Deyimler Research Papers - Academia.edu (original) (raw)

ve dinlemeyle birlikte dört temel dil becerisinden biridir. Bu beceri, dinleme becerisiyle birlikte günlük iletişimin çok önemli bir bölümünde kullanılmaktadır. Bu araştırmanın amacı, Türkçedeki deyimlerde konuşma becerisinin yerini tespit etmektir. Tarama modelinde doküman incelemesi ile gerçekleştirilen çalışmanın örneklemini Türk Dil Kurumu tarafından 2010 yılında 11. baskısı yapılan Türkçe Sözlük oluşturmuştur. Araştırmada elde edilen verilerin analizinde içerik analizinden yararlanılmıştır. Yapılan analiz neticesinde konuşma becerisiyle ilgili deyimler konuşma yetisi, konuşma aşaması, içerik, üslup, konuşma süresi, konuşma dışı unsurlar, ses tonu ve konuşma ortamı olmak üzere sekiz kategori altında toplanmıştır. Bu kategoriler altında da çeşitli temalara yer verilmiştir. Çalışmada konuşma becerisiyle ilgili olan 621 deyim (birden fazla anlamı olanlarla birlikte 640 deyim) bulgular bölümünde frekans ve yüzde değerleriyle tablolar hâlinde sunulmuştur. Araştırma sonucunda konuşma becerisiyle ilgili deyimlerin en fazla üslup (%27), içerik (%15), konuşma yetisi (%14), konuşma dışı unsurlar (%12) ve konuşma süresi (%11) kategorilerinde yer aldığı belirlenmiştir. Bunlar dışındaki kategoriler ise ses tonu (%8), konuşma ortamı (%7) ve konuşma aşaması (%6) şeklinde sıralanmıştır. Abstract Speaking skill is one of the four main language skills along with reading, writing, and listening. This skill as well as listening is used in a significant part of daily communication. The aim of this research is to identify the place of speaking skill in idioms in Turkish. Carried out through document analysis in the survey model, the sample of the research is the Turkish Dictionary of which 11th edition was published in 2010 by Turkish Language Association (TDK). Content analysis was used in the analysis of the data obtained in the research. As a result of the conducted analysis, idioms about speaking skill were classified into eight categories as being speaking ability, speaking stage, content, tone, duration of speaking, elements which are out of speech, tone of voice, and the environment of speech. Various themes were given under these categories. In the study, 621 idioms about speaking skill (640 idioms when the ones which have more than one meaning are considered) were given in the findings chapter with frequency and percentages. It was determined as a result of the study that the highest numbers of idioms about speaking skill are found in the categories of tone (27%), content (15%), speaking ability (14%), elements which are out of speech (12%), and duration of speaking (11%). Other categories are tone of voice (8%), environment of speech (7%), and speaking stage (6%). İmalı Konuşma 6 %3 Demeye getirmek, laf atmak, laf çakmak (çarptırmak, dokundurmak), mesaj vermek, söz atmak, taş atmak Ağdalı Konuşma 3 %2 Edebiyat yapmak, ıstılah paralamak, lügat paralamak İsteksiz Konuşma 5 %3 Ağzına kira istemek, diline kira istemek, dilinin ucuyla, dudak ucuyla söylemek, lakırtı ağzından dökülmek Duruma/ Kişiye Göre Konuşma 11 %6 Ağız aramak (yoklamak), ağız etmek, ağız kullanmak, ağız yapmak, (birinin) ağzından kapmak, ağzından lakırtı (laf) almak (çekmek), ağzını aramak (yoklamak), sakalına göre tarak vurmak, taşı gediğine koymak, yüreğini açmak, zarf atmak Karşılık Verme 18 %11 Cevabı dikmek (dayamak veya yapıştırmak), her lafın altından kalkmak, kürek kadar dili olmak, laf altında kalmamak, laf oturtmak, laf yetiştirmek, lafını yedirmek, lakırtı yetiştirmek, nazire yapmak, pabuç kadar dili olmak, polemiğe girmek (girişmek), söz altında kalmamak, söz kaldırmamak, söz yetiştirmek, tartışmaya girmek, tepki duymak, tepki göstermek, tepki vermek Tablo 4'e göre "Üslup" kategorisinde on temaya yer verilmiştir. Bu temalardan "Ağır/Kaba Konuşma"da 39, "Uygunsuz/Yersiz Konuşma"da 49, "Abartılı Konuşma"da 16, "Güzel Konuşma"da 18, "Nükteli Konuşma"da 6, "İmalı Konuşma"da 6, "Ağdalı Konuşma"da 3, "İsteksiz Konuşma"da 5, "Duruma/Kişiye Göre Konuşma"da 11 ve "Karşılık Verme"de de 18 deyim tespit edilmiş, böylece bu kategoride toplam 171 deyim ortaya çıkmıştır. Temalarda yer alan deyimlere yönelik açıklama örneklerine aşağıda yer verilmiştir. "ağzını bozmak: kaba sözler söylemek, küfretmek. (AKK) "dili kılıçtan keskin olmak: kırıcı ve ağır konuşmak." (AKK) "dan dun konuşmak (etmek): yerli yersiz, ileri geri konuşmak." (UYK) "herze yemek: yersiz söz söylemek." (UYK) "avurt satmak (avurt zavurt etmek): beceremeyeceği şeyleri becerebilecekmiş gibi konuşmak. (ABK) "mangalda kül bırakmamak: yapamayacağı işleri yapabilirmiş gibi söylemek." (ABK) "ağzından inci saçmak: birbirinden güzel sözler söylemek." (GK) "ağzının içine baktırmak: sözlerini seve seve ve dikkatle dinletmek.(GK) "espri patlatmak: konuşma sırasında, beklenilmedik anda, ortama uygun hoş, nükteli veya ilginç söz söylemek." (NK) "kırıp geçirmek: tuhaf söz ve davranışlarla herkesi çok güldürmek." (NK)