18. yüzyıl Osmanlı Devleti’nde Basılan Eserlerin Kitap Sanatları Bakımından İncelenmesi (The Examination of the Work Had Been Printed in the Ottoman Empire in 18th Century) (original) (raw)
Related papers
Journal of Universal History Studies (JUHIS), 2023
Osmanlı Devleti’nin; askeri, siyasi, idari, ekonomik ve sosyal tarih alanlarına dair çok sayıda araştırma yapılmıştır. Fakat ilmi hayat, âlimler ve eserleri genellikle arka planda kalmıştır. Bunun nedeni ise, İslam’da ilmi hayatın Abbasi Devleti’nden sonra gerilediği veya durağanlaştığı şeklindeki genel kanaattir. Taşköprülüzâde Ahmed Efendi tarafından kaleme alınmış olan eş-Şakâ’iku’n-Numâniyye fî Ulemâi’d-Devleti’l-Osmâniyye, Osmanlı âlimleri (1299-1566 yılları arasında) hakkında kısa bilgilerin verildiği biyografik bir eserdir. Bu çalışmada, Şakâ’iku’n-Numâniyye özelinde, Osmanlı âlimlerinin kaleme aldıkları eserler nitelik ve nicelik bakımından incelenecektir. Şakâ’ik’den elde edilen veriler, konuyu somutlaştırmak ve daha kolay anlaşılır kılmak üzere kantitatif bir yaklaşımla değerlendirilerek, mümkün olduğunca tablo ve grafikler vasıtasıyla sunulacaktır. Bu çalışmada, Osmanlı âlimlerinin kaleme aldıkları eserler tür ve konu bakımından neler ifade ediyor? Tür olarak telif eser mi ortaya koymayı tercih etmişlerdir yoksa şerh türü eserler mi kaleme almışlardır? Tercihlerinde neler etkili olmuştur? gibi soruların cevapları aranacaktır. Sonuç olarak bu veriler ışığında Osmanlı ilim hayatı ile ilgili bir kesit sunulmaya çalışılacaktır.
XVIII. yüzyıl Galata terekelerine göre Osmanlı'da kitap kültürü
2017
Terekeler, bir bölgenin sosyo-ekonomik ve kültürel fotoğrafını ortaya koyabilmek açısından tarihsel bir veri olarak kullanılan birincil kaynakların başında gelmektedir. Bu kaynaklar bazen müstakil olarak tanzim edilmiş defterler halinde olup, bazen de şer’iyye sicilleri içerisinde yayılmış olarak yer alan belge türleridir. Tereke kayıtları, incelenen döneme ve bölgeye ait kitap kültürü ve entelektüel düzey hakkında araştırmacılara önemli bilgiler vermektedir. Muhallefât listesinde yer alan kitaplar, ölen kişilerin bireysel koleksiyonları olup, bu koleksiyonlar entelektüel kimliklerin belirlenmesinde önemli rol oynamaktadır. Aynı zamanda bir topluma mensup insanların kitap ile olan ilişkileri sorgulanmadan o toplumun kültürünü değerlendirmek neredeyse olanaksızdır. Zîrâ kitaplar, dinlenerek ya da okunarak insanların fikirlerini geliştirmekte ve bu gelişen fikirler neticesinde o insanların kültür dünyalarını şekillendiren unsurlar oluşmaktadır. Bu tezde, İstanbul Galata Mahkemesi’nde ...
19. yy Tanzimat dönemi reformlarının etkisi altında vergi alanında reform yapılması konusu öncelikli olarak ele alınmıştır. Bu amaçla devlet gelirlerinin kontrol altına alınması, vergi konusundaki aksaklıkların düzeltilmesi, vergi mükelleflerinin tespit edilmesi ve bütçe dengesinin oluşturulması amacıyla ülke kapsamında sayımlar yapılmıştır. Adına "Emlak, Arazi, Hayvanat ve Temettuat" sayımları denilen bu sayımlar sonucu, yirmi bine yaklaşan defter serileri oluşmuştur. Temettuat Defterleri olarak adlandırılan bu defterler; Tanzimatın uygulandığı bölgelerde mal-mülk, hayvan, arazi ve yaşayan vatandaşların malvarlıklarının hane bazında kaydedildiği resmi defterlerdir. Osmanlı sosyo ekonomik tarihinin özellikle 19. yy' daki Osmanlı Devleti için önemli bilgiler içeren bu defterler, dönemin sosyal ve iktisadi tarihinin araştırılmasında önemli kaynak rolü üstlenmektedir.
İnsan&İnsan, Yıl/Year 6, Sayı/Issue 20, Bahar/Spring 2019, 289-306, 2019
Öz: 16. yüzyıl şairlerinden Taşlıcalı Yahya Bey’in mesnevilerinden biri olan Şâh u Gedâ’nın Amasya II. Bayezid İl Halk Kütüphanesi 2067’de kayıtlı olan nüshasının farklı teknik kullanılarak yapılmış sayfa süslemeleri ile çağdaşı olduğu düşünülen bazı eserlerin süslemeleri arasında görülen benzerlikler bu çalışmanın çıkış noktası olmuştur. Şâh u Gedâ’nın natüralist üslûptaki çiçekleri dönemin süsleme modasını belirlemiş olan Karamemi üslûbunu akla getirmekle birlikte kalıpla boyama yoluyla elde edilmiş olmaları, dönemin teknikte seri arayışları olarak görülebilir. Bu arayışın nedenlerinden biri de 16. yüzyıl İstanbul’unun belirli semtlerinde oluşmuş olan kitap pazarlarına rağbet ederek bu pazarları canlı kılan yabancıların taleplerini karşılamadaki kaygılar olmalıdır. Bu durum 16. yüzyıldan itibaren İstanbul’dan Avrupa’ya taşınan ve benzer teknikle yapıldıkları düşünülen albümlerden de anlaşılır. Konusu İstanbul’da geçen bir aşk öyküsü olan Şâh u Gedâ’nın sayfa yüzeylerinde hafif renkler kullanılarak boyanmış çiçeklerine ve araya serpiştirilmiş hayvan figürlerine ilham kaynağı önerisi ise dönemin İstanbul’unun popüler mekânlarından olan çiçek bahçeleri ve buralarda yetiştirilen çiçeklerdir.
Kitap kültürü çalışmaları nispeten yeni bir konu olduğu halde akademide ve entelektüel camiada son zamanlarda artan bir ilgiye mazhar olmaktadır. Ne var ki bu artan ilgiden Osmanlı kitap kültürünün yeterince nasiplendiğini söylemek güç görünmektedir. Osmanlı kitap kültürüne dair sınırlı sayıdaki çalışmalar da daha ziyade matbu eserler üzerinden gelişmiştir. Elinizdeki kitap bir 17-18. Yüzyıl Osmanlı alimi ve kadısı olan Cârullah Efendi'nin kütüphanesi üzerinden Osmanlı yazma kitap kültürünü ele almaktadır. Çalışmada halen Süleymaniye Kütüphanesi'nde bulunan 2200 civarında eserden müteşekkil koleksiyondaki kitap derkenar notları vesile kılınarak eserlerde yer alan ilimler ve onlara yansıyan kitap kültürü tahlil edilmiştir. Elinizdeki kitabın bir başka katkısı da hiç şüphesiz hakkında neredeyse hiçbir bilgi bulunmayan Cârullah Efendi gibi çok kıymetli bir âlim, müderris, kadı, kütüphaneci ve bibliyofilin ilim âlemine lâyıkıyla tanıtılmış olmasıdır. 2013-2014 yıllarında İlmi Etüdler Derneği'nde yürütülen bir araştırma projesinin neticesinde ortaya çıkan bu kitapta değişik ilim dalları açısından kitap kültürünü ele alan 14 yazı yer almaktadır.