Byzance Research Papers - Academia.edu (original) (raw)

Το βιβλίο εγκρίθηκε από το Πανεπιστήμιο ΗΑRVARD, και ευρίσκεται πλέον στη Βιβλιοθήκη του Κέντρου Βυζαντινών Ερευνών Dumbarton Oaks του Πανεπιστημἰου, στην Georgetown της Washington.
https://hollis.harvard.edu/primo-explore/fulldisplay?docid=01HVD_ALMA212508575660003941&context=L&vid=HVD2&lang=en_US&search_scope=everything&adaptor=Local%20Search%20Engine&tab=everything&query=any,contains,Chalkou%20Maria&offset=0

Εἰς μνήμην Ἰωάννη Ἀραχωβίτη (1939-2020)
Μέλος τοῦ Σώματος Ὁμοτίμων Καθηγητῶν τοῦ Πανεπιστημίου Αθηνῶν

ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Από το Βυζάντιο μέχρι την επανάσταση του 1821.
Από τους Βυζαντινούς μέχρι τους υπόδουλους Έλληνες που κατάφεραν να ξεσηκωθούν μετά από 400 χρόνια σκλαβιάς.
Βυζαντινή αυτοκρατορία, μετά Οθωμανοί αφέντες άρπαγες και κυρίαρχοι.
Πολλά τα ερωτήματα λίγες οι απαντήσεις, αντικρουόμενες πολλές φορές οι απόψεις.
Σε θέματα παιδείας και επιστήμης λιγότερες οι πληροφορίες, μεγαλύτερο το σκοτάδι.
Ακόμα πιο μεγάλη η ασάφεια στον τομέα της Μαθηματικής επιστήμης.
Τα σχολεία και τα Πανεπιστήμιά μας, εδραίωσαν την αντίληψη περί σχετικής απραξίας στον τομέα των Μαθηματικών κατά τη διάρκεια όλης αυτής της περιόδου που διήρκεσε πέραν των 1500 χρόνων.
Η έρευνα ξεκίνησε έχοντας μπροστά μου ένα βυζαντινό μαθηματικό χειρόγραφο του 15ου αι., και πλάι μου διακριτικές φιγούρες-οδηγούς την Καθηγήτρια του Μαθηματικού Αθηνών κ. Μαρία Παπαθανασίου, και τον εκλιπόντα Καθηγητή Ιωάννη Αραχωβίτη.
Η επιθυμία της γνώσης ισχυρότερη από τα εμπόδια βοήθησε, και το χειρόγραφο διαβάστηκε μετά από τα μαθήματα Παλαιογραφίας που προσέφερε με εξαιρετική αγάπη, χαρά και άπειρη γνώση, ο κ. Αγαμέμνων Τσελίκας, στο Μορφωτικό Ίδρυμα της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος.
Γολγοθάς ο όγκος των 1000 και πλέον μαθηματικών προβλημάτων του χειρόγραφου, χωρίς σταματημό η περιέργεια για τη ζωή και τις συνήθειες εκείνων των προγόνων. Για το είδος και το επίπεδο της μόρφωσης των διδασκάλων, το πώς δίδασκαν, ποιες μεθόδους χρησιμοποιούσαν, τί είδους μαθητές είχαν, πώς ήταν τα βιβλία τους, πού έγραφαν, πότε μπήκε στη ζωή τους το χαρτί, και τόσα άλλα που προσφέρουν ισχυρή συγκίνηση και κίνητρο στους ερευνητές.
Μετά από πολυετή έρευνα καταρρίφθηκε ο πρώτος μύθος περί των αδυναμιών της μαθηματικής παιδείας στο Βυζάντιο. Τα ψαξίματα και οι ανακαλύψεις μας έγιναν διδακτορικό στο Μαθηματικό Τμήμα του ΕΚΠΑ, έγιναν βιβλίο, και το Κέντρο Βυζαντινών Ερευνών του ΑΠΘ ανέλαβε την έκδοσή του το 2006.
Και μετά; Και μετά τί; Δεν θα ανέμενε κανείς ότι αυτό ήταν και τελείωσε. Τα ερωτήματα δεν είχαν επαρκώς απαντηθεί. Το Βυζάντιο τελείωσε, τα τελευταία του χρόνια πριν την άλωση κυκλοφορούσαν πολλά χειρόγραφα Μαθηματικών, η ύλη τους όμως ήταν καθρέπτης των προβλημάτων της καθημερινής ζωής των κατοίκων της αυτοκρατορίας, που είχε δραματικά συρρικνωθεί και περιοριστεί σε ελάχιστους πια τόπους.
Η απειλή των Τούρκων ήταν πλέον ορατή. Φαινόταν στα χειρόγραφα. Τα προβλήματα είχαν οσμή εμπορίου ειδών καθημερινής ανάγκης, αγοραπωλησιών, πολεμικής και οχυρωματικής τέχνης. Στον πρόλογο του βυζαντινού χειρόγραφου του 15ου αι. διάβασα αρκετά προβλήματα σχετικά με κατασκευές τάφρων, σκαλωσιάς που να ακουμπά σε τείχος πόλης κ.λπ. και το θεώρησα φυσιολογικό, αφού το χειρόγραφο γράφηκε το 1436, ή και λίγο πιο πριν, και το 1453 έγινε η άλωση της πόλης. Όταν όμως αναζήτησα τη λύση αυτών των προβλημάτων διαπίστωσα ότι τα φύλλα που τα περιείχαν, έλλειπαν. Μάλλον κάποιοι που τα αφαίρεσαν τα είχαν ανάγκη για να προετοιμαστούν.
Ο δρόμος μας οδηγεί σοφά κάποιες φορές. Η Δημόσια Ιστορική Βιβλιοθήκη της Δημητσάνας έφερε ακριβώς μπροστά στα μάτια μου ακουμπισμένο σε μια βιτρίνα της Βιβλιοθήκης ένα μαθηματικό χειρόγραφο του 18ου αι. Οι άνθρωποι εκεί για να διευκολύνουν την έρευνά μας είχαν την καλοσύνη να φωτογραφίσουν μία μία τις σελίδες του, με ευλαβική προσοχή για να μη σκιστεί το γέρικο πολύτιμο και πολυδιαβασμένο ‘Μαθηματάριον’!
Αποδείξαμε ότι ο ανώνυμος συγγραφέας του είναι ο Νικηφόρος Θεοτόκης, και συγκινηθήκαμε όταν μάθαμε ότι έστελνε τα έργα του από την αλλοδαπή στην πατρίδα του, τις περισσότερες φορές ανυπόγραφα, με μόνη λαχτάρα να μορφωθούν οι Έλληνες όσο το δυνατόν πιο γρήγορα, όσο το δυνατόν πιο πολύ. Βλέπεις, πίστευε πως με την παιδεία ανοίγει το μυαλό, και ανυψώνεται η ψυχή, και ανταριάζει ο άνθρωπος από την επιθυμία της απαλλαγής από κάθε είδους και μορφής απρόσκλητο ζυγό.
Για άλλη μία φορά, καμία κούραση, κανένα εμπόδιο δεν σταμάτησε την αναζήτηση απαντήσεων σε παμπάλαια πια ερωτήματα. Γιατί, αν το Βυζάντιο το είχε αφήσει αδικημένο η Ιστορία σε σχέση με την επιστήμη και την παιδεία στην πατρίδα μας, τότε τί να πει κανείς για την περίοδο της Τουρκοκρατίας με τις μνήμες από κρυφό σχολειό και ψάλτες δασκάλους;
Θησαυρός το χειρόγραφο του Θεοτόκη. Ήταν ο Θεοτόκης πλέον ο υπεύθυνος για τα μάτια μας που παραμένουν ορθάνοικτα μπροστά στο γεγονός ότι στη Δημητσάνα και γενικότερα στην Πελοπόννησο που κολυμπούσε στο αίμα μετά τα ‘Ορλωφικά’, οι νέοι διδάσκονταν ύλη Μαθηματικών πανεπιστημιακού επιπέδου. Και ας έγιναν λίγο αργότερα τα βιβλία της Βιβλιοθήκης φυσέκια για τις ανάγκες της επανάστασης του 21.
Τα βιβλία το είχαν κάνει το χρέος τους. Έβαλαν ένα χεράκι και αυτά για να ξεκινήσει η επανάσταση. Και μετά ανασκουμπώθηκαν, και άλλαξαν μορφή γιατί είχαν έναν πόλεμο να φροντίσουν.
Στο βιβλίο αυτό λοιπόν που κρατάτε στα χέρια σας, όλα αυτά αναλύονται με την επιστημονική χροιά που τους πρέπει, αφού στην επιστήμη σημαντικό ρόλο διαδραματίζουν η αυστηρή τεκμηρίωση και οι αποδείξεις.
Αλλά, πέρα από αυτό, όσοι έχουν την έφεση να ταλαιπωρηθούν αναλαμβάνοντας την έκδοση κάποιου μαθηματικού χειρόγραφου, ας ασχοληθούν με την 3η Ενότητα του βιβλίου, όπου με συγκεκριμένα αναλυτικά παραδείγματα θα οδηγηθούν στην κατανόηση των διαδικασιών που απαιτούνται για την πλήρη και ολοκληρωμένη μελέτη του χειρόγραφου τους.
Γιατί, χειρόγραφα υπάρχουν πολλά, και δη μαθηματικά. Αρκετές βιβλιοθήκες στην Ελλάδα μπορούν να προσφέρουν υλικό στον επίδοξο ερευνητή. Και ποιος ξέρει, μπορεί σιγά σιγά να βαδίζουμε όλο και περισσότεροι με τα μάτια ανοιχτά μπροστά στο πάμπλουτο και πολυτελές βασίλειο της Ιστορίας της πατρίδας μας, περήφανοι και υπεύθυνοι για το φορτίο της αδιάλειπτης συνέχειας του Ελληνισμού, που έχουμε με τη σειρά μας επωμισθεί.
Πειραιάς 11 Μαρτίου 2021
Μαρία Χάλκου
ΑΠΟ ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ ΜΕΧΡΙ ΤΗΝ ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ 1821 (ΥΠΟ ΕΚΔΟΣΗ)

Αγαπητοί αναγνώστες με μεγάλη χαρά ανακοινώνουμε πως σε λίγες ημέρες θα κυκλοφορήσει το υπό έκδοση από τον εκδοτικό μας οίκο βιβλίο της Μαρίας Χάλκου με τίτλο: «ΑΠΟ ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ ΜΕΧΡΙ ΤΗΝ ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ 1821».
Στις 2 πρώτες Ενότητες αυτού του βιβλίου εξετάζεται ο ρόλος των πνευματικών ανθρώπων της πατρίδας μας στην Επανάσταση του 1821, αλλά και η συμβολή των επιστημών και ιδιαίτερα της επιστήμης των Μαθηματικών στον προσδιορισμό της νεοελληνικής μας ταυτότητας.
Η συγγραφέας αντλεί πολύτιμες πληροφορίες από 2 κυρίως ελληνικά χειρόγραφα του 15ου και του 18ου αι. που η ίδια εξέδωσε το 2006 και το 2009. Τα χειρόγραφα αυτά ευρίσκονται στις βιβλιοθήκες πολλών Πανεπιστημίων στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, στις οποίες έχουν καταχωρηθεί ως Πηγές για την Ιστορία των Μαθηματικών και την Ελληνική Ιστορία.
Στην 3η Ενότητα δίνονται οδηγίες για τη μελέτη και την έκδοση χειρογράφων με παραδείγματα από τα αρχεία των ελληνικών χειρογράφων.

Εκδόσεις Κέφαλος