v.b. yerler). DKK Günbet yazmasının niteliği ve içeriğine göre, artık Dede Korkut coğrafyasını biraz daha genişletmek durumundayız. Çünkü bu çalışmada verilecek olan bilgilerden de anlaşılacağı gibi, DKK Günbet yazması, Dede Korkut hikâyelerinin İran/Azerbaycan’da 16. yy.’ın ikinci yarısında yazıya geçirilip 18. yy. ikinci yarısında çekimlenmiş ve son zamanlara değin sevilerek okunmuş varyant nüshalarından biridir. Eldeki DKK yazmalarının karşılaştırmalı incelenmesi bize DK yazmalarının kuşkusuz var olan ortak kaynaklarını kanıtladığı gibi ayrı yazılı ve sözlü kaynaklara sahip olduklarını da göstermektedir. Bu bakımdan Dresden ve Vatikan yazmaları, birlikte bir kolu oluştururken, Günbet yazması, görece çok daha kısa bir metin olmasına karşın, şimdilik tek başına bir diğer kolu temsil etmektedir. Günbet yazmasının bu nitelikte oluşu, Dresden ve Vatikan yazmalarını daha iyi anlamamıza ve bu çalışmada da görüleceği gibi, kimi durumlarda bu yazmalardaki bazı sorunları çözmemize yardımcı olacaktır. Günbet yazması bir yandan DDK hihâyelerine yeni bilgiler ve parçalar katarken, bulundurduğu dillik mazlezemesi ile de Eski Oğuz Türkçesinin son döneminden yeni Türk lehçelerine geçiş sürecini temsil ederek Türkçenin tarihsel lehçe bilimine katkı sunacak değerde bir metindir. Bu çalışmayı hazırlayanlar olarak biz, Dede Korkut Kitabı’nın yeni bir nüshası olan Günbet yazmasını ilk kez olarak Türk dili ve kültürü araştırmacılarına ve sevenlerine ulaştırmanın mutluluğu içindeyiz. Her şeyden önce bu görkemli eser üzerinde çalışabilme, ondan öğrenebilme olanağını bulduğumuz için kendimizi son derecede bahtiyar saydığımızı belirtmek isteriz. The Book of Dede Korkut, Gonbad manuscript, Oghuz Turkish, Early Modern Turkish, Eastern Turkish, Turkish Language and Literature of Iran and Azerbaijan.
Dede Korkut Kitabı’nın Günbet Yazması: İnceleme, Metin, Dizin ve Tıpkıbasım
Modern Türklük araştırmaları Dergisi, 2019
The Book of Dede Korkut is undoubtedly one of the major works and sources of Turkish language and literature. In November 2018, a new manuscript was discovered in Iran and added to its already known Dresden and Vatican manuscripts: Gonbad Manuscript of The Book of Dede Korkut. Including 24 soy’s (a kind of alliterative free verse) and a single boy (epic stories in prose and verse form) first to be appeared here, Gonbad manuscript, with its relatively concise text (61 pages), is an important work regarding its contents having qualities that provide new dimensions to Dede Korkut studies. This study is an edition of this newly found manuscript. It includes textual and linguistic analysis, transcribed and diplomatic texts, grammatical index and a facsimile of Gonbad manuscript. The following topics are explored in the Introduction: general description of the manuscript, composition and copying processes, the place of the manuscript in the tradition of Oghuz Epic Stories and contributions to current problems of The Book of Dede Kokut. The conclusions reached through this study show that Gonbad manuscript is probably written down in the second half of the 16th century in Safavid Iran/Azerbaijan and copied in the second half of 18th century in Qajar period in the same area. The language of the work is of a mixed character showing characteristics of transition period from later Old Oghuz Turkish to Early Modern Turkish of Iran and Azerbaijan, namely those of Tabriz and Ardabil. Another linguistic stratum, though restricted, can be determined as the orthographical, lexical and grammatical structures peculiar to Eastern Turkish. These Eastern Turkish features along with dialectal features evidently related to Turkish dialects of İran and Azerbaijan distinguish Gonbad manuscript from Dresden and Vatikan manuscipts. The analytical comparison of the existing manuscripts leads us to the conclusion that in parallel with common sources with Dresden and Vatikan, there had been certainly other sources at work regarding the composition of the Gonbad manuscript. In the linguistic analysis section, the following topics are considered at some length: spelling and phonology, morphology and lexicon. In full-text grammatical index, all grammatical and lexicographical units are identified and/or defined. KEY WORDS The Book of Dede Korkut, Gonbad manuscript, Oghuz Turkish, Early Modern Turkish, Eastern Turkish, Turkish Language and Literature of Iran and Azerbaijan.
Journal of Old Turkic Studies, 2021
Sertkaya, O. F. & H. Uzuntas. Dede Korkut’un Gunbed Yazmasi Uzerine Arastirmalar ve Incelemeler, Istanbul: Bilge Kultur-Sanat, 2020, ss. 173, ISBN: 978-605-7931-98-6.
Dedem Korkut Kitabı’nda İnce Anlam Ayırımı I: Kara Benzer, Kaza Benzer
D E D E K O R K U T Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 2024
Dedem Korkut Kitabı’nda kimi yapı ve kalıpların yinelendiği ancak yinelenen bu yapı ve kalıpların her seferinde aynı sözcüklerden oluşmadığı dikkat çekmektedir. Dedem Korkut Kitabı araştırıcıları, bu yapı ve kalıplardaki değişiklikleri çalışmalarına yansıtmamış, söz konusu yapılarda değişime uğrayan sözcükleri yanlış yazıldığı gerekçesiyle düzelterek çeviri yazıya aktarmışlardır. Bu incelemede ele alacağımız ḳaza beŋzer ḳızı gelini ile ḳara beŋzer ḳızı gelini ikilisi de bunlardan biridir. Araştırmacılar, ḳara beŋzer ḳızı gelini kalıbında geçen ḳara sözcüğünü, metnin başka yerlerinde geçen ḳaza biçiminebakarak onarmışlardır. Oysa bu ikilinin kullanıldığı bağlam dikkate alındığında, yanlış yazılmadığı, ikili arasındaki farklılığın ince anlam ayırımından kaynaklandığı ortaya çıkmaktadır. Dedem Korkut Kitabı’nda yinelenen dizeler arasındaki ince anlam ayırımı (semantic nuance), sözcüklerin değiştirilmesi yolu ile sağlanmıştır. Bu incelemede Dedem Korkut Kitabı’nda yinelenen kimi yapılardaki değişikliğin anlamdan kaynaklanan zorunlu değişimler olduğu ileri sürülmüş; ḳaza beŋzer ḳızı gelini ileḳara beŋzer ḳızı gelini kalıplarında geçen ḳara ve ḳaza biçimlerinin doğru yazıldığı, yazıldığı gibi okunması gerektiği savunulmuştur. Ḳaza beŋzer ḳızı gelini dizesinde geçen ḳaza biçimine bakarak ḳara beŋzer ḳızı gelini dizesinde geçen ḳara sözcüğünü onarmak, dizenin üst yapısıyla (ses, biçim) ilgili herhangi bir sorun oluşturmamaktadır. Yapısalcı yaklaşımla düşünüldüğünde dizeler arası birliği sağladığından bu onarmanın doğru olduğu da söylenebilir. Ancak bu onarma, dizenin derin yapısını (anlam) olumsuz yönde etkilediğinden doğru değildir. Dizenin derin yapısı, söz konusu sözcüğün ḳara olduğunu ve onarılmaması gerektiğini göstermektedir.
Bir Rüya’nın Peşinde: Bir Ben-Anlatısı Olarak Şehzade Korkud’un Vesîletü’l-ahbâb’ı
Ayten, İbrahim Halil. “Bir Rüya’nın Peşinde: Bir Ben-Anlatısı Olarak Şehzade Korkud’un Vesîletü’l-ahbâb’ı.” Ceride 1, no. 2 (Aralık/December 2023): sayfa/pp 12-64., 2023
Şehzade Korkud (ö. 919/1513) gerekçe gösterdiği bir rüyanın peşinden hac gayesiyle Mısır macerasına atılmıştır. Bu maceranın bize bıraktığı bir ben-anlatısı hediyesi olan Vesîletü’l-ahbâb bu süreci bizzat Korkud’un kendi kaleminden anlattığı özel bir kitaptır. Eseri tarih ve siyaset ve dahi Şehzade Korkud’un Mısır’a geçiş sürecini detaylıca işleyen birçok çalışma yapılmıştır. Dolayısıyla makalemizde bu yönüyle Şehzade Korkud’u ve eserini ele almayacak, Vesîletü’l-ahbâb özelinde onun ben-anlatılarını işlemeye çalışacağız. Bu bağlamda çalışmamız paralelinde Korkud ve bu eseri üzerine yapılan çalışmalara, Korkud’un kısa biyografisine, onun diğer eserlerinde veya ona ait metinlerde geçen ben anlatılarına, Vesîletü’l-ahbâb’ın literatürdeki yerine, tek nüshasının kısa tanıtımına, eserin genel içeriğine, ben-anlatıları yönüyle konumu ve literatürdeki yerine, Şehzade Korkud’un Vesîletü’l-ahbâb’ındaki ben-anlatılarının tercümelerine ve son olarak Mısır dönüşü ben-anlatılarına değinilmiştir.
Türk Dili Derneği | 15 3 Temmuz 2020'ye değin tamamlanacak bildirileriñ tam metinleri de Bildiriler Bétiği olarak basılı yayın biçeminde bilime sunulacak. Deli Dönmez'e Ad Vérme Çalıştayı'nda 11-12-13 Haziran 2020 günayları arasında üç günlük art arda toplantılar düzenlendi. Dr. Oktay Doğangün'üñ oturum başkanlığında (moderatörlüğünde) yéñi bulunan elyazması üzerine şu soñuçlara varıldı: 1) Elyazmasını Veli Muhammet Hoca bulmuştur. 2) Yéñi bulunan metin, var olan Dede Korkut metinleriniñ nüshası déğil, ayrık bir Dede Korkut elyazmasıdır. 3) Elyazmasında iki öykü vardır. Bu öyküleriñ boy/boylama olup olmadığı üzerinde görüş birliği oluşmamıştır. 4) Elyazması Türkmen Sahra veya Günbedkavus olarak adlandırılabilir. AÇIKLAMALAR Deli Dönmez'e Ad Vérme Çalıştayı'na yéñi elyazması üzerine yayın çıkaran ya da bunuñ üzerine makale yazan bilgeler ayrım gözetilmeksiziñ çağrılmıştır. İlk yayını çıkaran Sn. Yusuf Azmun ve bu yayın sırasında çalışmalarda doğrudan katkısı bulunan, yayından soñra makaleleri çıkan Prof. Dr. Osman Fikri Sertkaya ile Prof. Dr. Timur Kocaoğlu çalıştay öbeğinde yér édindiler. Azerbaycan'da koñuyla ilgili iki ortak yazarlı makaleleriyle elyazmasını reddéden Prof. Dr. Ramazan Gafarlı ve Prof. Dr. Seyfettin Rızasoy da çağrılı idi. Sn. Gafarlı sağlık sorunlarından dolayı katılamadı. Yine Azerbaycan'dan yéñi elyazması üzerine bétiği çıkan Dr. Bayram N. Guliyev katılımcılar arasında idi. İran'da yayımlanan yéñi elyazmasınıñ yazarlarından Sn. Ali Barazande ile Sn. Ali Rıza Sarrafi de katılımcılar arasında idi. Tartışmalara Recai Ünal ile Çekya'dan Erdem Uçar da katıldılar. Çağrılı koñuşmacılardan Prof. Dr. Metin Ekici, Prof. Dr. Ahmet Bican Ercilasun ve Prof. Dr. Marcel Erdal katılmadılar. Yéñi elyazmasınıñ Türkiye'deki üçüncü ya
Dede Korkut Kitabında Geçen balkı- Fiili Üzerine
Dede Korkut Kitabı’nda Geçen balkı- Fiili Üzerine, 2023
Türk edebiyatında önemli bir yere sahip olan Dede Korkut Kitabı, bulunduğu günden itibaren ilgi odağında kalmayı başarmış eserlerden biridir. Oğuzlar hakkında önemli bilgiler içeren eserden doğru bir şekilde yararlanmak adına, eserle ilgili azımsanmayacak sayıda okuma ve anlamlandırma denemeleri yapılmıştır. Eserdeki kelimelerin etimolojisi bu bağlamda ilgi çekmiş ve birçok çalışmaya kaynaklık etmiştir. Bu çalışmada, Dede Korkut Kitabı'nda D207/2'de geçen balkı-'parlamak' fiili ele alınacaktır. Dede Korkut Kitabı'nın Günbed yazmasında balġı-ve balġuolarak da geçen fiilin kökeni ile ilgili kaynaklarda fikir birliği olmadığı görülmüştür. Birçok etimoloji sözlüğünde ele alınmayan kelime, Tietze'nin ve Nişanyan'ın sözlüklerinde ele alınmıştır. balkı-fiili ile ilgili ilk isabetli görüşler Tietze tarafından ortaya atılmıştır. Tietze, kelimeyi Arapça kökenli bark 'şimşek' kelimesiyle ilişkilendirmiş ve +ı-isimden fiil yapım eki ile barkı-˃ balkı-şeklinde geliştiğini ileri sürmüştür. Bu çalışmada kelimenin ilk geçtiği metinlerden günümüz Anadolu ağızlarına kadar şekilsel ve anlamsal serüveni verilmiş ve Tietze'nin etimolojisinin düzeltilmeye muhtaç olduğu kanıtlarıyla birlikte ortaya konmaya çalışılmıştır. Böylece kelimenin Tietze'nin belirttiği gibi Türkçede bark ˃ barkı-˃ balkı-olarak gelişmediği, yer aldığı en eski Türkçe metinlerde balk olarak geçmesi dolayısıyla balk ˃ balkı-˃ barkı-olarak gelişmiş olduğu görüşü ortaya konulmuştur.
Dede Korkut Kitabı ve Kırgız Edebiyatında Yahsı Caksı Redifli Ogut Ifadeleri Uzerine
Dede Korkut Kitabı ve Kırgız Edebiyatında ‘Yahşı/Cakşı’ Redifli Öğüt İfadeleri Üzerine, 2019
Tarihî ve çağdaş Türk lehçeleri arasında henüz yeni diyebileceğimiz karşılaştırmalı çalışmalar, Türk dili ve edebiyatını daha doğru anlamamızı kolaylaştıracaktır. Ayrıca, Türk dilinin lehçe ve edebiyatlarını mukayese etmek, genel yapıyı kavramamızı, dolayısıyla, Türk dili ve lehçe ve edebiyatları hakkında daha sağlıklı hükümler verebilmemizi sağlayacaktır. Karşılaştırmalı olarak ele aldığımızda, Türk Edebiyatının birtakım eserlerindeki nasihat türü örnekleri üslup ve şekil bakımından bazı ortak özelliklere sahiptir. Türk edebiyatının en önemli eserlerinden biri olan "Kitâb-ı Dedem Korkut", içerisinde nasihat ifade eden örneklerin yer aldığı eserlerden biridir. Bu örneklerden bazıları, çağdaş Türk lehçelerindeki nasihat türü örneklerle üslup ve şekil bakımından örtüşmektedir. Türk Edebiyatında Nasihat türü örneklerinin şekil ve içerik bakımından ortak özelliklerinin ortaya konulmasının, Türk Edebiyatının gelişimini, şekillenişini ve farklı coğrafyalardaki özelliklerini keşfetmek bakımından faydalı olacaktır kanaatindeyiz. Çağdaş Türk Edebiyatında 'Nasihat Türü', Türk lehçelerinin edebiyatlarında görülmektedir. Kırgız Edebiyatında nasihat türünün çok sayıda örneği olduğunu biliyoruz. Bu nasihat türü örnekler, bazı şairlerin eserlerinde müstakil olarak karşımıza çıkar. Örneğin, Tokotogul Satılganuulu'nun Nasihat adı altında bir eseri bulunmaktadır. Ayrıca, Barpı ve Arstanbek Buylaşuulu gibi şairlerin de nasihat içerikli şiirlerine rastlamaktayız. Bundan önceki çalışmalarda, Yunus Emre'nin nasihat içerikli şiirleri, Kırgız Edebiyatı'ndaki çeşitli şâirlerin nasihat içerikli şiirleriyle tematik olarak karşılaştırılmıştı. Ortaya çıkan sonuç, Anadolu ile Türkistan sahası Türk edebi geleneği nasihat geleneğinin önemli ölçüde aynı kaynaklardan beslendiğini ve aynı kökleri işaret ettiğini göstermişti. Bir diğer çalışmada ise, Eski Anadolu Türkçesi dönemine ait ve Türk Edebiyatı en önemli eserlerinin başında yer alan Dede Korkut'taki nasihat içerikli söz kalıplarının, Kırgız Edebiyatı'ndaki nasihat içerikli kalıplarla karşılaştırması yapılmıştır. Söz konusu karşılaştırma neticesinde ortaya, benzer şekillerde ve benzer içeriklerde birtakım söz kalıpları çıkmıştır. Dede Korkut üzerine yapılan çalışmalarda ele alınmayan bu konu, karşılaştırmalı lehçe çalışmaları arasında da yer almamaktadır. Bu nedenlerle çalışma, özgün bir özellik taşımaktadır. Çalışmada aynı zamanda hermeneutik yöntem ve bakış açısı kullanılmış, yapılan değerlendirmeler ahlak felsefesindeki iyi kavramı bağlamından hareketle ortaya konulmuştur.