Eratna Beyliği Taçkapılarında Geometrik Süsleme (original) (raw)

2022, XVIII. Türk Tarih Kongresi

Uygur Türkü Sultan Alaeddin Eratna tarafından kurulan Eratna Beyliği 1327-1381 tarihleri arasında Orta Anadolu bölgesinde hüküm sürmüştür. Başta İlhanlılara bağlı olarak oluşum sürecine giren beylik, daha sonra bağımsızlığını ilan etmiştir. Eratna Beyliği; Sivas, Kayseri, Niğde, Nevşehir, Çorum, Tokat, Kırşehir ve Amasya gibi egemenliği altındaki şehirlerde pek çok eser bırakmıştır. Günümüzde Eratna Beyliği’nden özgünlüğünü koruyan kırk yedi mimari eser kalmıştır. Ana cepheyi meydana getiren taçkapılar, Türk-İslam mimarisinin her döneminde en önemli mimari eleman olmuştur. Ekseriyetle cephelerin merkezinde karşımıza çıkan taçkapılar, cephe mimarisinin egemen unsurudur. Bundan dolayı yapıların taçkapıları ayrı değerlendirilmelidir. Eratna Beyliği yapılarının sadece yirmi bir adetinin giriş kapısı, taçkapı özelliği göstermektedir. Taçkapılar, diğer beyliklerdeki gibi Selçuklu mimarisi etkisi altında yapılmıştır. Ancak bir takım tezyini ve tasarım olarak yeniliğe girişmişlerdir. Taçkapılarda geometrik, bitkisel, figürlü, yazılı ve mukarnas süslemeler görülmektedir. Kırık ve düz çizgiler, yıldız, çokgen ve diğer formların bir araya gelmesiyle oluşan geometrik kompozisyon taçkapının çeşitli yerlerinin bezemesinde kullanılmıştır. Eratna taçkapılarında yer alan bu kompozisyonlar ve motifler tek tek değerlendirerek Türk-İslam sanatı içerisindeki yeri tartışılacaktır. Selçuklu süsleme anlayışının devamı şeklinde görülse de kendine özgü motif ve kompozisyonlarının varlığı ortaya konmaya çalışılacaktır. The Eratna dynasty, founded by Uighur Turks Sultan Alaeddin Eratna, had ruled in Central Anatolia between 1327-1381. The dynasty which entered into the process of formation depending on the Ilkhanids, had declared its independence later. Eratna Dynasty; had left many works in the cities under its sovereignty such as Sivas, Kayseri, Niğde, Nevşehir, Corum, Tokat, Kırşehir and Amasya. Today, forty-seven architectural works from the Eratna Dynasty have remained originality. The portals that created the main facade have become the most important architectural element in every period of Turkish-Islamic architecture. Portals, mostly located at the center of the facades, are the dominant element of the facade architecture. Therefore, the portals of the constructions must be evaluated separately. The entrance gate of only twenty-one of the Eratna Dynasty constructions have shown the portal features. The portals were built under the influence of Seljuk architecture as in other dynasties. However, they had attempted to some of innovation in ornament and design. In portals, geometric, vegetal, figurative, inscription and muqarnas ornament are seen. The geometric composition formed by the combination of broken and straight lines, stars, polygons and other forms was used in the decoration of various places of portals. These compositions and motifs in Eratna portals will be evaluated one by one and the place in Turk-Islamic art will be discussed. Although decoration is seen as a continuation of the Seljuk ornamentation concept, but the existence of unique motifs and compositions will be tried to be revealed.