XIX. Yüzyilda Yapilmiş Bi̇r Hari̇tadan Yola Çikarak Eski̇ İstanbul’Da Tari̇katlarin Faali̇yetleri̇ (original) (raw)

2011, Turk Kulturu Ve Hacı Bektas Veli Arastırma Dergisi

Osmanlı döneminde önemli fonksiyonlara sahip olan tarikatlar, sosyal yapıyı belirlemede rol oynamışlar, belirleyici olmuşlardır. Tarikat mensupları haftanın belli günlerinde toplanarak kendi aralarında ibadet yaparlar. Haftanın belirli günlerinde bir araya gelerek düzenledikleri bu toplu zikir törenlerine mukabele adı da verilmektedir. 19. yüzyılın son çeyreğinde yapıldığı anlaşılan eski (Arap) harfli metinlerle hazırlanmış bir İstanbul haritasında, o dönemde İstanbul merkezinde buluna tarikatların hangi gün ve nerede toplandığı (mukabele yaptığı) gösterilmiştir. Haritada, her bir tarikat ayrı bir sembolle belirtilmiştir. Bayrami, Bedevi, Celveti, Gülşeni, Halveti, Kadiri, Nakşibendî, Rifai, Sa'di, Sümbülî, Şazeli ve Uşşaki gruplarının toplantıları belirtilmiştir. Mukabele günlerinin haftanın günlerine göre dağılımı yapılarak, bunların tarikatlar arasındaki oranları da tespit edilmiştir. Kimi tarikatların diğerlerine göre daha belirgin bir sayıya ulaştığı, kimilerinin ise daha dar bir kapsamda kaldığı gözlenmiştir. Bir hafta boyunca 144 mukabelenin 124 farklı mekânda gerçekleştiği dikkate alınacak olursa, kimi mekânları birbirinden farklı tarikatın ortak olarak kullanıldığı anlaşılmaktadır. Aynı mekânın farklı tarikat mensuplarınca kullanılması, o dönemde tarikatlar arasında herhangi bir çatışmanın olmadığını göstermektedir. Söz konusu haritada İstanbul'daki tarikatlar içerisinde Mevlevilik ve Bektaşilikten söz edilmemesi ve onlara yer verilmemesi de dikkat çekici bir durumdur.