Tariqa Sufism Research Papers - Academia.edu (original) (raw)

U ovom radu biće reči o centralnom sufijskom ritualu – zikru (ar. ḏikr) i načinima na koji se on izvodi u okvirima religijske, mističke prakse dva dominantna derviška reda u Bosni i Hercegovini, kod nakšibendija i kadirija. Zikr je prisećanje na Boga koje se postiže zazivanjem njegovih imena i atributa, svedočanstva vere, kao i drugih molitvenih formula što se temelje na tekstu Qur’ana i predanju poslanika islama Muhameda (sunna). Na taj način duhovni putnik (sālik), praktikujući zikr tokom svoga života, postepeno prolazi kroz različita duhovna stanja (ḥāl) i stupnjeve, „stanice“ (maqāmāt), nadajući se Božjem odzivu na tu svojevrsnu „molitvu srca“ (ḏikr al-qalb). Posmatran kao religijski obred, zikr je, zapravo, sinergija daha, zvuka i pokreta, pa i derviške zajednice u njenom ritmičnom oglašavanju i kretanju, pri čemu svi ti pojedinačni elementi čine jedinstven simbolički sklop ili sistem. Poput drugih rituala, zikr potvrđuje i vremenski, prostorni i društveni poredak, provodi učesnike kroz seriju simboličkih radnji, raspoloženja i graničnih situacija, s ciljem da se potvrdi njihov kolektivni i/ili transformiše njihov individualni identitet.
Ova ritualna praksa ustanovljena je u Bosni još u najranijem razdoblju islamizacije (sredina 15.v.), i održavala se, gotovo neprekidno, do 1952. g. Nakon četvrt veka zabrane u SFRJ, zikr se tu opet počeo redovnije izvoditi od 1977. g. Danas sufizam u BiH doživljava obnovu među mlađim generacijama sledbenika, islamskim vernicima odraslim nakon raspada Jugoslavije. U tom kontekstu razmatra se u kojoj meri oživljavanje sufizma predstavlja revitalizaciju klasične religioznosti, a koliko ono, eventualno, može da se karakteriše i kao alternativna, pa i heterodoksna dimenzija islama. Ovaj rad se uglavnom naslanja na terensko istraživanje autora na različitim lokalitetima u BiH (Sarajevo, Kaćuni, Blagaj, Živčići-Vukeljići, Travnik) u periodu od 2004-2010. Deo tog ispitivanja predstavlja, najzad, i dokumentovanje i tumačenje zikra kao mističnog rituala zazivanja Boga u više različitih tekija nakšibendijskog i kadirijskog reda.