Rembert Dodoens: zijn werk op het internet Dodoens/Dodonaeus (original) (raw)
Project Rembert Dodoens (Rembertus Dodonaeus)
Rembert Dodoens: zijn werk op het internet
Het meest bekend geworden werk van Rembert Dodoens is zijn in het Vlaams geschreven Cruijdeboeck (ook gecatalogiseerd als: Cruydeboeck) uit 1554. In 1557 verscheen hiervan een Franse vertaling, in 1563 de tweede herziene en vermeerderde Vlaamse editie. Tussen 1561 en 1580 verschenen er vier kleinere in het Latijn geschreven werken, die naderhand werden opgenomen in zijn Stirpium historiae pemptades sex sive libri XXX, een wetenschappelijk werk in het Latijn, waarin uitvoerig wordt ingegaan op de botanische beschrijving van de planten. Een complete uitgave hiervan verscheen in 1583, die in 1616 werd herdrukt, met de verbeteringen die Dodoens vlak voor zijn dood in 1585 zelf nog had opgegeven. In 1608 kwam hiervan een Nederlandse vertaling uit (Cruydt-Boeck). Dit boek werd herdrukt in 1618 en 1644. Van zowel het Cruijdeboeck uit 1554 als de laatste druk van het Cruydt-Boeck uit 1644 zijn de scans via Plantaardigheden in hun geheel toegankelijk.
Zie voor een bibliografisch overzicht van Dodoens' werken het overzicht op deze site: klik hier
Weblinks naar op het internet toegankelijke werken van Rembert Dodoens (chronologisch):
Den nieuwen herbarius, dat is dboeck van den cruyden (1549)
- http://caliban.mpipz.mpg.de/~stueber/fuchs/herbarius/index.html
- Dit werk is een Nederlandse vertaling van 'New kreütterbuch', de Duitse uitgave van 'De historia stirpium' van Leonhart Fuchs (1542). De Duitse uitgave is van 1543. De vertaling is hoogstwaarschijnlijk van de hand van Dodoens en moet in elk geval later dan 1545 zijn verschenen, want de Nederlandstalige uitgave is niet geïllustreerd met de kleurenplaten van de oorspronkelijk in het Latijn gepubliceerde editie (welke ook in de Duitse editie staan), maar bevat de sierlijke houtsneden uit 'das kleine Buch', de Fuchs in 'pocketformaat', met alleen de houtsneden, uit 1545. Het boek lijkt veel op de eerste editie van het 'Cruijdeboeck' van Dodoens uit 1554.
Cruijdeboeck (1554) (ingekleurd exemplaar)
- op Leesmaar.nl
- Het 'Cruijdeboeck' uit 1554, overzichtelijk toegankelijk gemaakt door middel van een volledige inhoudsopgave. Vanuit de deel- en hoofdstuktitels in de inhoud kan men rechtstreeks naar de scans van elk gedeelte van het boek klikken. De eerste editie van het 'Cruijdeboeck', verlucht met 715 houtsneden. De houtsneden, alsmede de beginkapitalen van de hoofdstukken, zijn ingekleurd door Hans Liefrinck (ca. 1520-1573). Voor het digitaliseren is gebruikt gemaakt van het exemplaar dat wordt bewaard in het Rijksprentenkabinet van het Rijksmuseum te Amsterdam.
Histoire des plantes (1557)
- http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k534046.r=Histoire+des+plantes+1557.langEN (pdf)
- Complete scan van 'Histoire des plantes', de Franse vertaling (1557) van het 'Cruijdeboeck' uit 1554 van Rembert Dodoens, vertaald door Carolus Clusius.
Cruijdeboeck (1563) (2e Vlaamse editie, ingekleurd exemplaar)
- http://archiv.ub.uni-marburg.de/dodoens/
- Uitgave van de universiteit van Marburg, gepresenteerd als 'Cruyde Boeck'. In deze uitgave zijn alleen de houtsneden van de planten ingekleurd, niet de beginkapitalen, zoals in het 'Cruijdeboeck' van 1554. Deze digitale uitgave (naar een exemplaar dat in de universiteitsbibliotheek van Marburg wordt bewaard) bevat behalve de tekst met volledige inhoudsopgave in het menu, ook het getranscribeerde en klikbaar gemaakte Register van die cracht ende werckinghe der cruyden, alsmede een uitvoerige inleiding (in het Duits) en een zoekfunctie.
Frumentorum, leguminum, palustrium et aquatilium herbarum, ac eorum, quae eò pertinent, historia (1566, 2e druk)
- http://caliban.mpipz.mpg.de/~stueber/dodoens_1/frumentorum/index.html
- Een deelstudie over granen en peulvruchten en enkele moeras- en waterplanten, overeenkomende met deel 4 van het 'Cruydt-Boeck'. Tekst in het Latijn. De houtsneden staan telkens op een aparte bladzijde en zijn zeer fraai.
Florum, et coronariarum odoratarumque nonnularum herbarum historia (1568, 1e druk)
- http://caliban.mpipz.mpg.de/~stueber/dodoens_2/florum/index.html (vrij toegankelijk)
- http://alfama.sim.ucm.es/dioscorides/consulta_libro.asp?ref=X532590847 (pdf)
- Een deelstudie over 'kruiden merkwaardig door hun bloemen en geuren', welke met een paar wijzigingen later werd opgenomen in de 'Pemptades' van 1583. Een in het Latijn geschreven boek, dat overeenkomt met deel 2 van het 'Cruydt-Boeck'.
Purgantium aliarumque eo facientium... (1574)
- http://www.abocamuseum.it/bibliothecaantiqua/Autore_Biografia.asp?Id_Aut=389
- Informatie over Dodoens en over zijn werk 'Purgantium aliarumque eo facientium, tum et Radicum, Conuoluulorum ac deleteriarum herbarum historiæ libri IIII', een serie monografieën over planten die purgeren, geneeskrachtige wortelen, klimplanten en andere, uit 1574, met zeer goede afbeeldingen. Niet het gehele werk is gescand, slechts een aantal voorbeeldpagina's is weergegeven. Tekst in het Latijn, ongeveer overeenkomende met deel 3 van het 'Cruydt-Boeck'.
De alce epistola (1581)
- http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k74818n.r=De+alce+epistola++1581.langFR (pdf)
- In 1581 schreef Dodoens een brief naar aanleiding van een verhandeling over de eland door Apollonius Menabenus. De brief werd aan het slot van deze verhandeling afgedrukt.
A new herball, or historie of plants (1597)
- http://caliban.mpipz.mpg.de/~stueber/gerarde/index.html
- The Herball is geen werk van Dodoens, maar staat op naam van John Gerard(e) (1545-1612), arts, apotheker en hartstochtelijk tuinier. De hoofdmoot van zijn boek is echter een regelrechte vertaling van Dodoens' Cruijdeboeck in de vorm van diens eigen laatste editie van 1583 (Stirpium historiae pemptades sex). Deze editie is verlucht met ruim 2100 houtsneden. Slechts 18 ervan zijn afkomstig van Gerard (waaronder de eerste houtsnede van de aardappel), de overige zijn ontleend aan een platenboek van Tabernaemontanus uit 1590 (Eicones plantarum). The Herball bevat naast botanische informatie en gegevens over medicinale toepassingen ook heel wat informatie over folklore. Het boek had een geweldig succes in Engeland en beleefde een herziene en vermeerderde editie in 1633 (nogmaals herdrukt in 1636), welke werd verzorgd door de Londense apotheker Thomas Johnson. Die editie wordt dan ook meestal aangeduid met Johnsons Gerard.
Stirpium historiae pemptades sex (1616)
- http://alfama.sim.ucm.es/dioscorides/consulta_libro.asp?ref=X533677040 (pdf)
- Hier vindt men de scans van de tweede, herziene druk van 'Stirpium historiae pemptades sex sive libri XXX' uit 1616, oorspronkelijk in 1583 verschenen. De tekst is in het Latijn. Dit wordt wetenschappelijk gezien als Dodoens' hoofdwerk beschouwd.
A new herbal, or historie of plants (1619)
- http://caliban.mpipz.mpg.de/~stueber/lyte/index.html
- Dit is de vijfde herziene druk van de Engelse vertaling van het 'Cruijdeboeck' door Henry Lyte. De vertaling is gebaseerd op 'Histoire des plantes', de Franse vertaling (1557) door Clusius van het 'Cruijdeboeck' uit 1554, en de tweede herziene druk van het 'Cruijdeboeck' uit 1563. De tekst van de Engelse vertaling bevat aanzienlijke uitbreidingen van de hand van de vertaler, maar er zijn ook correcties ingevoegd die door Dodoens aan Lyte werden toegestuurd. Deze editie uit 1619 bevat alleen de tekst, geen illustraties.
Bloemen en CruydeBoek met getekende Figuuren (1630?)
- http://caliban.mpipz.mpg.de/~stueber/anon/index.html
- Ongedateerd handschrift van een onbekende maker, 218 genummerde en 14 ongenummerde folia bevattend. De tekst is versierd met 131 aquarellen. De plantenbeschrijvingen zijn een vrij getrouwe kopie van gedeelten van het Cruijdeboeck van 1554, gekalligrafeerd in lichtbruine inkt. Het betreft een selectie uit het eerste en tweede deel van het Cruijdeboeck. De platen zijn geheel origineel, niet naar de oorspronkelijke houtsneden. Ze hebben wel iets innemends, maar zijn veelal naïef en merendeels erg onnauwkeurig.
Cruydt-Boeck (1644)
- op Leesmaar.nl
- Het 'Cruydt-Boeck' uit 1644, overzichtelijk toegankelijk gemaakt door middel van een volledige inhoudsopgave. Vanuit de deel- en hoofdstuktitels in de inhoud kan men rechtstreeks naar de scans van elk gedeelte van het boek klikken. Dit is de meest uitgebreide editie (bijna 1600 pagina's op folioformaat) van het 'Cruijdeboeck', verlucht met meer dan 1450 houtsneden.
Archéologie végétale des Simples d'après Dodonée, Mathioli, C. Clusius etc. (1912)
- http://caliban.mpipz.mpg.de/~stueber/heursel/index.html
- Volledige scan van een boek door Victor Heursel-De Meester en Robert Delmotte, getiteld 'Archéologie végétale des Simples d'après Dodonée, Mathioli, C. Clusius etc. - Plantes identifiées suivant les principes de Linnée et autres botanistes modernes', een uitgave uit 1912.
- Dit boek geeft alle oude Latijnse namen van de kruiden volgens Dodonaeus uit de tweede editie (in het Latijn) van zijn 'Stirpium historiae pemptades sex' uit 1616, in alfabetische volgorde, met de daarmee corresponderende Vlaamse namen uit het 'Cruydt-Boeck' van 1608. Bovendien de in 1912 geldende wetenschappelijke namen volgens Linnaeus en de Nederlandse en Franse namen. Verder beknopte informatie over de geneeskrachtige werking van de planten en wat botanische gegevens.
- De indeling van de iconen op de indexpagina van deze link is als volgt (de nummering van de iconen loopt niet gelijk met de paginering van het boek!):
- - icon 1 en 2: omslag en titelblad; icon 3 en 4: voorwoord (Préface); icon 6 en 7: over Dodoens (Notice sur Dodonée); icon 8: opmerkingen vooraf (Remarques préliminaires)
- - iconen 12 - 391: alfabetisch gedeelte (oude Latijnse namen op alfabet), A: 12-60, B: 60-72, C: 73-125, D: 126-131, E: 132-143, F: 144-153, G: 154-167, H: 167-184, I: 185-189, J: 189-192, K: 192-193, L: 193-216, M: 217-235, N: 236-243, O: 243-253, P: 254-294, Q: 294-296, R: 296-315, S: 315-352, T: 353-373, U: 373-374, V: 374-389, X: 389-391
- - iconen 392 - 448: registers; register op botanische naam (Linnaeus): iconen 392-424, register op Nederlandse naam: iconen 439-448, register op Franse naam: iconen 425-438
- - icon 454 geeft de scan van een kleurenplaat, een ontwerp van een kruidentuin
R. van der Hoeden