| Meehelpen? Ga naar etymologieWiki |
muil - (bek) M. Philippa, F. Debrabandere, A. Quak, T. Schoonheim en N. van der Sijs (2003-2009) Etymologisch Woordenboek van het Nederlands, Amsterdam muil 1 zn. ‘bek van een dier’Onl. mūl ‘bek’ mogelijk als toenaam van Willelmus Mule [1183; GN]; mnl. muul, mule in ter mule anct hem .i. snauel lanc ‘aan zijn bek (die van een olifant) hangt een lange slurf’ [1287; VMNW]; vnnl. ook ‘mond’ in ongunstige zin, zoals in Hy smeert hem den muyle, en gift hem een dreck daer in ‘hij smeert hem de mond en stopt er een drol in’ [1550; MNW].Mnd. mūl, mūle; ohd. mūla (mhd. mūl, mūle, nhd. Maul); alle ‘muil, mond’; ofri. mūla ‘mond’ (nfri. mûle ‘id.’); on. múli ‘bovenlip van een dier, bek, uitstekende rots’ (nzw. mule ‘snuit, snoet (van dieren)’); got. in faurmūljan ‘muilbanden’; < pgm. _*mūla(n)-_, _*mūlō(n)-._ De Middelnederlandse vormen _muul_ (m.) en _mule_ (m./v.) zetten al deze vier stammen voort. In de loop van de middeleeuwen is _muil_ in de West-Germaanse talen ook ‘mensenmond’ gaan aanduiden. Het woord heeft in die zin niet overal een ongunstige gevoelswaarde; in het Fries is het zelfs de enige betekenis geworden.Soortgelijke vormen als _muil_ zijn Grieks _múllon_ ‘lip’ en Lets _smaule_ ‘bek’. En zie de Nederlandse nevenvorm met anlautende _-s_ → **smoel**. Ook wordt een groot aantal woorden met andere worteluitbreidingen of achtervoegsels dan _-l-_ ermee in verband gebracht. Zo bijv. Latijn _mūtus_ ‘stom’; Grieks _mūkãn_ ‘brullen’; Sanskrit _múñjati_ ‘brengt een toon voort’ en Lets _musinât_ ‘fluisteren, murmelen’. Dit geheel van woorden vindt zijn oorsprong in een wortel _*mū-_/_*mu-_, die wordt omschreven als een klanknabootsing met samengeperste lippen van dof geluid (IEW 751-752). De door deze klankwoorden aangeduide begrippen hangen dan ook alle samen met het gebruik van de mond. Behalve _muil_ kennen de Germaanse talen nog andere woorden die van dit complex deel uitmaken. Wat het Nederlands betreft kunnen in dit verband onder meer → **mokken** en _mummelen_ worden genoemd. P.A.F. van Veen en N. van der Sijs (1997), _Etymologisch woordenboek: de herkomst van onze woorden_, 2e druk, Van Dale Lexicografie, Utrecht/Antwerpen **muil1*** [bek] {_mule_ 1287} **oudhoogduits, oudfries** _mula_, **oudnoors** _múli_; buiten het germ. **latijn** _mutus_ [stom], _muttire_ [mompelen], **grieks** _mullainein_ [de mond verdraaien] (vgl. **_mysterie_**), **litouws** _smaulė_ [muil], **oudindisch** _mukha-_ [muil]; van een stam met de betekenis ‘mompelen’, vgl. **_smoel_** met anlautende s. J. de Vries (1971), _Nederlands Etymologisch Woordenboek_, Leiden **muil 1** znw. m. ‘bek’, mnl. _mûle_, _muul_ v. m., mnd. _mūle_ v., _mūl_ o., ohd. _mūla_ v. (ook ‘snavel’), nhd. _maul_ o., ofri. _mūla_ m. ‘bek’, on. _mūli_ m. ‘bek, bovenlip van dier, uitstekende rotspunt’, vgl. ook got. _faurmūljan_ ‘muilbanden’. — Misschien een afl. van de idg. wt. _*mū̆_ ‘mompelen’, vgl. gr. _múllon_ ‘lip’, _mukós_, _mútis_ ‘stom’, lat. _mūtus_ ‘stom’, oi. _múka-_ ‘stom’, en met dentaal: lat. _muttio_ ‘mompelen, pruttelen’, ohd. _mutilōn_ ‘murmelen’, ne. _mutter_ ‘mompelen’ en als klankwoord gr. _mú_, _mũ_ ‘uitroep van bedwongen pijn’ (IEW 751). — Zie ook: **_smoel_**. N. van Wijk (1936 [1912]), _Franck's Etymologisch woordenboek der Nederlandsche taal, 2e druk_, Den Haag **muil II** (bek), mnl. _mûle_, _muul_ v. (m.). = ohd. _mûla_ v. “bek, snavel” (nhd. _maul_ o.), mnd. _mûle_ v., _mûl_ o., ofri. _mûla_ m. “bek”, on. _mûli_ m. “bek, uitstekende rots”, ook got. blijkens _faúr-mûljan_ “muilbanden”. Verwant is wsch. gr. _múō_ “ik sluit mij (van lippen, dan ook van oogen enz.)”, misschien ook oi. _múkha-_ “mond, muil, snuit”. Ook gr. _mūthos_ “woord”? Nog hypothetischer is de vaak aangenomen verwantschap met lat. _mûtus_ “stom”, gr. _mukós_, _mútis_; _áphōnos_ (Hes.), _múdos_, _múndos_, _mútēs_, _muttós_ “stom”, arm. _munǰ_, oi. _mū́ka-_ “id”. Deze woorden zijn wsch. onomatopoëtisch, oorspr. = “_mu_ zeggend, brabbelend, stamelend”, de bij _**mokken**_ geciteerde woorden kunnen ook zoo’n onomatopoëtischen oorsprong hebben, desnoods ook gr. _múō_, maar de woorden voor “mond” wsch. toch wel niet. _**Mond**_ is wel als *_mu-nþ-a-_ met _**muil**_ gecombineerd, maar dat is niet aannemelijk. De ndl. vorm _**smoel**_ is een dial. vorm (vgl. _**poes I**_) van een variant met anlautende _s_, die mnl. in _coe-smûle_ v. “koeienbek” voorkomt; vgl. lett. _smul’ât_ “kwijlen, morsen”, _smaulis_, _-e_ “Fresse”. Zie verder _**meesmuilen**_. C.B. van Haeringen (1936), _Etymologisch woordenboek der Nederlandsche taal, Supplement_, Den Haag **muil II** (bek). _**Smoel**_ in westelijke diall. wordt wel als een relictvorm met _oe_ beschouwd (Kloeke Exp. 119 vlgg.); het kan evengoed een ospr. oostelijke vorm zijn. Het weinig verbreide _**moel**_ ziet eruit als een jonge kruising van _**muil**_ en _**smoel**_. J. Vercoullie (1925), _Beknopt etymologisch woordenboek der Nederlandsche taal_, Den Haag / Gent **muil 3** v. (smoel), Mnl. _mule_ + Ohd. _mûla_ (Mhd. _mûle_, Nhd. _maul_), Ofri. _múla_, On. _múli_ (Zw. en De. _mule_) + misschien Skr. _mukkam_ = muil, Gr. _múein_ (van de lippen) = toegaan. F. Aarts (2017), _Etymologisch Dictionairke vaan ’t Mestreechs_, Maastricht **moele** (zn.) gezicht; Vreugmiddelnederlands _mule_ <1287>. Ook: moul, mojl (zn.) muil, bek; Sermoen euver de Weurd (18e eeuw) maul, moul, Vreugmiddelnederlands mule <1287> < Rienlands Mule. F. Debrabandere (2011), Limburgs etymologisch woordenboek: de herkomst van de woorden uit beide Limburgen, Zwolle moel, zn.: mond, muil. Dial., oostelijke vorm van muil, met niet gepalataliseerde [u:]. Afl. moelen ‘veel praten’, moelerd ‘praatjesmaker’. Samenst. moeljaan, moeljanus ‘kletsmajoor’. F. Debrabandere (2010), Brabants etymologisch woordenboek: de herkomst van de woordenschat van Antwerpen, Brussel, Noord-Brabant en Vlaams-Brabant, Zwolle moel 2, zn.: mond. Dial., oostelijke vorm van muil, met niet gepalataliseerde [u:]. S.P.E. Boshoff en G.S. Nienaber (1967), Afrikaanse etimologieë, Die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns muil II: (boekw. as simp., beter bek. i. bv. muilband), bek (v. dier); Ndl. muil (Mnl. mūle/muul), Hd. maul, misk. verw. aan On. muli,”bek; bolip v. dier, snoet; uitstekende rotspunt”; v. smoel. T. Pluim (1911), Keur van Nederlandsche woordafleidingen, Purmerend Muil (bek; plat ook: moel), Germ. mulon, waarschijnlijk van mu, waarvan ook mond (Hgd. Mund) gevormd is. E. Paque (1896), De Vlaamsche volksnamen der planten van België, Fransch-Vlaanderen en Zuid-Nederland, Brussel Mulen, — Zie KALVERMULEN, KOLVERMULEN. N. van der Sijs (2001), Chronologisch woordenboek: de ouderdom en herkomst van onze woorden en betekenissen, Amsterdam muil* bek 1287 [CG NatBl] Julius Pokorny (1959), Indogermanisches Etymologisches Wörterbuch, Bern. mū̆-1 Schallnachahmung für den mit gepreßten Lippen erzeugten dumpfen Laut: ‘undeutlich reden, unartikuliert murmeln (daher auch Worte für ‘stumm’); Mund, Maul; den Mund geschlossen halten oder schließen’, mū-ko- ‘stumm’1. Gr. μύ, μῦ ‘Ausruf gepreßten Schmerzes’, lat. mū facere, mutmut facere ‘mucksen’.2. ai. mū́ka- ‘stumm’, arm. munǰ ‘stumm’, gr. μῡκός, μύτις, μυττός, μύδος, μυναρός, Hes. μυνδός ‘stumm’, lat. mūtus ‘stumm’; vgl. auch älter dän. mue, norw. mua ‘schweigen, nicht mucksen’; ahd. māwen ‘schreien’, lett. maunu, māwu, maût ‘brüllen’, čech. myjati ‘muhen’; hierher auch nhd. Möwe, ags. mǣw, mēw, aisl. mār (Pl. māvar), as. mēu ds.3. [Ai. mukhá- n. ‘Mund’ stammt aus dem Dravidischen]; gr. μύλλον ‘Lippe’; μυλλαίνω ‘verzieheden Mund, schneide Gesichter’ (μύσταξ ‘Oberlippe, Schnurrbart’, s. Boisacq m. Lit.), ahd. mūla f., mhd. mūl n. ‘Maul’, mnd. mūle ‘Maul, Schnauze’, aisl. mūli ‘Maul, bes. Oberlippe an Tieren, hervorragende Felsspitze’, got. faúrmūljan ‘das Maul zubinden’ (ob mit anl. s- dazu norw. smaul, lett. smaule ‘Maul’??); s. auch unter mōu-lo- S. 750.4. Mit dentalen Formantien:Lat. muttiō, -īre ‘mucksen’, muttum nullum ‘keinen Muckser’ (vgl. oben mutmut); ahd. mutilōn ‘murmeln, rieseln’, musse ‘Quelle’, aisl. muðla ‘murmeln’, daneben mit germ. t: norw. dial. mutra, mengl. muteren, engl. mutter ds.; lit. mùtė ‘Maul’.5. Gutturalerweiterungen (vgl. oben 2.):Mit k: gr. μῡκάομαι ‘brülle’, μυχθίζω ‘schnaube, spotte’, mhd. mūhen, mūgen, mūwen ‘brüllen’, abg. mykъ ‘Gebrüll’, russ. myčatь ‘brüllen’, skr. slov. čech. mukati ‘brüllen’.Mit g: ai. múñjati, mṓjati ‘gibt einen Ton von sich’ (Dhātup.); mucchanā ‘schwellender Ton’; gr. μύζω ‘bringe mit geschlossenen Lippen einen Laut hervor, stöhne’ (daraus lat. mussāre), μυγμός ‘Seufzer’;lat. mūgiō, -īre ‘brüllen’, conmūgentō ‘convocantō’, mūgīnor ‘murmele laut, brause’ (auch ‘nūgārī et quasi tardē cōnāri’), umbr. muieto ‘muttītum’, mugatu ‘muttītō’, lat. mūgilāre vom Naturlaut des Esels; ahd. muckazzen ‘leise reden, mucksen’, nhd. mnd. mucken ‘mit halboffenem Munde reden’ (kk ist expressiv), ostfries. muk ‘Kuß’.6. s-Erw.: gr. μύ̄ω ‘sich schließen, von den Lippen und den Augen’ (daher μύωψ ‘die Augen zusammenkneifend, kurzsichtig’; μυάω ‘beiße die Lippen zusammen’; von *μυστός ‘verschwiegen’: μύστης ‘in die Mysterien Eingeweihter’, μυστικός ‘die Mysterien betreffend’, μυστήριον ‘Geheimnis, geheime Zeremonie’, vgl. auch μυεῖν ‘in die Mysterien einweihen’; norw. mȳsa ‘die Augen zukneifen’; aus dem Germ. hierher auch mnd. mummelen, engl. mumble ‘murmeln’, mump, norw. mumpa ds.; mhd. mupf, muff ‘Verziehung des Mundes’, mupfen, muffen, mnd. mopen, engl. mope ‘gaffen’, engl. mop ‘Fratze’; vielleicht nhd. bair. mäuen ‘wiederkauen’ u. dgl.;lett. musinât ‘flustern, murmeln’; hitt. mu-u-ga-ā-mi (mūgāmi) ‘spreche Klagegebete’.WP. II 309 ff., WH. II 117, 119 f., 135, 139 f., Trautmann 188. Woordenboek der Nederlandsche taal (WNT) & Middelnederlandsch woordenboek (MNW) & Vroegmiddelnederlands woordenboek (VMNW) & Oudnederlands woordenboek (ONW) – alle onderdeel van de Geïntegreerde Taalbank (GTB) Zoek dit woord op in het WNT, MNW, VMNW, ONW. |