Uygur Harfli Oğuz Kağan Destanı ve Reşideddin Oğuznamesi’nde eşya simgeciliği (original) (raw)

2022, RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi

Bu çalışmada, Uygur Harfli Oğuz Kağan Destanı ve Reşideddin Oğuznamesi’ndeki bazı eşyaların, destan kahramanı ve onun devletinin gelişim evrelerinde özel anlam ve işlevlere sahip oldukları savı ileri sürülmüştür. Sözü edilen iki metin, yorumsamacı bir yaklaşımla ele alınmıştır. Eşyaların metnin bağlamında kazandıkları anlamlar ve temsil ettikleri gelişim evreleri bu yöntemle incelenmiştir. Bu bakış açısıyla ele alınan destanda, genellikle metnin bağlamından yola çıkılmıştır. Ayrıca, incelenen destan metinlerinin ortaya çıkış ve yazıya geçiriliş koşulları da göz önünde bulundurulmuştur. Eşyaların simgesel dilini daha iyi anlayabilmek amacıyla bazı eşya isimlerinin etimolojisine de dikkat çekilmiştir. Bu makalede öncelikle çalışmanın genel çerçevesi çizilip inceleme yöntemleri ortaya konmuştur. Ardından yöntem olarak kullanılan yorumsamacılığın tarihi gelişimi hakkında bilgi verilmiştir. Son olarak Oğuz Kağan’ın ve onun toplumunun gelişim süreçlerine paralel olarak değişen ve gelişen eşyalar -öz bilinç kazanma ve erginleşme, toplumsallaşma, teknolojik gelişme ve kültürel yaratım evrelerinde- incelenmiştir. Sonuç olarak, destan kahramanıyla eşya arasında organik bir bağın bulunduğu saptanmıştır. Söz konusu iki metinde bazı eşyaların Oğuz Kağan’ın/Han’ın ve onun devletinin gelişim evrelerini simgelediği belirlenmiştir. Oğuz Kağan/Han’ın erginlenme ve öz bilincini kazanma evresini ok, yay, kılıç, kalkan ve kargı; toplumsallaşma ve devlet kurma evresini otağ/kurıkan (çadır), bayrak (duğ), hilat ve altın kürsü simgelemiştir. Devletin teknolojik gelişme evresini tekerlek, araba, gemi ve sal; kültür yaratma evresini altın yay, üç gümüş ok, kırk kulaçlık direkler, altın ve gümüş tavuklar ile ak ve kara koyunlar simgelemiştir. Oğuz Kağan/Han ve onun devleti gelişip olgunlaştıkça eşyaların buna paralel olarak basitten karmaşığa, somuttan soyuta bir gelişim gösterdiği saptanmıştır. Anahtar kelimeler: Oğuz Kağan/Han, Oğuzname, simgecilik, hermeneutik, destan