Tata Steel wil een kunstduin maken van staalslakken. Goed voor de natuur of riskant? (original) (raw)

Beeld ANP

Vervuiling

Ondanks de groeiende zorgen over het gebruik van staalslakken, neemt de vraag ernaar niet af, zegt Tata Steel. Zelf wil het staalbedrijf een gigantische kunstduin construeren uit dit steenachtige materiaal.

Op het terrein van de staalfabriek bij Wijk aan Zee, gelegen tussen de echte duinen, wil Tata Steel een kunstduin aanleggen. Met een geplande hoogte van 35 meter boven NAP moet het een heel gevaarte worden. Op de bovenlaag komen duinzand en helmgras, zodat de natuur er een kans krijgt.

“We willen graag een kunstduin aanleggen om eventuele stof- en geluidhinder ter verminderen, net als het zicht vanuit de omgeving op onze locatie”, zegt een woordvoerder van het bedrijf. “Ook vergroten we de landschappelijke kwaliteit met dit natuurlijk ogend duin.” Het gaat om een strook van 2,3 hectare, van de beeldentuin aan de noordkant van de fabriek naar de westelijke kustweg.

De hoogovens van Tata Steel vanuit de lucht.Beeld ANP / Robin Utrecht

Vlakbij ligt het Natura 2000-gebied Noordhollands Duinreservaat, waar de nauwe korfslak en de gevlekte witsnuitlibel leven. Vanwege de geringe afstand kunnen op het kunstduin na verloop van tijd bijzondere vegetaties worden verwacht, schreef Omgevingsdienst Noord-Holland-Noord in 2022 bij het toekennen van de natuurvergunning.

Angst voor weglekkende gifstoffen

Stichting Duinbehoud is een stuk sceptischer. Directeur Marc Janssen spreekt liever van een dijk dan van een duin. Het baart hem zorgen dat die wordt opgebouwd uit staalslakken, een bijproduct uit de staalfabriek dat op steen lijkt en waaruit gifstoffen kunnen weglekken. “Op diverse plaatsen in Nederland is dat daadwerkelijk gebeurd. Die angst is dus niet denkbeeldig”, zegt Janssen.

In Hellevoetsluis kregen omwonenden klachten bij de blootstelling aan opwaaiend stof van de staalslakken van Tata Steel: bloedneuzen, irritatie van de huid, ogen en de luchtwegen. Die waren vrijwel zeker veroorzaakt door de hoge gehalten van ongebluste kalk, schreef het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM).

Bij de aanleg van een geluidswal langs de A15 nabij Spijk kreeg het oppervlaktewater van vijvers en sloten een vreemde kleur. Een boer moest zijn grazende koeien van het land halen. Ook hier waren staalslakken van Tata Steel gebruikt. De oude vuilstort van Eerbeek, afgedekt met staalslakken, is een ander probleemdossier.

Grotere risico’s dan gedacht

Staalslak mag worden gebruikt als bouwmateriaal en dit gebeurt ook volop. Maar de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) signaleerde vorig jaar dat de regels voor het gebruik van staalslakken de risico’s voor mens en milieu onvoldoende afdekken. ‘Bij het toepassen van staalslakken in grote hoeveelheden en in dikkere lagen ontstaan grotere risico’s dan bij het opstellen van de wetgeving het uitgangspunt was’, schreef de inspectie.

Als staalslakken in contact komen met regen- of grondwater komen er schadelijke stoffen in dat water, zei het RIVM na onderzoek. “Vrijwel alle denkbare zware metalen komen via dit uitspoelwater in de bodem of het oppervlaktewater. Het uitspoelwater heeft ook een heel lage zuurgraad. Deze effecten zijn schadelijk voor het milieu.”

‘Zeer kwalijke indicdenten’

In reactie op de ‘zeer kwalijke’ incidenten en op het onderzoek kwam Vivianne Heijnen, de vorige staatssecretaris van Infrastructuur en Waterstaat, met een informatieplicht bij het gebruik van staalslakken. Ze vroeg producenten en leveranciers ‘om uiterste zorg te betrachten’. Maar volgens de Algemene Rekenkamer is er snel meer actie nodig.

“Helaas hebben zich in Nederland enkele situaties voorgedaan waarbij staalslak niet is toegepast volgens de juiste voorwaarden. Dat heeft terecht geresulteerd in zorgen bij omwonenden”, zegt Tata Steel. Volgens het bedrijf kunnen staalslakken veilig worden toegepast.

Vanadium in het grondwater

Tata Steel produceert 650.000 ton staalslak per jaar. Een deel ervan wordt opnieuw verwerkt in de fabriek. De rest wordt overgebracht naar het bedrijf Pelt & Hooykaas, dat het op de markt brengt. Voor aannemers zijn staalslakken goedkoper dan zand en grind. Tata zegt niet te merken dat de vraag naar staalslakken afneemt vanwege de toegenomen zorgen over het materiaal.

Een deel wordt tijdelijk opgeslagen op het terrein van Tata. Bij de Staalhaven is sinds 2018 een opslaglocatie met een geschatte 800.000 ton staalslakken. Bij onderzoeken van de omgevingsdienst en van Tata Steel is hier een verhoogd gehalte aan het metaal vanadium in het grondwater gemeten.

De rechter verlangt aanvullend onderzoek

Komt het kunstduin er? Het lijkt erop van wel. Tata Steel mag van de rechter doorgaan met de aanleg, maar moet wel aanvullend onderzoek doen en mogelijk extra maatregelen nemen om de bodem en het grondwater te beschermen. Janssen heeft de omgevingsdienst deze week vragen gesteld over het vervolg. “Het enige dat wij nog kunnen doen is de omgevingsdienst vragen om keihard te handhaven. Zodat Tata aan de uitspraak van de rechtbank voldoet.”

Omdat het grondwater bij de kunstduin niet richting de Natura 2000-gebieden zal stromen, kunnen de gebruikte staalslakken waarschijnlijk geen effect hebben op het Natura 2000-gebied, zegt de provincie Noord-Holland.

Het project laat de spanning zien tussen de wens om circulair te werken, om restproducten dus een tweede leven te geven, en de vervuiling die kan optreden, zegt Janssen. “Ik weet zelf ook niet goed wat je dan wel moet doen met de staalslakken. Principieel ben ik voorstander van hergebruik. Maar bewerk het materiaal eerst zodat er geen gifstoffen vrijkomen.”

Lees ook:

Demissionair minister Harbers schort gebruik staalslakken in Zeeuwse wateren niet op

Demissionair minister Mark Harbers (Infrastructuur en Waterstaat) ziet geen reden om het storten van staalslakken in de Zeeuwse wateren op te schorten.

Rekenkamer dringt aan op ‘snel meer actie’ tegen vervuiling door staalslakken

De Algemene Rekenkamer heeft ernstige kritiek op het beleid van het ministerie van infrastructuur en waterstaat. De meldplicht voor het gebruik van staalslakken als bouwmateriaal is onvoldoende om milieuschade te voorkomen. Het beleid op dit punt is ‘zorgelijk’.