TÜRKİYE'DE PETROL SANAYİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ VE ENDÜSTRİ MİRASI BAĞLAMINDA BATMAN VE ATAŞ RAFİNERİ TESİSLERİ (original) (raw)

Kömür enerjisi ve buhar gücüne dayalı makineleşmenin gelişimiyle Avrupa'da başlayan Sanayi Devrimi; 19. yüzyıl ortalarında petrolün alternatif bir enerji kaynağı olarak keşfinden sonra yeni bir döneme girmiştir. 'Petrol Çağı' olarak da tanımlanan bu dönem, dünya sanayileşme tarihinin ikinci yarısını teşkil ederken, farklı coğrafyalarda önemli toplumsal, ekonomik ve siyasal gelişmelerin de başlamasına vesile olmuştur. Modern petrol sanayi, petrolün yer altından çıkarılması, rafineri tesislerinde işlenmesi, depolanması, tüketim yerlerine aktarımı ve enerji amaçlı kullanımının yanı sıra yan sanayi üretimleri için yeniden işlenmesi gibi süreçleri de içerir. Bu üretim aşamalarına koşut 19. yüzyıldan başlayarak dünyanın farklı bölgelerinde eş zamanlı olarak petrol arama ve kamp sahaları, nakil ve iletim hatları, depolama tesisleri, yönetim ve araştırma birimlerini içeren petrol rafineri ve işleme tesisleri, bu tesislerde çalışanlar için tasarlanan 'şirket yerleşkeleri', akaryakıt satış istasyonları ve ulaşım altyapıları ile birlikte kapsamlı bir petrol sanayi mirası ortaya çıkmıştır. Tarihsel ve coğrafi bağlamda bu kadar etkili olmasına rağmen petrol sanayinin, endüstriyel miras ve mimarlık tarihi bakımından önemine dair çalışmalar henüz oldukça sınırlıdır. 2019 yılında TICCIH tarafından yayınlanan "Petrol Sanayinin Mirası" tematik raporu bu konudaki ilk kapsamlı çalışma olma özelliği taşımaktadır. Bu araştırmanın amacı, tüm dünyada olduğu gibi, Türkiye'nin Cumhuriyet dönemiyle hızlanan sanayileşme hareketi içerisinde önemli bir yere sahip petrol sanayinin tarihsel gelişimine koşut olarak ortaya çıkan yapılı çevre ve mimari birikimin, Batman Rafineri Tesisleri ve Mersin ATAŞ (Anadolu Tasfiyehanesi A.Ş.) ölçeğinde ve kültürel miras kavramı içerisinde incelenmesidir. Bu kapsamda, araştırmanın birinci bölümünde dünyada petrol sanayini tarihsel gelişimi ve dünya kültür mirası içerisinde petrol sanayinin yeri tartışılmaktadır. İkinci bölümde, Osmanlı'dan Cumhuriyet'e Türkiye'de petrol sanayinin tarihsel gelişimi; önemli yasal düzenlemeler,