Türk Kadınları-Kurmancan Datka (original) (raw)

Türkiye'de Bir Kurmancan Datka

Tüm hakları yazar(lar)ına aittir. Yazar(lar)ın izni alınmadan kısmen veya tamamen çoğaltılması veya farklı biçimlere çevrilmesi yasaktır.

Türkistan Tarihinde Efsanevi Bir Siyasi Kadın Lider: Kurmancan Datka

2022

Eski çağlardan itibaren Türk devletlerinde kadın, hep önemli konumda yer almıştır. Bilgisi ve zekâsıyla devlet yönetimde ve iktidarda oldukça önemli bir güce sahip olmuştur. Türk devletlerinde böylesine önemli kadın şahsiyetler her zaman ortaya çıkmıştır. Bunlardan biri de adından bahsedeceğimiz, XIX. yüzyılda Alay bölgesinin kraliçesi, Türkistan coğrafyasında yetişmiş en cesur kadın kahramanlardan olan Kurmancan Datka'dır. Kendisi 1811 yılında Kırgızistan'ın güneyinde yer alan ve Kırgızistan'ın ikinci büyük şehri olan Oş'ta dünyaya gelmiştir. Ailesi çiftçilikle uğraşmış ve kızlarını Kırgız gelenek ve göreneklerine göre yetiştirmiştir. Ailesinden aldığı terbiye ve eğitimle birlikte Kurmancan Datka'nın liderlik vasfı ön plana çıkmış ve bu özelliğiyle de yaşadığı dönemde toplumun büyük sevgisini kazanmıştır. Ömrünü Kırgızların hayata tutunmasını sağlamak için adamış, cesur ve zeki Türk kadının temsilidir. Sadece kendi ailesi için değil bütün Kırgız halkının koruyucusu olmuş, Kırgız halkına önderlik etmiş ve Datka (General) olarak tarihe adını altın harflerle yazdırmıştır. Hayatının sonuna kadar Kırgız halkının özgürlüğü için Ruslara karşı mücadele vermiş ve Kırgızistan'ın bağımsızlığı için hayatını feda etmiştir. Bu çalışmada XIX. yüzyılda Türkistan tarihinde önemli bir yere sahip olan ve Türk tarihinin bilinen ilk kadın komutanı olarak anılan Kırgızların Alay kraliçesi Kurmancan Datka'nın hayatı, siyasi kişiliği ve liderliği üzerinde durulacaktır. Ayrıca Türkistan tarihinde nasıl bir iz bıraktığından, Türk tarihinde ilk kadın komutan olarak Datka (general) rütbesiyle ödüllendirilmesinden ve adını tarihe altın harflerle yazdırmış olmasından, yaşadığı dönemde eşi Alimbek Datka'dan kalan yönetimi ele alarak Ruslara karşı mücadelesinden bahsedilecektir.

Türkistan Tarihine Damga Vuran Bir Kadın Lider: Kurmancan Datka (1811-1907

XIX. yüzyılda ''Alay Hanışası'' unvanıyla bilinen, ömrü ve yaptığı etki ile Türkistan coğrafyasına mal olmuş, Türk tarihinin bilinen ilk kadın generali Kurmancan Datka'nın (1811-1907), hayatı ve siyasî faaliyetleri bu makalenin konusunu oluşturmaktadır. Kırgız bir ailede bugünkü Kırgızistan'ın ikinci büyük şehri olan Oş'ta 1811'de dünyaya gelen Kurmancan, Türk Tarihinde''Datka'' (General) unvanı ile taltif edilmiş bilinen ilk kadındır. Kurmancan, Hokand Hanlığı'nda üst düzey görevli olan Alimbek Datka ile evlendikten sonra, Hokand Hanlığı'nda ve Kırgız halkının siyasetinde etkin bir konuma yükselmiştir. Eşi Alimbek Datka'nın öldürülmesinden sonra Güney Kırgızistan'daki Kırgızların liderliğini yapan Kurmancan Datka, Hokand Hanlığı'nın 1876'da Rusya'ya ilhak edilmesinden sonra, oğullarıyla birlikte Rus işgaline karşı amansız bir mücadele vermiş, ancak dönemin ağır şartlarını göz önünde bulundurarak onlarla bir anlaşma yapmıştır. Hayatı ve yaptığı faaliyetleri Kırgızlar arasında efsaneye dönüşmüş olan bu müstesna kadın, ülkemizde yeterince tanınmamaktadır. Yaptığımız çalışma ile bu eksikliği bir nebze olsun gidermeyi hedeflemekteyiz. Bunun dışında Türk-İslam dünyasındaki kadının yerinin anlaşılmasında, Kurmancan Datka'nın iyi bir örnek teşkil edeceğini düşünmekteyiz. Ayrıca, çalışmamızın Orta Asya Türk devletleri ile Türkiye Cumhuriyet'i arasında uzun zamandır kurulamayan dinî, tarihî ve kültürel bağların yeniden tesis edilmesine katkı sunacağı kanaatindeyiz.

Tomris, Gülayım ve Kurmancan Datka

Uluslararası Kurmancan Datka ve Kadın Kahraman Sempozyumu Bildiriler Kitabı, 2021

Bu bildiride Türk tarihinin bilinen en eski kadın hükümdarı olan Tomris; Karakalpak Türklerinin en ünlü destanı olan Kırk Kız destanındaki baş kadın kahraman Gülayım ve 19.yy.da yaşamış olan Kırgız Türklerinin “Alay kanışası” olarak ün yapmış Kurmancan Datka, karşılaştırmalı olarak ele alınmıştır. Bildirimizde Tomris Hatun, Karakalpak folklorcusu, bilim insanı ve yazar Prof.Dr. Sarıgül BAHADIROVA’nın kaleme aldığı “Tomaris hӓm Kir” (Tomris ve Kirus) adlı uzun tarihî hikâyesi üzerinden konu edilecektir. Gülayım, Kırk Kız destanındaki baş kadın kahramandır ve Tomris’in halk hafızasındaki izdüşümü olarak destana girmiştir. Kurmancan Datka, Türk-Kırgız kadın tipinin 19.yy.daki somut örneği, kadın, ana, alp vasıflarının 19.yy.daki yaşamış temsilcisidir. Türk kültüründeki sözlü geleneğin gelişmişliği millî yaşantıdaki ve hafızadaki zenginliğin bir göstergesi olarak kabul edilmelidir. Elbette uzun, derin ve köklü bir geçmişe sahip olmanın da bu zenginlikte etkisi bulunduğu göz ardı edilemez. Mukayeseli ve farklı bakış açılarıyla yapılacak çalışmalarla bütün bu birikimin yeni nesillere aktarılmasına, yani ortak kültürel bellek aktarımının sağlanmasına ihtiyaç vardır. Bildirimizde karşılaştırılacak olan üç karakter, tarihten günümüze Türk kadınlarının kahramanlıkları yanında daha başka millî, insani ve kültürel ögelerin de temsilcisi ve taşıyıcısı olduklarını da ortaya koyacaktır.

TÜRK DESTANLARININ “ALTIN” LAKAPLI KADIN KAHRAMANLARI

Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatında 'Kadın' Sempozyumu Bildiriler Kitabı, 2017

Epics about heroism reveals events based on heroes which represents brave type. All the details of hero's life from death to life are stated. In this type of epics, position of heroines is determined based on statue of heroes. Woman takes place in the epic as mum, wife, daughter, daughter in law or sister of hero in the epic. The name of woman having important roles in several epics (wife of Dirse Han), or woman giving up on her own life forth sake of her love's life (wife of Deli Dumrul) is not mentioned. Out of the boys and girls being born synchronously, only boys are given names during certain ceremonies. Almighty person of Korkut Ata in the book of Dedem Korkut gives the name Beyrek to him as Bamsi saved merchants from enemies. As for Bani the Flower who was born synchronously with Beyrek and who would marry with him in the future, the giver of her name is unknown. Besides this general situation, this woman who is not mentioned in the archaic epics and who is remembered with his father's and husband's name is not seen. In this type of epics, everywoman having a role has a name. The most attractive one among this name is combined names which are composed of “Altın, Altun\Aldun: Altın Küskü, Altın Arığ, Altınay etc.” Firstly in the Ihe Ase inscription dated 724, the “Altin” expression which takes place in the name of (Altun Tamgan Tarhan), a significant commander, is mostly seen in the names of women when it is about archaic type of epics. In this notice, heroines having the name “Altın” will be handled.

ULUSLARARASI KURMANCAN DATKA VE KADIN KAHRAMAN SEMPOZYUMU

HOKAND HANLIĞI’NDA YÖNETİMİN MEŞRUİYET KAZANMASINDA CARKIN AYIM’IN ROLÜ, ÖNEMİ VE KURMANCAN DATKA İLE YAKIN İLİŞKİSİ, 2021

Carkın Ayım hakkındaki hatıralar romanda, denizin dalgaları gibi yükselen tarihi olayların dizisi, Şerali Han’ın (Türkçe yazılan araştırmalarda Şir Ali Bey olarak geçmektedir3) 1842 yılında tahta oturtulması ile başlamaktadır. İleride daha detaylı bir şekilde bilgi vereceğimiz Carkın Ayım, daha öncesinden Toktonazar’ın kızı olarak isimlendirir iken, sonrasında da tahta geçen Hanın hanımı (Kırgızca ханике – hanike yani Han’ın nikâhında olan hanım) olarak kendi ismi ile zikredilmektedir.