Arachnology Research Papers - Academia.edu (original) (raw)

Książka "Arachne i Atena" jest próbą wyjścia poza binarne sposoby myślenia o różnicy seksualnej, która często konceptualizowana jest przez opozycje: męskości i kobiecości, ciała i umysłu, seksualności i intelektualizmu, emocjonalnego zaangażowania i dystansu, a także nadmiaru i oszczędności. W tym celu sięgam jeszcze raz po figury dwóch mitologicznych tkaczek, Arachne i Ateny, choć robię to niejako na przekór feministycznym interpretacjom, każącym widzieć w tej historii jedynie zapis „instytucjonalnie uprawianej przemocy” – przemocy, jakiej kobieta-autorka doświadcza ze strony córki Dzeusa, strażniczki patriarchalnego ładu. W swojej książce podejmuję się próby rewindykacji postaci Ateny – która jako „kobieta falliczna” stała się antybohaterką krytyki feministycznej. Inaczej niż Nancy Miller w "Arachnologia", interesował mnie również jej gobelin i jej sygnatura, zwracam też uwagę na pominiętą przez teoretyczki Drugiej Fali matriarchalną genealogię Pallady jako córki nie tylko Dzeusa, ale pożartej przez niego przedolimpijskiej bogini sprawiedliwości i mądrości Metydy. Nie „doszywam” jednak Atenie „kobiecej głowy”(choć częściowo czerpię inspirację i z tej metody czytania) – jej postać musi pozostać dwoista, ambiwalentna, wewnętrznie skłócona, by wyrazić pełną dramatycznych i nierozwikłanych napięć sytuację kobiety-pisarki w polu literackim.

Uruchamiając w swoich lekturach trop ateński, chciałam nauczyć się, jak rozumieć te nieodosobnione w kulturze gesty kobiet pisarek, niechcących się definiować poprzez własną płeć lub robiących to z wieloma zastrzeżeniami. Bohaterki tej książki – Irena Krzywicka, Maria Dąbrowska, Stanisława Przybyszewska i Anna Bojarska – uwikłane były w złożone, często zależnościowe lub afirmatywne relacje z mężczyznami, rywalizowały z innymi kobietami, były ambitne, domagały się uznania. Chciały wejść w zastane struktury władzy czy wpływów, ale dążyły również do redefinicji kobiecości, która nie miała oznaczać (już tylko) słabości, irracjonalności, somatyczności, macierzyńskości. W figurze Ateny mieści się wiele pytań o (współ)udział kobiet w podtrzymywaniu patriarchalnego ładu, lecz także o ich sprawczość oraz dyscyplinujące praktyki stosowane wobec kobiet, którym zarzuca się mówienie nie-swoim ( bo męskim) głosem. Literackie gry z dwupłciowością, apłciowością, ponadpłciowością, transpłciowością wydają mi się równie reprezentatywną dla kobiet formą mówienia o swojej tożsamości, jak te polegająca na identyfikacji z żeńskością.

Czytając prozę Krzywickiej, Dąbrowskiej, Przybyszewskiej i Bojarskiej pytam o to, jak interpretować teksty kobiet, które stawiając się po stronie szeroko pojętej racjonalności, nie realizują uznawanego za kulturowo kobiecy wzorca somatycznego pisania – eruptywnego, nieopanowanego, żywiołowego? Co zrobić z twórczością kobiet, która nie chce akcentować swojej płciowej specyfiki, stawia na tradycyjność (nie awangardowy eksperyment czy subwersję), na intelektualny chłód (nie afektywność), na językową oszczędność (nie zaś wylewność), która opisuje krzywdy ludzkie, nie tylko zaś kobiece?

W swojej książce nie dążę do zastąpienia arachnologii, atenologią. W dekonstrukcyjnej lekturze samego mitu, który nie daje się wcale tak prosto odczytać w perspektywie antyfallogocentrycznej, upatruję szansę na wskazanie pęknięć, rozsunięć i napięć, jakie od samego początku mieściły się (i nadal mieszczą) zarówno w kulturowym obrazie kobiecości, jak i kobiecego tworzenia. Owidiuszowa narracja pozwala – moim zdaniem – zwrócić uwagę na emancypacyjną i upodmiotawiającą rolę sztuki w życiu kobiet, ale również dostrzec kulturotwórczą siłę ambicji, niezgody, potrzeby uznania – jakie wikłają również kobiety we wzajemne konflikty. Skupienie się na mitologicznym obrazie kobiecej agonu staje się dla mnie okazją do pokazania różnych literackich wizji tworzenia, a także historycznie zmiennych koncepcji wspólnoty i etycznego zaangażowania w nią, jakie pojawiły się w dwudziestowiecznej literaturze pisanej przez kobiety.