Türk Halk Müziği Nazariyatında Usûl Meselesi ve Bitlis Türküleri Örnekleminde Bir Usûl Analiz Çalışması (original) (raw)
Uluslararası "Üstâd-ı Cihân" Tanbûrî Cemil Bey Sempozyumu Bildiri Kitabi, 2023
ÖZET Batı dünyasında başlayan ve nispeten daha geç bir dönemde Osmanlı Devleti'ne sirayet eden kültürel modernizmin standartlaştırıcı etkisi, özellikle III. Selim döneminde, müzik alanında da görülmüş ve böylece değişim başlamıştır. İlerleyen yıllarda eser formları, ses sistemi, ritmik yapı (usûl) gibi Türk müziğinin temel unsurlarında, Max Weber'in işaret ettiği rasyonelleşme kavramına uygun olarak, basitleştirme ve standartlaştırma daha da belirgin bir hâl almış ve nihâyet 19. yüzyılda bu etkiler zirveye ulaşmıştır. Türk müziğinde usûl olarak adlandırılan ritmik yapıdaki değişim ise, 120 zamanlıya kadar olan büyük usûllerin yerini sade ve daha az karmaşık olan küçük usûllere bırakması şeklinde görülmektedir. Bu değişimin ardından tedavüldeki işlevi yiten büyük usûller, Batı tandanslı modernizm ilkelerine uygun bir şekilde yapı bozuma uğratılarak yalnızca geleneği temsil eden kutsal birer simge hâline gelmiştir. Bu noktada modernist bir icracı ve entelektüel tavrı ile Tanburî Cemil Bey'i anmak gerekmektedir. Tanburî Cemil Bey'in dönemin gazetelerinde kaleme aldığı yazılar ve Rehber-i Musiki başlıklı çalışması, modernizmin Türk müziğinde usûl olgusuna etkisi hakkında açık ipuçları vermektedir. Bu bildiride, Türk müziğinin modernleşme sürecinde usûl olgusunda yaşanan değişim, Tanburî Cemil Bey'in bahsi geçen yazılarından ve farklı dönemlerden seçilmiş notasyon örneklerinden yola çıkılarak karşılaştırmalı analiz yöntemiyle incelenmeye ve anlamlandırılmaya çalışılacak; yine aynı örnekler üzerinden saz müziği besteciliğinde usûl olgusu da tartışmaya açılacaktır. ABSTRACT The standardizing effect of cultural modernism, which started in the Western world and spread to the Ottoman Empire in a relatively late period, was also seen in the field of music, especially in the III. Selim period, and thus the change began. In the following years, simplification and standardization became more evident in the basic elements of Turkish music such as forms, sound system, rhythmic structure (usûl), in accordance with the rationalization concept pointed out by Max Weber, and these effects reached their peak in the 19th century. The change in the rhythmic structure, which is called usûl in Turkish music, is seen in the way that large usûls up to 120 times are replaced by simple and less complex small ones. After this change, the large usûls, which lost their function in circulation, were destruc-ted in accordance with the principles of Western-oriented modernism and became sacred symbols representing only tradition. At this point, it is necessary to mention Tanburî Cemil Bey with his modernist performer and intellectual attitude. The articles written by Tanburî Cemil Bey in the newspapers and his work titled Rehber-i Musiki give clear clues about the effect of modernism on the phenomenon of usûl in Turkish music. In this paper, the change in the usûl phenomenon in the modernization process of Turkish music will be tried to be analyzed and interpreted with the comparative analysis method, based on the aforementioned writings of Tanburî Cemil Bey and the notation examples selected from different periods and through the same examples, the phenomenon of usûl in instrumental music composition will also be discussed.