“Patrona Halil ve Taraftarlarına İlişkin Yeni Belgeler”, Aktüel Tarih (Silah ve Gül: Lale Devri), Sy.: V (Ocak-Mart 2023), s. 38-48 (original) (raw)

Aktüel Tarih, V (Ocak-Mart 2023), s. 38-48

Sultan III. Ahmed döneminde 1718-1730 sürecinde iş başına getirilen Vezîr-i a‘zam Nevşehirli Dâmad İbrâhîm Paşa’nın, İstanbul’un sosyo-kültürel yaşamında, gündelik hayâtında, ilmî faaliyetlerinin artmasında ve mîmârî altyapısında önemli değişikliklere sebebiyet veren, ancak siyâset ve toplum çevrelerinde tarafgirliği ve ahlâkî çöküntüyü de berâberinde getiren uygulamalarına bir tepki olarak, 28 Eylül 1730 tarihinde zuhur eden Patrona İsyânı ve sonrasındaki gelişmeleri aydınlatacak en önemli tarihî veriler, kuşkusuz bu döneme ait birincil materyal mesabesindeki resmî evraklar ve arşiv belgeleridir. Uzun bir süre “İsyânı aydınlatacak resmî vesîkalar bulunmadığı” yanlış algısının etkisiyle sis perdesi altında kalan ve birkaç kroniğin verdiği sınırlı malûmat çerçevesinde ele alınan vak‘a hakkında, daha önce IV. Osmanlı İstanbulu Sempozyumu’nda sunduğumuz çok sayıda mühimme ve masraf kayıtları, telhisler, arzuhaller ve diğer arşiv belgeleri ışığında, bilinenin tam aksine oldukça zengin bir malzemenin mevcut olduğunu göstermeye çalışmış ve literatürdeki müzmin yanlış algıyı ortadan kaldıracak nitelikteki bu belgelerin önemli olanlarından bâzılarını yayınlamıştık. Söz konusu çalışmanın devâmı niteliğindeki bu araştırmamızda ise; isyânın elebaşılarından Patrona Halil, Muslı Beşe, Çınar Ahmed gibi tanınmış serdengeçti ağaları ve İstanbul kadısı Zülâlî Hasan Efendi ile birlikte, vak‘ada ön plânda yer almalarına rağmen mevcut belge ve kroniklerde adları geçmeyen Patrona’nın -sözde- kethudâsı Kara Bekir, akrabâsı Şakî Mehmed ve Serdengeçti ağası Karagöz İbrâhîm, Molla Dâvud, Koca Şeyh Hasan, Pazâr-başı Mehmed, Çil-oğlu Mahmûd, Bakkal Zafiri, Kâtil İbrâhîm gibi kimliği meçhûl zorbaların isyan sırasındaki menfur icraatları, vak‘adan sonra yakalanışları, idâmları ve el konulan mal ve eşyâları hakkında tespit ettiğimiz yeni ve çok önemli belgeler bilim dünyasına ilk kez tanıtılmış olacaktır.