HAKAS KADIN KAHRAMANLIK DESTANLARINDA KİŞİ KÜLTÜ (original) (raw)

HALK ÂŞIKLARININ DİLİNDEN KADIN OLGUSU: YOKSUL DERVİŞ ÖRNEĞİ

Özet Yoksul Derviş, 4000'e yakın beyitinin olduğu bilinen irticali kuvvetli, bağlama çalan bir halk aşığıdır. Deyişler, destanlar, ağıtlar, güzellemeler yanında aşk ve sevda şiirleri, bilim, eğitim, milli ve kültürel bayramlar, kadın, toplum, insan hakları vb. birçok konuda şiirleri vardır. Panel, sempozyum ve konferanslarda yer almıştır. Onlarca şiiri antoloji, ansiklopedi, dergi, gazete ve kitaplarda yayınlanmıştır. 150'den fazla şiiri Fransızca'ya çevrilmiş; âşıklar bayramı, şairler etkinliği ve şölenlerinde ödüller almıştır. Çok kültürlü bir topluluğun içinde, bir kadından ilham alarak felsefesini oluşturan; sevgi, hoşgörü ve barışçıl duygularla yetişen Yoksul Derviş'in kadın ve kadın hakları üzerine şiirleri ve görüşleri bu araştırmanın konusunu oluşturmaktadır. Araştırmada Yoksul Derviş'in kadın hakkındaki şiirleri incelenmiş ve konu ile ilgili görüşleri yarı yapılandırılmış görüşme yöntemiyle alınarak değerlendirilmiştir. Araştırma sonucunda Yoksul Derviş'in kadın özelindeki şiirlerinin; kadın hakları, dini alanda ulu kadınlar, anne, eş, sevgili, bacı ve nine rolleriyle kadının çeşitli açılardan dile getirilmesi, bireye, aileye, dine, vatana hizmetlerinin hatırlatılması, değerinin bilinmesi ve haklarının korunmasına yönelik olduğu ortaya konulmuştur.,

MANAS DESTANI'NDA ALP KADIN TİPİ

mukaddime.artuklu.edu.tr

Coğrafî koşullar, konar-göçer hayat ve sonu gelmeyen savaşlar destanlarda kahraman "alp tipi"ni doğurmuştur. Hayatta kalma mücadelesinde halkına önderlik eden, onların birlik ve dirliğini korumaya çalışan alp tipi, Manas Destanı'nda da karşımıza çıkmaktadır. Çalışmamızda alp tipi, destanda yer alan kadın karakterler üzerinden incelenmiş ve bir alp kadın tipolojisi oluşturulmuştur. Destanda en belirgin alp kadın tipi Manas'ın eşi Kanıkey'dir.

TÜRK DESTANLARININ “ALTIN” LAKAPLI KADIN KAHRAMANLARI

Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatında 'Kadın' Sempozyumu Bildiriler Kitabı, 2017

Epics about heroism reveals events based on heroes which represents brave type. All the details of hero's life from death to life are stated. In this type of epics, position of heroines is determined based on statue of heroes. Woman takes place in the epic as mum, wife, daughter, daughter in law or sister of hero in the epic. The name of woman having important roles in several epics (wife of Dirse Han), or woman giving up on her own life forth sake of her love's life (wife of Deli Dumrul) is not mentioned. Out of the boys and girls being born synchronously, only boys are given names during certain ceremonies. Almighty person of Korkut Ata in the book of Dedem Korkut gives the name Beyrek to him as Bamsi saved merchants from enemies. As for Bani the Flower who was born synchronously with Beyrek and who would marry with him in the future, the giver of her name is unknown. Besides this general situation, this woman who is not mentioned in the archaic epics and who is remembered with his father's and husband's name is not seen. In this type of epics, everywoman having a role has a name. The most attractive one among this name is combined names which are composed of “Altın, Altun\Aldun: Altın Küskü, Altın Arığ, Altınay etc.” Firstly in the Ihe Ase inscription dated 724, the “Altin” expression which takes place in the name of (Altun Tamgan Tarhan), a significant commander, is mostly seen in the names of women when it is about archaic type of epics. In this notice, heroines having the name “Altın” will be handled.

DİRİMSEL HALK KÜLTÜRÜ: BAGIŞ DESTANI’NDA ARASÖZLER

Folklor ürünün, gelecek nesillere aktarılmasını sağlayan destan anlatıcısı, metne eklediği arasözlerle destan metninde farklı bir katman oluşturarak yeni bir yaratma doğmasını sağlar. İcra sırasında metne eklenen bu arasözler, anlatıcının yetiştiği/beslendiği coğrafyanın kültürel imkânlarının sınırlarını, buradan hareketle de toplumsal hafızada saklanan kültür mirasını göstermesi bakımından önemlidir. Bu bildiride, Bagış Destanı'nda yer alan arasözler, -ki bu sözler, destanı dirimsel halk kültürü ürünü yapmaktadır-zaman katmanları bakımından irdelenecektir.

Hakas Kadın Kahramanlık Destanlarında Kişi Kültü

Prof. Dr. Ensar Aslan'a Armağan, 2022

Destanlardaki kahramanların büyük çoğunluğu erkektir. Ancak bu, destan geleneği içerisinde kadın kahramanların var olmadığı anlamına gelmez. Türk dünyası destan geleneğinde Sibirya’dan Anadolu’ya kadar yayılan Türk kültür dairesindeki Hakas, Altay, Şor, Uygur, Kırgızlarda birincil kahramanlar olarak kadın kahramanlarla da karşılaşmaktayız (Çolak, 2019: 2). Bu bağlamda “Hakas Kadın Kahramanlık Destanlarında Kişi Kültü” başlığını taşıyan bu çalışmamızda kadın kahramanların destan geleneğinde çoğunlukla erkek kahramanlarda gördüğümüz kahramanlık özellikleri ve liderlikleri kişi kültü bağlamında ele alınacaktır. Çalışmada, Hakaslara ait olan “Ak Çibek Arığ”, “Huban Arığ” ve “Huban Orba” adlı üç kadın kahramanlık destanı incelenecektir.

DİVAN ŞİİRİNDE AŞK KAHRAMANI KADINLAR

Türk edebiyatının İslamiyetten önce ve göçebelik devrine ait edebî eserlerinde, kahramanlık nitelikleriyle dönemin erkek tipine yaklaşan kadın, yerleşik uygarlık ve İslam kültürü etkisine girildikten sonra erkekten daha pasif konumdadır. Aynı zamanda kahramanlık niteliklerini kaybederek bir aşk ve haz konusu olmuştur. Aşk, İslam kültürü etkisinde gelişen divan edebiyatının en önemli konusudur. Divan şiiri nazım biçimlerinden başta gazeller olmak üzere mesnevilerde bu konu geniş yer bulmuştur. Mesneviler arasında sanat yönü ön planda olan, okuyucunun edebî zevkine hitap eden, ana çizgisi aşk ve macera olan mesneviler bir grup teşkil eder. Bunlar çift kahramanlı aşk mesnevileri olarak da bilinir. Kadın ve erkek arasında yaşanan aşkın manzum hikâye tarzında anlatıldığı bu eserlerde, kadının aşktaki rolü diğer şiir türlerinden daha belirgindir. Bu bildiride çift kahramanlı aşk mesnevilerinden XIII-XVIII. yüzyıllar arasında yazılmış on iki Yusuf u Züleyha ve dokuz Husrev ü Şirin (Ferhad u Şirin) mesnevisinin incelenmesi sonucu, hikâyelerde âşık (seven) kadın tipi olarak karşımıza çıkan Züleyha ile maşuka (sevilen) kadın tipi olan Şirin'in özellikleri değerlendirilecektir. Öncelikle kadının ön plâna çıktığı bu iki ayrı grup mesnevinin asıl kadın kahramanları olan Züleyha ve Şirin'in, hikâyenin kurgusu içindeki fizikî tasvirleri, psikolojileri, sosyal durumlarına ilişkin genel bilgiler verilecektir. Daha sonra iki kadın tipinin aşktaki rolleri ve aşkı yaşayış biçimleri (aşkın başlangıcı, aşkın etki ve belirtileri, sevgiliyle ilk karşılaşma, aşk için çekilen mihnetler, erotika, vuslat ve aşkın boyut değiştirmesi) üzerinde durularak benzer ve farklı yönleri ortaya konacaktır. Böylece divan şiirinin en önemli konularından biri olan aşkın, Yusuf u Züleyha ve Husrev ü Şirin (Ferhad u Şirin) mesnevilerinde, gerek âşık gerekse maşuka rollerinde olmak üzere kadınca nasıl yaşandığı etraflıca değerlendirilmiş olacaktır. Aynı zamanda, çift kahramanlı aşk mesnevilerinde görülen kadın aşkının, genellikle cinsiyeti belirsiz sevgilinin anlatıldığı gazellerden ayrılan yönü de ortaya çıkmış olacaktır.

HATAY YÖRESİ ALEVİLİĞİNDE KADIN

İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Konferansları Dergisi, 2011

Alevilikte kadının yeri ve üstlendiği sosyal rolü bilimsel açıdan incelediğimizde, ülkemiz açısından bir homojenlikten bahsetmek oldukça zor görünmektedir. Çünkü Alevilik bölgeler açısından bir heterojenlik göstermektedir. Bunun en önemli göstergelerinden birisi de Alevi gruplar içerisinde kadına verilen önem olmaktadır. Özellikle Hatay yöresinde yaşanan Alevilikte kadının konumu ve üstlendiği sosyal rol ve sorumluluk duygusu diğer bölgelere göre büyük değişiklik göstermektedir. Bunu Hatay ve diğer yörelerdeki Alevilerle ilgili alan araştırması yaptığınızda daha bariz olarak tespit edebiliyorsunuz. Bizim sözkonusu bu çalışmamız da, Hatay yöresi Aleviliğinde kadının kimliği ile kadının toplumdaki sosyal rolü ve ibadetteki yeri, bilimsel açıdan değerlendirilecektir. Yörede yapmış olduğumuz alan araştırmalarından elde ettiğimiz bilgiler 2005 ve 2010 yıllarındaki verilere dayanmaktadır. Araştırma alanı olarak Hatay’ın şehir merkezi, Harbiye, Samandağ ve İskenderun’da yaşayan inanç önderleri seçilmiştir. Kartopu örneklem modeliyle tespit ettiğimiz kişilerle mülakatlar yapılmıştır. Hatay yöresi Aleviliğinde kadın yeri, toplumsal ve inanç açıdan, değerlendirilmektedir.