Iznik Research Papers - Academia.edu (original) (raw)

Koca Köprü" 1 olarak bilinen ve İnikli köyü sınırları dahilinde yer alan yapıya 2 , İznik kent merkezini gölün kenarını takiben Çakırca'ya bağlayan karayolu üzerinden ve güzergâhın takriben ortalarında kuzey-doğu yönünde saparak, bağlar ve bahçeler arasından ilerleyen bir toprak yolla ulaşılmaktadır. Zamanla kalıntıya dönüşmüş olsa da, günümüzde de kullanılan köprünün 1 M.ŞAHİN-D.YAVAŞ-R.OKÇU-D.ŞAHİN, "İznik Yüzey Araştırması 2006", 25. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 1. Cilt, Ankara. 2008, s. 18. 2 Köprü, Bursa Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu'nun 05.01.2012 tarih ve 0343 sayılı kararıyla tescil edilmiştir. konumuna bakılarak, binanın, hâl-i hazırda güney-doğu yönünde kalan ve bugün "Kuru Köprü" olarak da bilinen ikinci bir köprüyle bağlantılı olarak, vaktiyle Bythnia sınırları dahilindeki Nicaea/Nikai (İznik) ile Nicomedia (İzmit) kentlerini birbirine bağlayan 3 anayol güzergâhındaki bir su yolu üzerinde 4 yer aldığına şüphe yoktur 5 . Her ne kadar, bazı araştırmacılar tarafından, yapım tekniğine bakılarak Roma çağına ve M.S.I-II.yüzyıla mâledilmiş 6 olsa da, gerçekte, köprünün yapı malzemesi ve inşaat tekniği henüz kapsamlı bir çalışmaya konu edilmemiştir. Köprünün yuvarlak kemerlerinin örgüsündeki taş ve tuğla malzemeden oluşan 3 Nicaea (İznik) ile Nicomedia (İzmit) kentlerini birbirine bağlayan anayolun, geç Roma çağında ve 4.yüzyıldan başlayarak çok sonraları Bizans ve hattâ Osmanlı çağında da 15.yüzyıla kadar kullanılan ve Marmara'yı İç Anadolu'ya bağlayan ana güzergâhın bir parçasını oluşturduğu bilinmektedir. Geç Roma-erken Bizans çağında "Hacılar Yolu" (Pilgrim's Road) olarak da adlandırılan ve kuzey-batı güney-doğu istikâmetinde uzanan bu önemli yolun güzergâhı, Bythnia'nın eski bir limanı olan ve aynı zamanda imparatorluğun Anadolu içlerine düzenleyeceği askerî seferler için ahırların da bulunduğu Chalcedon'dan başlayarak, önemli bir kavşak noktası ve emperyal bir konaklama yeri olan Nikomedeia (İzmit) üzerinden İmparator Justinian tarafından yeniden inşa edilmiş bir köprüyle bir başka konaklama yeri Nicaea'ya (İznik) ulaşıyordu. Bir sonraki durak yeri Leukai idi; yol, buradan Iouliopolis'e oradan da Siberis nehri üzerindeki bir köprüyle Sykeon'a , devamında da Mnizos (Ayaş ya da Güdül) üzerinden Ankyra'ya varmakta idi. Arazinin yapısı ve mevcut topoğrafya, bugün Karadere diye de bilinen sözkonusu su yolunun, vaktiyle köprünün doğu yönündeki şimdiki sapaktan başlayarak batı yönündeki toprak yola kadar uzanan geniş bir yatağa sahip olduğunu düşündürmektedir. Muhtemelen, geçmişte yaşanmış şiddetli sel ve taşkınlar, nehir yatağının alüvyon dolgu ile kapanmasına ve üzerindeki köprünün de toprak altında kalarak işlevini yitirmesine neden olmuş; bu hadise dolayısıyla, eski su yolu yatağını değiştirip, zamanla İznik Gölü'ne varan şimdiki yatağına kavuşmuştur. Köprünün, halk arasında hâlâ "Koca Köprü" olarak biliniyor olması, kanımca, su yatağını aşan kemer gözlerinin sayısı ile ilişkilidir; bu bağlamda, yapının, özellikle, toprak altında kaldığı belli olan batı kanadı boyunca sistemli sondaj ve temizlik çalışması yapılmasında yarar olduğunu düşünüyorum. Geçmişte yaşanmış olması muhtemel sel ya da taşkının, İznik'in M.S.1.yüzyılın başından itibaren 5.yüzyılın ortalarına kadar sık aralıklarla 6-9 şiddetinde maruz kaldığı depremlerle ilişkisi olabilir; bilindiği üzere, kentte, sonradan, 715, 740, 985 ve 1064 yıllarında da aynı şiddette depremler vuku bulmuştu. Bknz; F.ADATEPE-L.EREL, "İznik Tarihsel Dönem Deprem Verilerinin İrdelenmesi", Yerbilimleri Dergisi, İstanbul Üniv. Müh. Fak., Cilt: 19, Sayı: 2, İstanbul. 2006, s. 131-150). Diğer taraftan, Kiepert'in haritasında, anılan güzergâhın, hiç değilse 19.yüzyılın ikinci yarısında, İznik'ten başlayarak Elbeylik'e (günümüzde Elbeyli) kadar ortak bir güzergâhı izlediği, bu noktadan itibaren yolun ikiye ayrılarak, bir kolun İnekli (günümüzde İnikli) ve Kyrmyzly (Kırmızılı/günümüzde Gürmüzlü) üzerinden Uzun Tchair (Uzun Çayır) ve Baghtchedjik (Bağçecik) istikâmetinde uzanarak şimdiki İzmit Körfezi'ne ve oradan da İzmit'e ulaştığı, Elbeylik'ten ayrılıp güney-batı istikâmetine sapan ikinci yol güzergâhının ise Omerlü (günümüzde Ömerli), Güret, Yenikiöi, Kara-ova ve Kara-Ahmed güzergâhını izleyerek Karamursal'a (Karamürsel) ulaştığı anlaşılmaktadır 5 Kiepert'in haritasına göre, İznik-İzmit arasında uzanan güzergâhın üzerinde, anayolu kesen 12 su yolunun var olması, sözkonusu yol üzerinde bu sayıda köprünün bulunduğu aanlamına gelebilir. Buna karşılık, İznik-Karamürsel arasında uzanan güzergâhın üç noktada suyu aştığı anlaşılıyor ki, bu husus da, anılan yol üzerinde üç köprünün inşasını gerektirmiş olmalıdır. 6 M.ŞAHİN-D.YAVAŞ-R.OKÇU-D.ŞAHİN, A.g.m, s.18.