Harem-i Hümayun Kethüdası Canfeda Hatun’un Serveti ve Vakıfları (original) (raw)
Related papers
Vakıflar Dergisi, 2018
Bu çalışmanın konusu Sultan III. Murad’ın (1574-1595) hareminin “kethüda kadını” Canfeda Hatun’un hayatı, serveti ve vakıf eserlerinin değerlendirilmesidir. Sultanın ailesinden veya kadınlarından olmayan Canfeda Hatun resmi belgelerde bu unvanla anılan ilk kadındır. Harem-i hümayunda 1583’te Nurbanu Sultan’ın vefatıyla öne çıkmış, Sultan III. Murad’a yakınlığıyla çeşitli devlet işlerine müdahale etmiştir. Çoğu ortadan kalkan ve unutulan vakıf eserleri bu çalışmada muhasebe defterleri başta olmak üzere çeşitli vakıf belgelerinden ele alınır. Çalışmanın amacı; haremin bu az rastlanır karakterinin hayatı, serveti ve vakıf eserlerinin ortaya konulmasıdır.
Osmanlı Mimarisinde Etkin Bir Kadın Bâni: Kethüdâ Canfedâ Hatun’un İmar Faaliyetleri
Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2022
Construction is one of the ancient traditions of Turkish-Islamic civilization. At its heart is the desire to "do charity work." However, when evaluated in political and social aspects, the area of influence is quite wide. It is seen that benefactor women played an active role in different periods within the Turkic states. During the Seljuk era in Anatolia, the mothers and sisters of the sultans carried out various construction activities. Among the most important charitable works built by benefactor women in the twelfth and thirteenth centuries are structures such as tombs and ca ravanserais. This ancient tradition is also seen in the Ottoman Empire. Since the fourteenth cen tury, the importance of benefactor women, who contributed to the construction activities by constructing or renovating many different types of structures, increased exponentially in the co ming centuries. Mosques are the center of charitable works, which the sultan's mother or sister mostly financed. However, it is seen that different types of structures such as fountains, schools, baths, bridges, free distribution of water, and libraries were also built. Although it is seen that more women from the dynasty did charitable works in the early periods, it is observed that some women who served in various statuses in the harem from the sixteenth century onwards engaged in similar activities. In the Ottoman Empire, the construction activities of benefactor women, not members of the dynasty increased from the second half of the sixteenth century. The charitable works carried out by Canfeda Hatun, the harem chamberlain during the period of Murad III (1574- 1595), was a breaking point in the formation of this situation. Canfedâ Hatun, also known as Kethüdâ (Chamberlain) Kadın, Saliha Hatun, or Kahya (House keeper) Kadın, first served as a servant in the Old Palace (Saray-ı Âtik) and was taken to the New Palace (Saray-ı Cedid) with the accession of Murad III (1574-1595) to the throne. It is understood that Canfedâ Hatun, who came to the forefront with her talent here, rose to the harem and received the title of "kethüda woman." Gelibololu Mustafa Âli Efendi in Künhü'l Ahbar book and Mustafa Selanikî Efendi in the Selanikî Tarihi book gave information about the duties and influence of Canfeda Hatun in the harem during the reign of Murad III. It is seen that Canfeda Hatun, who used her wealth accumulated after becoming a chamberlain in charity works, built or restored different types of buildings in Istanbul and Izmit. She contributed to the renovation of Mimar Ayas Mosque in Saraçhane, İstanbul, and the building of a mosque and a primary school in Karagümrük, a fountain in Gedikpaşa, a mosque, hammam, water cistern, and fountains in Beykoz, a fountain and a bridge in Izmit. The first benefactor of the Mimar Ayas Mosque, which Canfedâ Hatun had repaired in the late 16th century (Hijri 1002/Gregorian 1593), is Mimar (Architect) Ayas, an architect of the Fatih Sultan Mehmed era. The mosque and its campus, which stood until 1957, were destroyed by the expansion of the road that year. The public fountain built opposite this mosque was also removed in 1957. The mosque, which she helped to build in Karagümrük, is located next to the Nurettin Cerrahi Tekkesi. The primary school in the mosque courtyard has not survived to the present day. Development activities consisting of mosques, baths, fountains, and water cisterns in Beykoz Akbaba Village have contributed to the region's development. The mosque and two fountains are intact, and a water tank is left from the bath. The fountain in Gedikpaşa was rebuilt by Şevk-i Nihâl Usta, the treasurer of Sultan Abdülmecîd Khan in Hijri 1264/Gregorian 1847/1848. Of the fountains in Izmit, only the fountain opposite Orhan Mosque is available. Since the fountain was destroyed over time, it was repaired by Sultan Mahmud II's treasurer Sü'eda Usta in Hijri 1242/Gregorian 1826/1827. During these repairs, it is understood from the inscription that the waterways were also renovated starting with the water resource. The bridge built by Canfeda Hatun in Izmit was dismantled in 2002 and moved down 50 meters to construct Izmit Inner City Four-Line Railway Construction. In the article, the current conditions of the works Canfeda Hatun built, architectural and orna mental features, changes in time, and the repairs they have undergone were tried to be revealed with photographs, drawings, and archive documents. For this purpose, first of all, information about the life of Canfeda Hatun and women in the Ottoman Empire was presented.
İktisadi ve Sosyal Yönleriyle Kethüda Canfeda Hatun Vakıfları
Marmara Üniversitesi SBE Doktora Tezi, 2017
ABSTRACT In this thesis, both Ketkhuda Janfeda Khatun’s biography and her pious foundations were researched from the first hand sources. However, the main focus in this work have been the accounting registers of Janfeda’s İstanbul Waqf during the seventeenth century. Janfeda Khatun was the ketkhuda khatun of the imperial harem during the reign of Sultan Murad III. As far as is known she was the first woman who used this title in official documents. As a ketkhuda khatun Janfeda served Nurbanu Valide Sultan (queen mother) and the Sultan Murad III. Although she was not related to Sultan’s family by marriage or blood Nurbanu deeply trusted Janfeda whom she did not forget in her deathbed. According to the historian Gelibolulu Mustafa Âli, after Nurbanu’s death Janfeda’s fame was increased remarkably as well as her wealth. As a result she returned her fortune to the Ottoman public in the shape of pious foundations. According to the accounting registers in the Prime Ministery Ottoman Archive she built waqfs in Istanbul and Ottoman İzmit. Besides she founded a Haremeyn Waqf for the benefit of the pilgrims. Unfortunately few of her public works arrived in our century due to the different reasons. Firstly records of the accountig registers have been benefited finding both Janfeda’s wrecked public works and her fortune. Moreover, they have used analyzing the Istanbul Waqf progress during seventeenth century when Ottoman Empire witnessed many upheavals such as janissary riots, celali revolts or 1660’s traumatic İstanbul Fire. It was aIso the century when the Empire completed the classical period in its long history. As an Ottoman tradition, waqfs of political figures used to be managed by military class members and Janfeda’s waqfs were not an exception. As a result they were influenced by economic, social and military events of the period. In this study Istanbul foundation will be eveluated under the seventeenth century events. The questions such as what the foundations’ revenues and expenses were, how their balance wew provided in the century, during crises in particular, what the solutions were will be answered regarding to the archival documents. Key Words: Ketkhuda Janfeda Khatun, Waqf Administration, Janfeda Khatun İstanbul Waqfs, Accounting Register
Harem-i Hümayun da Sultan Olamayanların İzleri: Cariye Vakıfları
Marmara Universitesi Kadin ve Toplumsal Cinsiyet Arastirmalari Dergisi, 2017
Bu çalışmada Osmanlı Devleti harem-i hümayununda yaşamış ancak valide sultan, haseki sultan ya da hanım sultan dışında kalan, yani padişahın ailesine mensup olmayan kadınların kurduğu vakıflar ve hayır eserleri konu alınmıştır. Özellikle XV. yüzyıl ortalarında devşirme sistemine geçilmesiyle haremde 'cariye' denen farklı milletlere mensup, hür ve Müslüman olmayan kadınların sayısında artış meydana gelmiş, XVI. yüzyıldan itibaren padişahın ailesini kurduğu kadınların tamamı harem-i hümayun cariyelerinden seçilmiştir. ' Acemilik' denen ilk evreden, 'valide sultanlık'a uzanan basamaklarda buradaki kadınların tamamına konumlarıyla ilişkili gelirler bağlanmıştır. Gelirini kullanmada özgür bırakılan cariyeler kendi ölçülerinde vakıflar kurabilmiştir. Bunlardan daye hatun, hazinedar usta, kethüda kadın gibi nispeten yüksek geliri olanlar cami, mescit, çeşme, sıbyan mektebi gibi farklı türde eserler yaptırmışlardır. Başbakanlık Osmanlı Arşivi'ndeki (BOA) belgeler ve ikincil kaynaklar üzerinde değerlendirilecek bu vakıfların ardında iktisadi, sosyal, siyasi amaçlar güden cariyelerin eserleri varlıklarını kamusal alanda gözler önüne serdiği gibi sadece 'odalık' olmadıklarını, organizasyonlu bir kurum olan haremde kariyer yapılabildiği düşüncesini ortaya koymaktadır.
Hubbî Hatun’un İmâdü'l-Cihâd İsimli Eseri
2018
Beşiktaşlı Şeyh Yahya Efendi'nin torunu olan Ayşe Hubbi Hatun (ö. 998/1590), şehzadeliğinde II. Selim'e hocalık yapan Akşemseddinzâde Şemseddin Çelebi ile (ö. 957/1550) evlenmiş, II. Selimin padişahlığı döneminde (1566-1574) de padişahın nedimesi olmuştur. III. Murad'ın saltanat döneminin (1574-1595) ortalarında vefat eden Hubbî Hatun’un İmâdü'l-cihâd isimli eseri ilk defa Müjgan Cunbur tarafından tespit edilmiştir. Eserin Milli Kütüphane, Yazma eserler nr. A.3987’de kayıtlı eksik nüshası 21-25 Eylül 1981 tarihleri arasında Ankara’da düzenlenen IX. Türk Tarih Kongresi’nde yine Müjgan Cunbur tarafından tanıtılmıştır. Şimdiye kadar başka nüshası bilinmeyen bu eserin Paris Milli Kütüphanesi’nde (Bibliotheque Natıonale de France) tam bir nüshası Fezail-i cihad adıyla kayıtlıdır. 61 yapraktan oluşan bu nüsha 1080/1669-70 yılında istinsah edilmiştir. Ayşe Hubbî, cihâdı ve mücâhidleri öven ayet ve hadislerle süslediği bir girişle Allâh’a hamd ve Hazret-i Peygambere salât ve selâm getirerek eserine başlar. Ardından cihadın hikmetlerini izah eden bir mukaddimeye yer verir. Eser, her biri cihâdla ilgili farklı bir meseleye değinen ve cihadın faziletleriyle ilgili âyet, hadis ve hikâyelere yer verilen 12 bâbtan oluşmaktadır. Hubbi, eserinde yer yer konuya uygun manzumelere de yer vermiş, şiirlerde mahlasını açıkça zikretmiştir. Bu çalışmada Hubbî Hatun’un bu eserinin daha önce tanıtılmış olan eksik hâli ile karşılaştırılması yapılacak ve eserin bu yeni nüshası üzerinde inceleme ve değerlendirmelerimiz sonucunda ortaya çıkan tespitler paylaşılacaktır. Anahtar Kelimeler: Hubbî, Amasya, İmadu’l-cihâd, Fezâil-i Cihâd
Türk Maarif Ansiklopedisi, TÜBA- Türkiye Maarif Vakfı
Arapça'da harem "yasak olan, korunan, mukaddes olan şey veya yer" anlamına gelmektedir. Harem bir ailenin mahrem olan özel yaşam alanına ve bu alanda yaşayan kadınlara da tekabül eder. Antikçağ'dan itibaren, dünya üzerinde hüküm sürmüş çok sayıda hanedan sarayında aile ve kadınlara tahsis edilmiş mekânlar bulunmaktadır. Osmanlı Devleti de bu köklü harem ve cariyelik kurumunu benimsedi ve kendisine özgü bir yön vererek geliştirdi. Erken tarihlerden itibaren Osmanlı hükümdar sarayları içinde harem yapısının ve cariyelerin mevcut olduğu bilinmekle birlikte II. Mehmed (1444-1446/1451-1481) döneminden itibaren merkezî devlet yapısını güçlendirmek adına, askerî sınıf içinde devşirmelerin öneminin artmasına paralel olarak cariyelik sistemi de güçlenmiştir. İstanbul'un fethini takiben Fâtih Sultan Mehmed ileride Eski Saray (Sarây-ı Atîk) olarak adlandırılacak olan ve içinde Harem Dairesi de bulunan sarayı yaptırdı.
Mahperi Huand Hatun’un Hristiyan ve Bani Kimliği
Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 2021
dönemi kadın banilerinden Mahperi Huand Hatun ve yaptırmış olduğu eserler, onun Hristiyan kimliği üzerinden ele alınmıştır. Sultan Alâeddin Keykubad’ın üç eşinden birisi ve Sultan II. Gıyaseddin Keyhüsrev’in annesi olan Mahperi Huand Hatun’un etnik kökeni tartışmalıdır. Araştırmacılardan bazıları Ermeni, bazıları Rum kökenli olduğu görüşündedir. Kendisi ile ilgili bir diğer tartışmalı nokta ise, Müslüman olup olmadığı konusudur. Mahperi Huand Hatun bu tartışmalar devam ederken, Anadolu Selçuklu Sarayında sultan annelerine verilen Saffetü’ddünya ve’d-din unvanını almıştır. Mahperi Huand Hatun; bir külliye, bir zaviye ve birkaç tane de han yaptırmıştır. Yapıların yer seçiminde Kayseri ve çevresinin seçilmiş olması ve Dârü’l-Mülk Konya’da tek bir yapı yaptırılmamış olması dikkat çekicidir. Bu bağlamda, Kayseri ve çevresi kendisi için önemli bir bölge olmalıdır. Çalışma kapsamında; Mahperi Huand Hatun’un yaptırmış olduğu eserler ve diğer yayınlar üzerinden bir sonuca ulaşılmaya çalışılmıştır.
Atûfî’nin Hıfzu’l-Ebdân Adlı Tıbbi Kasidesi ve Hıfzıssıhha
Anadolu Kliniği Tıp Bilimleri Dergisi, 2019
Amaç: Bu çalışmada II. Bâyezîd dönemi tabiplerinden Atûfî'nin Hıfzu'l-Ebdân (min Tagayyurâti Mizâci'l-İnsân) adlı tıbbi eseri incelenerek dönemin tıp ve hıfzıssıhha yaklaşımlarına ışık tutmak amaçlanmıştır. Gereç ve Yöntemler: İslam tıp geleneğinde ve Osmanlı Devleti'nde hıfzıssıhha literatürü, söz konusu eser Arapçadan Türkçeye tercüme edilerek incelenmiştir. Bulgular: Eserin hıfzıssıhha içerikli asıl bölümü olan 28 beyitlik kasidesinde, hıfzıssıhhanın tanımı ve önemi üzerinde durulmuştur. Sonrasında yemek, uyku, cinsel ilişki, giyim ve tedavi başlıkları altında ilgili bahisler ele alınmıştır. Tartışma ve Sonuç: Tarihi tıbbi eserler arasında hıfzıssıhha içerikli olanlar, geniş halk kitlelerine hitap etmiş olmaları bakımından oldukça önemlidir. Bu eserler uygulamada kolaylık adına halkın anlayacağı, basit bir dille yazılmıştır. İncelenen Arapça kasidede de sağlığın korunmasıyla ilgili pratik önerilerde bulunulmuştur. Ayrıca metnin sonunda Atûfî, fikirlerini İslam tıp bilginlerinden alıntılar yaparak teyit etme yoluna gitmiş görünmektedir.