Turkish music Research Papers - Academia.edu (original) (raw)

“Arel-Ezgi-Uzdilek” Sistemi ile Türk Makam Müziği icrası arasında uzun süreden beri var olduğu algılanan uyuşmazlık, ses kayıtlarının bilgisayar çözümlemeleri yoluyla kesinleştirilmiş bulunmaktadır. Bulgular, Türk Makam Müziği’ne özgü, ne ki, hazırdaki kuramın yer vermediği, çok çeşitte “orta ikili” aralığın, tartışmaya yer bırakmayacak şekilde, bilhassa çalındığını göstermektedir. Sözkonusu “orta ikili” aralıklar, 2/3, 3/4 ve 4/5 tanini şeklinde açıklanabilmekte olup, Türkiye’de, 20. Yüzyılın başlarında gerçekleştirilen Musıki İnkılabının kilit isimlerince, “çeyrek-tonlar” olarak vasıflandırılmışlardır.

Yürürlükteki Pithagorsal kuramın frekans oranları, doğal olarak asal çarpan 3 ile sınırlanıyor iken, icrada gözlemlenen ve Yalçın Tura tarafından “mücenneb bölgesi” olarak adlandırılan “orta ikililer”, payları ve paydaları matematiksel olarak asal çarpan 13 ile kısıtlanmış basit sayılı süperpartiküler kesirlerin kullanımını gerektirmektedir. Burada asal-kısıt, Tam Tınısal bir sistemde, herhangi aralıklar kümesine ait bir frekans oranındaki payın veya paydanın, çarpanlarına ayrılması sonucu elde edilen en yüksek asal sayı ile matematiksel sınırlandırmayı ifade eder.

Örtüşmezlik, ‘Yekta-Arel-Ezgi Ekolü’nce, icrada ve eğitimde kullanılan yürürlükteki gayri müsavi 24 perdeli kuramın, Makam Müziği mirasını Bizans ve Arap Uygarlıkları ile ilişkilendirdiği düşünülen “çeyrek-tonları” dışarlayacak biçimde kurgulanmasından kaynaklanıyor görünmektedir. Bu durumda, ‘Yekta-Arel-Ezgi Ekolü’nün, yeni rejimden yükselebilecek hoşnutsuzluğu bertaraf edebilmek üzere, kuramın icra ile uyumsuzluğuna göz yumduğu söylenebilecektir.

Yazar, gayri müsavi 24 perdeli taksimatın, çalınan aralıkları tümüyle karşılayamayacağını ortaya koymakta olup, notalandırma ile müzik eğitiminde kullanılan bu düzenin alışılagelmedik, keza, aşina olunmayan perde ikilileri arasında – diğer bir deyişle, ulaşılmadık ve uygunsuz noktalarda – beş adet 2/3 ton ve iki adet 3/4 ton içerdiğini, bu nedenle de, gerçek icrayı temsil etmekten hayli uzak olduğunu göstermektedir.

Yazar ayrıca, Ebced, Kantemir, Osman Dede, Harutin, Hamparsum, Arap Dünyası’nda tanınan 24-perdeli diziler, Oransay’ın 29 sesli düzeni ve Karadeniz’in 106-ton eşit taksimat içinden çıkardığı 41-perdeli sistem gibi tarihsel ve çağdaş alternatiflerin – her ne kadar, bunların çoğu 106-ton eşit taksimat ızgarasına oturuyor ise de – icrada gözlemlenen birçok mikrotonu tatminkar düzeyde yansıtamadığını bulgulamaktadır. Bu çalışmada, sözkonusu seçeneklerin ayrıntılı bir değerlendirmesi sunulmuştur.
Kanun yapımcıları tarafından, kanunlara, çalgıcının icra esnasında tellerin uzunluğunu değiştirmekte kullandığı ve “mandal” olarak adlandırılan küçük metal parçaların, dışarıdan getirtilen standart elektronik akort aygıtlarının sıklıkla referans alınmasından kaynaklanıyor olarak, 72-ton eşit taksimata göre çakılması, yaygın olan “oktavda 53 Holder komması” metodolojisinin kağıt üstünde kaldığına delil sayılabilir ve en azından, Türk Makam Müziği icracılarının daha yüksek bir çözünürlük aradıklarını işaret ediyor olarak gözetilebilir.

53-ton eşit taksimat kanunlara uygulanmadığına ve oktavı 72 eşit parçaya bölmek, Batı Müziği’ne özgü “oktavda 12 eşit yarım adım” metodolojisinin altı kat ayrıntılandırılmış halinden başka birşey olmadığına göre, Türk Makam Müziği geleneği ile daha uyumlu bir düzen tasarlanması gerekli görünmektedir.

Bu nedenlerden dolayı, yazar, 79-sesli yeni bir düzen geliştirmiş olup, bu düzeni, münhasıran tasarlayıp yaptırdığı bir kanuna uyarlamıştır. Bu nev-i şahsına münhasır Türk kanunu, 2005 yılında, İzmirli çalgı yapımcısı Ejder Güleç tarafından imal edilmiş ve çeşitli akademik etkinliklerde, müzik çevrelerinin beğenisini toplamıştır. 159-ton eşit taksimatın bir alt-kümesi olan 79-sesli düzen, bu çalışmada etraflıca açıklanmakta ve makamların eksiksiz temsil edilmesine ve bütünüyle kavranmasına yönelik süregelen sorunların aşılabilmesinde bir çözüm olarak savunulmaktadır.

79-sesli düzeni yazabilmek üzere, Sajital Notasyon® seçilmiş ve bu tezde ayrıntısıyla çalışılmıştır. Böylece, bildik diyezlere ve bemollere ilaveten, yalnızca üç çeşit mikrotonal arıza ile, Makam Müziği’ne mahsus incelikli ayrıntıların ifade edilebilmesi mümkün hale gelmiştir. Ayrıca, Sajital Notasyon®, gelecekteki makam çoksesliliği denemelerine geçit aralayabilir.

79 perdeli makam kuramına bir giriş denemesi olarak, 79-sesli düzenin üstünlüklerini sergileyecek şekilde, bazı ana ve bileşik makamlar notalandırılmıştır. Makamların, “Arel-Ezgi-Uzdilek” kuramında basit ve mürekkeb/şedd olarak ele alınmasına karşıt olarak, ana ve bileşik şeklinde iki farklı kategoride ele alınıp baştan tanımlanması, bu tezde yazarın ortaya koyduğu bir buluştur. Hüzzam ve Saba gibi sorunlu makamlar, 79-sesli düzen sayesinde, tutarlı bir biçimde notalandırılabilmektedir.

Makam kuramına yönelik yukarıda adı geçen diğer yaklaşımlarla kıyaslandığında, 79-sesli düzen, karmaşık 13 asal-kısıtlı dizilerin notalanmasına, ötelenmesine ve armonize edilmesine son derecede elverişlidir.