Ancient writers who knew his works (original) (raw)
Witnesses to the influence of Tertullian
(or, Who had read what?)
This page lists the ancient authors who refer to or quote works by Tertullian.
In CCL I there are 3 A3 tables cross-referencing authors and works against the works of Tertullian, extant and lost. This page is just a sample of that massive collection of data! Rather than try to reproduce the tables (for which the screen isn't really wide enough), I've collapsed it into the form you see below. Authors marked with a * are listed in CCL II in the Addenda /Corrigenda. Suggestions of a better way are welcome.
There are bound to be more than a few typographical errors in here, either of my own or in CCL itself, simply because checking it is a hard business. If anyone finds an error, I would very much appreciate you telling me. Naturally I take all this stuff on faith, because I haven't the time to check it. If you want to look something up, as ever your best bet is to look in Quasten's _Patrology_first for the author in question.
The works of the author are usually on the left - the works of Tertullian they are quoting on the right. But sometimes they reverse! Sorry that there is no consistency (yet).
Minucius Felix
Octavius (various) | = | Apologeticum |
---|---|---|
Octavius 7, 37 | = | De spectaculis |
Cyprian
Jerome tells us that Cyprian never went a day without reading Tertullian, and used him copiously. However I have no detailed lists.
Discussed in:
- Harnack, A., Tertullian in der Litteratur der alten Kirchen, Sitzungsberichte Preuss. Akad. der Wissenschaft. (1895), p. 562.
- Diercks, G. F., Tertullianus. De oratione, Bussum (1947), pp. lxxiii ff.
Cyprian (pseudo-)
These are works falsely attributed to Cyprian.
De pascha computus 17 | = | Ad Nationes I,8 |
---|---|---|
Quod idola dii non sint 8-13 | = | Apologeticum. 17ff |
Ad Novatianum 12-14 | = | De baptismo I, De praescriptio haereticorum 4 and 42, De cultu feminarum I,3 |
Novatian
De Carne Christi, De Pudicitia, De Spectaculis, Adversus Praxean, Adversus Marcionem, Apologeticum
Hippolytus
The work labelled Elenchus is also known as Philosophumena and The refutation of all heresies.
Contra Noetum | = | Adversus Praxean |
---|---|---|
Elenchus VII, 12, 38 | = | Adversus Apellaicos |
Elenchus VIII, 4, 17 and X, 28 | = | Adversus Hermogenem |
Dionysius of Rome, quoted by Athanasius
Epistula de Decretis Nicaenae Synodi 26 | = | Adversus Praxean 11 |
---|
Pseudo-Tertullian
Adversus omnes haereses | = | Adversus Praxean |
---|---|---|
Carmen adversus Marcionem | = | Adversus Marcionem |
Lactantius
De resurr. 13 = De ave phoenice, 169
Ad Nat. II, 14 = Institutiones I, 9
Adv. Prax. 5 = Instit. IV, 9, 1
7 = IV,8,6 ff
8 = IV, 13,5 and IV, 29, 3-6
Ad Scap. 2 = Inst. V, 19, 11 and V, 20, 5
3 = V, 23,1
5 = V, 22, 20
Apol. = Instit. [V, 1, 23 and V, 4, 3]
1 = V, 1, 2-6
3 = IV, 7, 5
14 = I, 10, 3 and III, 20, 15
19 = I, 23,2
21 = IV, 8, 6 and IV, 9, 1 and IV, 29, 3-6
23 = IV, 27
24 = V, 13, 18 and V, 20, 9
Direct quotes only are given; more references can be found by consulting the editions of Lactantius in CSEL XIX and the Apologeticum (CSEL 69).
Eusebius of Caesarea
Historia Ecclesia II,2, 4ff; II, 25, 4; III, 20,9; III, 33,3 ff; V, 5, 6ff | = | Apologeticum 2 and 5 |
---|---|---|
Chronicon ad annum 2124 | = | Apologeticum 2 |
Anonymous, Altercatio Heracliani, p. 142 ff
Adversus Praxean 25, _Apologeticum_21
Optatus of Milevi
The single surviving work of this author has no title.
I, 9; IV, 5 | = | De testimonio animae, Adversus Praxean,Adversus Marcionem |
---|---|---|
III, 3 | = | Apologeticum 29-34 |
V, 3 | = | Adversus Marcionem V, 13 |
Zeno of Verona
Tractate (or Homily) I, 9, 1 | = | Adversus Marcionem IV, 21 |
---|---|---|
Tractate I, 16,4 | = | De resurrectione carnis 58 |
Tractate II, 1, 1 | = | De ieiunio 17, Ad uxorem II,1 |
Tractate II, 46 | = | De resurrectione carnis 12 |
Lucifer of Cagliari
Moriendum esse pro dei filio 4 | = | De oratione 1 and 3, Apologeticum 21 |
---|---|---|
Moriendum esse pro dei filio 13 | = | Scorpiace 5 |
Hilarius of Poitiers
In Mattheam V, 1 | = | De oratione 17 |
---|
Pactatus
Fragments II | = | De praescriptione haereticorum 26 |
---|
See:
1. Funk, F. and Diekamp, F., Patres Apostolici, II, Tubingen (1913), p. 398 note 3;
2. Clavis Patrorum Latinorum note 1152a.
Pacian of Barcelona
Epist. I | = | De pudicitia, Apologeticum 3 |
---|---|---|
Epist. III, 24 | = | De patientia 21 |
Anon, De viro perfecto
De Carne Christi 23
See:
1. Madoz, J., Vestigios de Tertuliano en la doctrina de la virginidad de Maria, en la carta "ad amicum aegrotum, de viro perfecto", in Estudios Eclesiasticos, XVIII (1944), pp. 187-200
Didymus of Alexandria (= Didymus the Blind)
De Trinitate II, 14 = _De baptismo_5-9 (Greek version). Cf. Bardy, G., Didyme l'Aveugle, p. 234 ff.
Phoebadius
Contra Arrianos = Adversus Praxean. Cf. Durengues, A. ,La question du "De fide", Agen (1909).
Gregorius Illiberitanus
De Fide = Adversus Hermogenem. Cf. Durengues, A. ,La question du "De fide", Agen (1909).
Potamius of Lisbon
De resurrectione carnis, de paenitentia, de pudicitia, ad nationes, de anima. Cf. Madoz, J., in Rev. Españ. de teol., VII (1947), pp.103-105.
Anonymous, Collatio Alexandri et Dindimi
Apologeticum. Cf. Liénard, É. in_Revue belge de phil. et d'histoire_, XV (1936), p. 8224 ff.
Philastrius
54ff, 126 = De censu animae(fragments). Cf. Harnack, A., as above, p. 567.
89 = De pudicitia 20
Ambrosiaster
_Quaestiones Veteris et Novi Testamenti_44 = Adversus Iudaeos 8
Quaestiones Veteris et Novi Testamenti 114 = _Apologeticum_18
Quaestiones Veteris et Novi Testamenti 115 = De fato(fragments). Cf. Koch, H, Theol. Studien und Kritken, CI (1929), pp. 458 ff.
Quaestiones Veteris et Novi Testamenti 123 = De baptismo 5
Also In Rom. 5, 14 and In 1 Cor. 13, 2
Ps. Ambrosius
Altercatio, p. 229 = De censu animae(fragments)
Chromatius
Tract. 13 ff = De oratione
Expos. orat. dom. (in Sacr. Gelasianum) = De oratione. Cf. Diercks, G. F., Tertullianus. De oratione, Bussum (1947), pp. lxxxvii-xc.
Salvianus
In De gubernatore dei:
De pudicitia 7 = _De gubernatore dei_VI, 11, 60
De spectaculis 5-12 = VI, 2, 10; VI, 6, 31; VI, 11, 60
Adversus Marcionem I, 27 = VI, 11, 60
Apologeticum 8, 1 = IV, 17, 85
Apologeticum 9, 19 = VII, 16, 65 ff.
Apologeticum 15, 3 = VI, 11, 60
Apologeticum 38, 4 = VI, 11, 60
Apologeticum 39, 12-13 = VII, 23, 103
Apologeticum 46, 1 = I, 4, 19
Apologeticum 47, 7 = VII, 22, 100
Apologeticum 47, 10 = I, 1, 3
Cf. Waltzing, J., Tertullien et Salvien, in Le Musée Belge, XIX (1920), pp. 39-43
Pelagius
Vita Christ. 11 = _De oratione_13 ff
De castitatis 4, 7 = De anima 25, 5
De castitatis 14, 4 = De anima 30, 4
De malis doctr. 16,5 = De anima 47, 2
De pecc. mer. 10 (quoted by Augustine) = _De anima._Cf. Diercks, G. F., Tertullianus. De oratione, Bussum (1947), pp. XC-XCIII.
Jerome
General: De viris illustribus 53,Epistles 5; 58, 10; 60; 62, 2; 82, 2; Chronicon ad a. 2224; In Isaiam, praef.; In Ephes., praef; Contra Rufinum II, 10; II, 19; III, 27; III, 30
Adversus Iudaeos 8 = Chronicon ad a. 2104; In Dan. 9; In Ephes. 11
De carne Christi 6 = In Gal. I, 8
De carne Christi 23 = Adversus Helvid. 17
De baptismo 1 = Epist. 7, 3 and 69, 1 and Adv. Vigil. 8
De baptismo 17 = De viris illustribus 5
De spectaculis 3 = Comment. in ps. 1 (cf. In Matth. 27, 57)
De Spect_a_culis 27-29 = Epist. 14, 10-11, cf. Büchner, J., Tertull. de spect., p. 159 note 466.
De praescriptio haereticorum 6 = In Gal. 8, 1
De praescriptio haereticorum 36 = Adversus Jovinianum I, 26; In Matth. 20, 22; De mon. 3-6, 8
De praescriptio haereticorum 13-17 = Adversus Jovinianum I, 7-9, 14-16, 18 ff; [epist. 85, 5]; [in Tit. 1, 6]
De ieiunio = Adversus Jovinianum II, 15-17
Ad Nationes = [epist. 70, 5]
Scorpiace = [adversus Vigil. 8]
De corona militis = altercatio Lucif. et orth. 8. Cf. Batiffol, P., in Miscell. Geronimiana, Rome (1920), pp.97-113
De anima = Cf. Waszink, J.H., o.c., p. 633
De cultu feminarum I, 3 = _de viris illustribus_4
Ad uxorem = Adversus Helvidium 20
De exhortatione castitatis 12 = epist. 123, 14; [epist. 22, 22]
De virginibus velandis 6 = _Adversus Helvidium_17; [epist. 22, 22]
Adversus Praxean 5 = _Quaest. hebr. in Genesim_I, 1; [de viris illustribus 70]
Adversus Marcionem I, 1 = In Abdiam, praef.
Adversus Marcionem IV, 9 = epist. 48, 18 and 123, 13
De fuga = [de viris illustribus 53]
Apologeticum 2 = Chronicon ad a. 2124
Apologeticum 18 = epist. 107, 1
Apologeticum 46 = Adversus Jovinianum II, 9; [epist. 70, 5]
De exstasi = De viris illustribus 24, 40, 52
Adversus Apelliacos = In Gal. I, 8
De spe fidelium = de viris illustribus 18; In Ezech. XI, 36, 1; In Ephes. 18. [Note, 2021: this is what the CCSEL 1 says, but In Ephes. 18 is hard to understand. It should probably be In Isaiam 18.]
Ad amicum philosophum [de angustiis nuptiarum] = epist. 22, 22; 48, 15; Adversus Jovinianum I, 13
De circumcisione = epist. 36, 1
De mundis atque immundis animalibus = epist. 31, 1
De Aaron vestibus = epist. 64, 23
Fragments of other lost works = epist. 85, 5
Cf. Harnack, A., o.c., pp. 568-572.
Rufinus (of Aquileia)
De Adulteratione librorum Origenis = Adversus Marcionem I, 1
(quoted by Jerome in Contra Rufinum 11,8) = Adversus Praxean
Cf. Eusebius of Caesarea = De anima, Adversus Praxean, Apologeticum
Augustine
De Haeresibus 86 = (lost fragments)
De Haeresibus 24 (appendix) = Apologeticum, Adversus Apelliacos (fragments)
Enarrationes in Psalmos 140, 17 = _Adversus Praxean_7 (Cf. Enarrationes in Psalmos 39, 26 and Rivière J., Nature et grâce. Sur une citation de Tertullien dans S. Augustin, in Rev. des sciences relig., II (1922) pp. 45-49 )
Epist. 190, 14 = Ad nationes II, 9
De Civitate Dei VII, 1 = De anima 27, 4
De Civitate Dei XIV, 23 = De monogamia
De bono viduitatis liber sive epistola 6,7 = ?
De Genesi ad litteram X, 25 and 44 = De anima
Note: something has gone wrong with the printing in CCL - there are 8 lines of Augustine, but only 7 of Tertullian. So the references at the bottom may be wrongly assigned - it's not obvious.
Petilianus
Quoted by Augustine in Contra litteras Petiliani II, 92, 202 = Apologeticum 5
Vincentius Victor
Quoted by Augustine in De anima et eius origine = De anima
Evagrius
Adversus Iudaeos, De carne Christi, De resurrectione carnis, De baptismo, De pudicitia, De spectaculis, De praescriptio haereticorum, De corona militis, De idololatria, De anima, De oratione, De virginibus velandis, Adversus Valentinianos, Adversus Marcionem, Adversus Hermogenem, Apologeticum.
Cf. Bratke, E., CSEL XLV (1904), pp. 58-61.
Vincent of Lerins
Commonitorium 18 = Adversus Iudaeos, De praescriptio Haereticorum, Ad nationes, Scorpiace, Adversus Praxean, Adversus Marcionem, Adversus Hermogenem.
Cf. Madoz, J, Excerpta Vincentii Lirinensis, Madrid (1940), p. 85, note 14.
Gregory of Elvira
Tractatus (unspecified in CCL). 1, 17, 18 = De carne Christi 8 ff. and 47-51, _De anima_7,1 and 8, 9, 37, 4
De Fide = Adversus Hermogenem. Cf. Durengues, A. ,La question du "De fide", Agen (1909).
Priscillian
tract. I. p. 22, 5 = Adversus Marcionem III, 18
tract. I, p. 14,3 = Adversus Marcionem IV, 20 and 25
tract. III, p. 47, 18 = De patientia 14
tract. III, p. 44, 19 and 52, 11 = De Cultu Feminarum I, 3 and Adversus Marcionem V, 11
Prudentius
_De carne Christ, De Patientia, De anima_24,2 and 45,1 ff, Adversus Praxean, Adversus Marcionem, Apologeticum 25
Cf. Waszink, J. H., Tertullianus. De anima, Amsterdam (1947), p. 308
Leo the Great
Epist. 28 = Adversus Praxean
Cf. Harnack, A., o.c. p. 574 ff.
Claudianus Mamertus
de statu an. I = _Adversus Praxean_3
Not in Quasten, apart from a single ref. in vol. IV, so I can't say more about this chap.
Anonymous, 'Praedestinatus'
I, 21 = Adversus Marcionem
I, 26 = De exstasi (fragments)
I, 60 = De carne Christi 6, De censu animae(fragments)
I, 86 = De exstasi
III, prol. = De oratione 2, 6
Most of this is online under the section on Tertullianistae.
Arnobius the Younger
Liber ad Gregoriam 17 and 19 = De oratione 2, 6
Liber Genealogus (Chron. min. I, 195)
Apologeticum 5
I can't find this in Quasten either.
Gennadius
General = De viris inlustibus 15
Dogm. 4 [and 55 (25)] = Adversus Praxean
Fulgentius of Ruspe
De resurrectione carnis, De baptismo, De paenitentia, De patientia, De praescriptio haereticorum, De oratione, De cultu feminarum, Adversus Praxean
Cf. Lapeyre, G, S. Fulgence de Ruspe, Paris (1929) pp. 265 ff.
Fabius Planciades Fulgentius (Fulgentius the Mythographer)
Expositio sermonum antiquorum 16 | = | De fato (fragments) |
---|---|---|
Mitologiae praef. | = | De anima 6, 7 |
Mitologiae I, 14 | = | De anima 46, 10 |
One of the writers of Vandal Africa, and if you follow the link to the fragment it will even take you to Greg Hays' web page with a full bibliography. Possibly the same as Fulgentius of Ruspe.
Works: Helm, Rudolf, ed.Fabii Planciadis Fulgentii V.C. Opera (Leipzig, 1898, rpr. Stuttgart, 1970)
Translation: Whitbread, Leslie George, tr., Fulgentius the Mythographer (Columbus, Ohio, 1971)
Gelasius
De pudicitia, De monogamia, Adversus Praxean, Adversus Marcionem
Cf. Koch, H., Gelasius in kirchenpolitischen Dienste seiner Vergänger, in Sitzungsberichte Bayer. Akad. der Wissensch.(1935), 6. Heft, pp. 78 ff
Decretum Gelasianum
Refers to all his works without listing them.
Cassiodorus
[Chron. p. 145], [_de anima_]
Cf. Waszink, J. H., Tertullianus. De anima, Amsterdam (1947), p. 49*.
No list of works etc in Quasten.
Venantius Fortunatus
Expos. orat. dom. = De oratione
Cf. Diercks, G. F., Tertullianus. De oratione, Bussum (1947), pp. XC-XCIII
No list of works etc in Quasten.
Isidore of Seville
Patron saint of computer programmers, or so I gather, due to the database-like nature of his compendium, the Etymologies.
De baptismo 4 | = | Etymologies VI, 19, 49 |
---|---|---|
De baptismo 6 | = | Etymologies VI, 19, 46 |
7 | = | Etymologies VI, 19, 51 ff and VII, 2, 2 ff. |
8 | = | Etymologies VI, 19, 54 and VII, 3, 22 |
De paenitentia 9 | = | Etymologies VI, 19, 76 and 79 |
De spectaculis 5 | = | Etymologies XVIII, 16, 2 ff. |
8 | = | Etymologies XVIII, 28, 1 ff, 29, 1 and 41, 3 |
9 | = | Etymologies XVIII, 27, 1ff; 33; 36, 1ff and 41, 3 |
10 | = | Etymologies XVIII, 51 |
14 | = | Etymologies XVIII, 16, 1 |
15 | = | Etymologies XVIII, 16, 1 |
De praescriptione haereticorum 6 | = | Etymologies VIII, 3, 2 ff. |
7 | = | Etymologies VIII, 6, 22 ff |
30 | = | Etymologies VIII, 5, 11 |
33 | = | Etymologies VIII, 5, 36 |
34 | = | Etymologies VIII, 5, 11 ff. |
39 | = | Etymologies I, 38, 25 |
De monogamia 5 | = | Etymologies I, 3, 9 |
De ieiunio 10 | = | Etymologies VI, 19, 66 |
Ad nationes II, 2 | = | Etymologies VIII, 6, 19 ff. |
II, 3 | = | Etymologies XIII, 1, 2 |
II, 7 | = | Etymologies VIII, 11, 36 |
II, 12 | = | Etymologies VIII, 11, 29 ff. |
II, 13 | = | Etymologies VIII, 11, 34 ff |
II, 15 | = | Etymologies III, 70, 32 |
II, 17 | = | Etymologies IX, 3, 2 |
Scorpiace 1 | = | Etymologies XII, 4, 3 and XVIII, 8, 3 |
De corona 4 | = | Etymologies II, 10, 2 ff and V, 3, 3 ff |
8 | = | Etymologies III, 21, 6 and IV, 9, 1 |
10 | = | Etymologies VIII, 11, 29 |
De idololatria 3 | = | Etymologies VIII, 11, 13 ff. |
9 | = | Etymologies VIII, 9, 25 ff. |
De oratione 19 | = | Etymologies VI, 19, 66 |
23 ff | = | Etymologies VI, 19, 59 |
25 | = | Etymologies VI, 19, 60 ff |
De virginibus velandis 5 | = | Etymologies XII, 1, 1 |
7 | = | Etymologies XIX, 23, 8 |
10 | = | Etymologies XIX, 23, 7 |
Apologeticum 3 | = | Etymologies VII, 14, 1 and VIII, 66 |
6 | = | Etymologies XIX, 32, 4 |
7 | = | Etymologies V, 27, 26 ff |
9 | = | Etymologies V, 27, 35 |
17 | = | Etymologies XIII, 1, 2 |
18 | = | Etymologies VI, 3, 5 |
21 | = | Etymologies VIII, 11, 35 |
25 | = | Etymologies XVIII, 2, 1 |
38 | = | Etymologies XVIII, 59 |
47 | = | Etymologies VIII, 6, 19 ff |
48 | = | Etymologies XIX, 6, 2 |
Cf. Klussmann, Max., Excerpta Tertullianea in Isidori Hispalensis Etymologiis, Hamburg (1892)
Cf. Lawson, A.C., The sources of the De ecclesiasticis officiis of S. Isidore of Seville, in Rev. Bénéd., L (1935) pp. 26-36
Braulio Caes.
epist. 11 = _Adversus Valentinianos_12
Anonymous, Antiphonale Compendiense
Adversus Iudaeos 9
Cf. Brou, L., Un passage de Tertullien conservé dans un répons pour la fête de St. Jean-Baptiste, in Ephem. Liturgicae, Anal. hist. ascet., LII (1938), pp. 237-257
Venerable Bede *
See:
1. D'Alès, A., Tertullien chez Bede, Rech. de sciences religieuses, XXVII, 1937, p.620
Peter the Venerable *
Adversus duritiam Iudaeorum, ch. 4 = Adversus Iudaeos, 8
See:
1. Manitius, M., Zu Petrus' von Cluni patristischen Kenntnissen, Speculum III, 1928, pp. 582-586
B IBLIOGRAPHY
Yves-Marie DUVAL,L'affaire Jovinien. D'une crise de la societe romaine a une crise de la pensee chretienne a la fin du IVe et au debut du Ve siecle. Roma: Institutum patristicum Augustinianum (2003). 431 pp. Series: Studia Ephemeridis Augustinianum 83. (Details CTC 2003, 60).
Anthony N. S. LANE, Tertullianus Totus Noster? Calvin's use of Tertullian. Reformation and Renaissance Review 4 (2002), pp.9-34. (Details CTC 2003, 64).
This page has been online since 11th December 1999.