Michał Kurzej | Jagiellonian University (original) (raw)
Books by Michał Kurzej
Sebastian Piskorski (1636–1707) wywarł znaczący wpływ na sztukę Małopolski ostatniej ćwierci w. X... more Sebastian Piskorski (1636–1707) wywarł znaczący wpływ na sztukę
Małopolski ostatniej ćwierci w. XVII. Mimo że nie był artystą ani samodzielnym zleceniodawcą, uchodził za eksperta do spraw sztuki, dzięki czemu powierzono mu kierownictwo najważniejszych przedsięwzięć artystycznych. Jako profesor i sześciokrotny
rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego kierował budową akademickiej kolegiaty św. Anny. Będąc spowiednikiem krakowskich klarysek, zrealizował założenie pielgrzymkowe w Grodzisku (upamiętniające założycielkę klasztoru bł. Salomeę) i brał udział w pracach nad nowym wystrojem kościoła św. Andrzeja. Książka prezentuje szczegółową analizę działalności Piskorskiego na polu sztuki, uwzględniającą
jego rolę jako konceptora (twórcy programów treściowych złożonych
dzieł sztuki) oraz prowizora (odpowiedzialnego za ich realizację, gromadzenie materiałów, angażowanie wykonawców i wybór rozwiązań artystycznych). Te dwa aspekty jego aktywności zostały potraktowane jako studium przypadku, służące poznaniu procesów planowania i powstawania kompleksowych dzieł sztuki sakralnej, a następnie osadzone w szerokim kontekście zainteresowań, inspiracji i celów dydaktycznych Piskorskiego, rekonstruowanych na podstawie jego prac kaznodziejskich i literackich.
Instrukcje o budynkach i sprzętach kościelnych (1577), opracowane na zlecenie i pod nadzorem kard... more Instrukcje o budynkach i sprzętach kościelnych (1577), opracowane na zlecenie i pod nadzorem kardynała Karola Boromeusza (1538‒1584) przez duchownych wspierających go w zarządzaniu archidiecezją mediolańską, są uważane za najważniejszy dokument, określający zasady kształtowania katolickiej sztuki sakralnej w okresie potrydenckim. Z zawartych w nich, jasno sformułowanych regulacji korzystano w niemal całym świecie, starając się jak najlepiej dostosować formy dzieł sztuki do wymogów liturgii i do przekazywania za ich pomocą prawd wiary. Instrukcje odegrały też kluczową rolę w sformułowaniu nowożytnej łacińskiej terminologii liturgiczno-artystycznej. Pierwszy pełny przekład Instrukcji na język polski został zaopatrzony w kompletny aparat naukowy, a także dopełniony obszernymi wprowadzeniami, wyjaśniającymi okoliczności powstania tego dzieła i problematykę jego autorstwa oraz określającymi jego miejsce w dorobku piśmiennictwa artystycznego XVI stulecia. Zalecenia zawarte w Instrukcjach skonfrontowano też z formami dzieł sztuki sakralnej zrealizowanymi pod nadzorem Boromeusza i drobniejszymi wypowiedziami na temat sztuki, sformułowanymi przez niego i w jego środowisku.
Books reviews by Michał Kurzej
Papers by Michał Kurzej
Człowiek twórcą historii, t. 5, 2024
Problem wykorzystywania dzieł sztuki jako źródeł do badań historycznych był poruszany kilkakrotni... more Problem wykorzystywania dzieł sztuki jako źródeł do badań historycznych był poruszany kilkakrotnie podczas ogólnopolskich zjazdów historyków. W trakcie paneli poświęconych temu zagadnieniu podkreślano szczególnie potrzebę właściwego doboru ilustracji do prac historycznych, stwierdzając, że taką funkcję powinny pełnić obrazy i ryciny wykonane wkrótce po tych wydarzeniach, o których mowa, najlepiej na podstawie relacji ich uczestników. Podkreślano też, że należy zamieszczać w pracach historycznych veras effigies opisywanych w nich postaci wykonywane w miarę możności za ich życia. W świadomości wielu (choć, niestety, nie wszystkich) historyków utrwaliło się w ten sposób przekonanie, że obraz bitwy pod Grunwaldem stworzony przez Jana Matejkę, lub wykoncypowany przez tego artystę portret króla Władysława Jagiełły nie nadają się do ilustrowania opracowań wojny z Krzyżakami w roku 1410. Pasują za to znacznie lepiej do rozważań o interpretowaniu dawnych dziejów Polski w okresie zaborów w sposób pokrzepiający serca Polaków lub skłaniający ich do refleksji nad narodowymi wadami.
Ugruntowanie takiej postawy wśród historyków jest niemałym osiągnięciem, opartym przede wszystkim na ustaleniach historyków sztuki, umożliwiających w miarę precyzyjne datowanie większości dzieł, a czasem także określenie okoliczności ich powstania. Wydaje się jednak, że historycy nie przyswoili sobie w pełni wyników badań historyczno-artystycznych na temat stosowania ikonograficznych konwencji w przedstawianiu ważnych wydarzeń lub osób. Taka nieświadomość powoduje zaś, że badacze nie potrafią często odróżnić w obrazach tego, co zmierza do odwzorowania rzeczywistych zdarzeń, od tego, co służy do narzucenia widzowi ich interpretacji. Przywołują więc np. obiegowe przedstawienie bitwy kawaleryjskiej jako wiarygodny dokument jej rzeczywistego przebiegu, a nie dostrzegają, że wysunięcie na pierwszy plan kilku uczestników tej batalii ma przekonywać o ich szczególnym wpływie na jej przebieg i wynik. Trudno, rzecz jasna, wymagać od historyków, posługujących się coraz liczniejszymi i bardziej zróżnicowanymi metodami badań źródeł pisanych, aby jeszcze równie dokładnie zgłębiali mocno skomplikowane metody odczytywania treści dzieła sztuki, wymagające m.in. znajomości obfitego obrazowego materiału porównawczego. Powinni jednak korzystać z ustaleń siostrzanej dyscypliny – historii sztuki, która przestudiowała wnikliwie ikonografię licznych wydarzeń historycznych, czego przykładem mogą być choćby bardzo obszerne opracowania poświęcone obrazowaniu zmagań IV krucjaty lub bitwy pod Lepanto w malarstwie weneckim.
Funkcję źródeł historycznych mogą jednak spełniać nie tylko dzieła sztuki przedstawiające w wiarygodny sposób ważne wydarzenia z przeszłości. Uwagę historyków przyciągają przecież coraz mocniej dzieje idei, religii i nauki. Bardzo intensywnie rozwijają oni badania nad historią ekonomiczną i gospodarczą, historią życia codziennego, historią zwierząt, a nawet historią klimatu. We wszystkich tych przedsięwzięciach badawczych konieczne jest sięganie po nowe rodzaje źródeł, wśród których bardzo dużą rolę mogą odegrać dzieła sztuki, zarówno te, które tworzono świadomie jako pamiątkę dla przyszłych pokoleń, jak i te odnoszone do współczesnego im społeczeństwa, w celu zaspokajania jego potrzeb oraz kształtowania i modyfikowania zachowań. Artyści angażowali się zatem nieustannie w proces tworzenia historii, choć w mniejszym stopniu realizowali określone przez siebie cele, a częściej nadawali kształty programom wskazanym przez swoich zleceniodawców. Historycy sztuki włożyli już niemało wysiłku w rozpoznanie tych programów, wykazując, że w zasadzie wszystkie dzieła sztuki były na różne sposoby uwikłane w historię. Sprawia to, że każde z nich może być ważnym źródłem historycznym, o ile zostanie właściwie odczytana jego pierwotna funkcja i przekaz7. Niniejszy tekst ma pokazać szerokość i różnorodność możliwości, które daje ta konstatacja, odwołując się przede wszystkim do wymownych przykładów w konwencji bliskiej esejowi. Nie staramy się w nim przedstawić problemu dzieł sztuki jako potencjalnych źródeł historycznych w kompletny sposób, lub poddać go jakiejś precyzyjnej klasyfikacji. Zachęcamy w nim tylko historyków, aby sięgali znacznie chętniej do dorobku historii sztuki w poszukiwaniu nowych źródeł i wzorców ich interpretacji.
W tekście tym przyznajemy również, że historycy sztuki w badaniach nad uwikłaniem dzieł sztuki w historię wykazują się nieraz niepełną znajomością mechanizmów historycznych lub ich niewłaściwą interpretacją. Krytyczne wykorzystanie ustaleń historyków sztuki przez historyków, rozszerzających zakres swoich źródeł, może zatem uwolnić historię sztuki od wielu błędów i uproszczeń w interpretacji pozaartystycznej przeszłości. Historia i historia sztuki są z pewnością siostrzanymi dyscyplinami naukowymi i świadomość konieczności podtrzymywania tej więzi – wbrew pomysłom twórców najnowszej klasyfikacji dziedzin i dyscyplin naukowych w Polsce – jest nieodzowna dla ich dalszego rozwoju.
Waweli i XVIII wiek, red. A. Betlej, N. Koziarza-Ochęduszko, 2024
Fabryka katedry krakowskiej pod zarządem ks. Jacka Łopackiego Zarówno postać ks. Jacka Augustyna ... more Fabryka katedry krakowskiej pod zarządem ks. Jacka Łopackiego Zarówno postać ks. Jacka Augustyna Łopackiego (il. 1), jak i dzieje artystyczne katedry krakowskiej w jego czasach były już przedmiotem wnikliwych studiów. Zasługi archiprezbitera dla medycyny przedstawił Zdzisław Gajda 1 , zarys jego działalności na polu sztuki omówił ks. Jan Kuś 2. Podstawowe wiadomości na temat prac podejmowanych w katedrze są natomiast znane dzięki wypisom źródłowym i ich opracowaniu autorstwa ks. Bolesława Przybyszewskiego 3. Wiele ustaleń zawiera również artykuł tegoż autora napisany z Jerzym Lepiarczykiem 4. Liczne szczegółowe kwestie artystyczne poruszyli ponadto m.in. Dariusz Nowacki, Piotr Krasny, Krzysztof Czyżewski i Jerzy Żmudziński 5. Duże znaczenie mają też próby ustalenia dorobku zatrudnionych w katedrze artystów-zwłaszcza Franciszka Placidiego 6 ,
Ikonotheka, 2021
Simon Pitz (1592-1625) was a Jesuit architect providing designs for numerous Jesuit buildings in ... more Simon Pitz (1592-1625) was a Jesuit architect providing designs for numerous Jesuit buildings in Czechia, Moravia, Silesia and Poland. His oeuvre was known from several designs preserved in archives in Czechia, as well as the Jesuit Archive in Cracow (some of which were published in both Czech and Polish literature). An inventory in this order's archive in Glatz (pol.: Kłodzko), drawn in 2018, revealed some previously unknown designs by this architect, some of which show alternative versions of designs already linked with Pitz, others can be attributed to him on the basis of distinctive architectural motifs or details. The article presents some of these previously unknown drawings by the architect, preserved in Polish archives, among others: alternative designs for the Jesuit church in Jitschin, additional designs of the college and church in Königgrätz, Jesuit novitiate (seminary) in Böhmisch Krumau and five versions of designs for the church in Komotau. Some designs may have been developed for Kuttenberg-they depict a huge complex of buildings (approx. 182 by 104 m), with a church surrounded by five courtyards. Designs preserved in Glatz indicate also that Pitz was the author of the Jesuit church in Lutsk, which has been previously linked with Giacomo Briano. At the present state of knowledge it can be concluded that Pitz's legacy is among the largest and most interesting collections of designs by Jesuit architects active in Central Europe in the seventeenth century.
Okoliczności fundacji i dzieje budowy kościoła św. Karola Boromeusza na ul. Chłodnej w Warszawie ... more Okoliczności fundacji i dzieje budowy kościoła św. Karola Boromeusza na ul. Chłodnej w Warszawie [il. i] są dobrze znane, przede wszystkim dzięki relacjom prasowym z epoki1. Zawarte w nich informacje powtarzano w licznych późniejszych opisach tego gmachu2. Krótką monografię świątyni opracował Andrzej Majdowski, który zebrał dotyczącą jej literaturę, opisał dzieje wznoszenia budowli oraz jej późniejsze losy, a także podjął próbę przeanalizowania jej form architektonicznych3. Badacz ten nie zainteresował się bliżej znaczeniem kościoła w propagowaniu kultu św. Karola na ziemiach polskich, choć wagę tego zagadnienia zasugerowała już przed n wojną światową Krystyna Sinko4. Celem tego artykułu jest więc przede wszystkim omówienie owej kwestii, która wydaje się istotna dla właściwej interpretacji form architektonicznych warszawskiej świątyni. Inicjatywa budowy nowego kościoła w Warszawie, "poddana przez jedną z dostojnych osób , wyszła w r. 1841 lub nieco wcześniej z kręgów rządowych, a następnie "znalazła przystęp w sercu Klementyny z Sanguszków Małachowskiej" [il. 2], która "zgłosiła się do tego rządu, chęcią mienia udziału w tem przedsięwzięciu, przez
Podkamień i Lublin-dekoracje sztukatorskie warsztatu Falconiego w kościołach dominikańskich * Dwi... more Podkamień i Lublin-dekoracje sztukatorskie warsztatu Falconiego w kościołach dominikańskich * Dwie ozDobione sztuKateriami Kaplice w dominikańskich kościołach o randze ogólnopolskich sanktuariów od dawna budziły duże zainteresowanie badaczy. Wydaje się jednak, że ich dokładniejsza analiza może przynieść jeszcze interesujące wyniki, ukazując w nowym świetle zagadnienie organizacji warsztatu artysty i pomagając wyróżnić osobowości współpracujących z nim sztukatorów. Zainteresowanie badaczy wcześniej wzbudziła młodsza z tych dekoracji, zdobiąca kaplicę Tyszkiewiczów pw. św. Krzyża przy kościele dominikanów w Lublinie. Jej pokrewieństwo z zaliczaną do kręgu Falconiego sztukaterią w gabinecie zamku w Łańcucie zauważyła Alina Trojan 1 , a Janina Eustachiewicz zwróciła uwagę na wzmianki dotyczące wypłat "p. Baptiście stukatorowi" za wykonanie dekoracji wnętrza 2. Wiadomość tę połączył z Falconim * Niniejszy tekst powstał w oparciu o część rozprawy doktorskiej "Nurt italianizujący w dekoracjach sztukatorskich w Małopolsce i na Rusi Koronnej w XVII w. " przygotowywanej pod kierunkiem dr. hab. Piotra Krasnego.
Kaplica, w lctórej znajduje się łaskami słynący obraz sw. Karola1, dobudowana od pn. do nawy kośc... more Kaplica, w lctórej znajduje się łaskami słynący obraz sw. Karola1, dobudowana od pn. do nawy kościoła w Niepołomicach, była wielokrotnie wzmiankowana w literaturze naukowej, wciąż jednak wiadomo o niej stosunkowo niewiele. Pierwszy, bardzo skrótowy opis kaplicy opubłikował Władysław Łuszczkiewicz, który stwierdził, że budowla została wzniesiona "w typie właściwym dziełom tego rodu", a także zwrócił uwagę na kratę zamykającą wejście oraz na sztulcaterie we wnętrzu2. Ten ostatni element dolcładniej opisał Adam Bochnak, lctóry uznał dekorację za warsztatowe dzieło współpracowników Jana Chrzciciela Falconiego3. Nieco więcej uwagi poświęciła kaplicy Krystyna Sinko-Popielowa w całościowym opracowaniu problematyki artystycznej niepołomiclciego lcościoła. Anonimowemu architektowi kaplicy przypisała ona również pd. zakrystię kościoła i bramkę w murze cmentarnym, a dekorację sztukatorską uznała za szczególnie bliską stiukom w kaplicach podwieżowych kościoła Kamedułów na Bielanach4. Dokładniejszą analizę form kaplicy przeprowadził Adam Miłobędzki. Zwrócił on uwagę na linearyzm podziałów elewacji oraz ich pasową dekorację, dla której dostrzegł analogie w ramowej dekoracji sklepiennej. Badacz ten wskazał też na zastosowanie we wnętrzu schematu łuku triumfalnego, zapożyczonego z kaplicy Zygmuntowskiej. W Niepołomicach ograniczono jednak radykalnie dekorację rzeźbiarską, a czaszę kopuły, podobnie jak w kaplicy zamku w Wiśniczu, ozdobiono iluzjonistycznym malowidłem 1
Uniwersytet Jagielloński THE COLLEGIATE CHURCH IN ZAMOŚĆ in the Context of European Architecture ... more Uniwersytet Jagielloński THE COLLEGIATE CHURCH IN ZAMOŚĆ in the Context of European Architecture e Collegiate church in Zamość (since 1992 cathedral of Zamość-Lubaczów Diocese, g. 1.), has long been included in the canon of polish architecture and considered as one of the most important 16 th century sacral buildings in this country. e church is a basilica with rows of side-chapels, but without a transept or dome, built with classical orders. Jerzy Kowalczyk provided a detailed analysis in a thesis which is still relevant today, despite the passage of half a century 1. However, it appears that in the light of newer views on early modern architecture, some new conclusions can be added, to put this church in the context of the two main trends in sacral architecture, consisting of either a continuation of local medieval tradition, or the application of new solutions of Italian origin. Many buildings classi ed within the rst group were recently discussed by Piotr Gryglewski, who in his book's title De sacra antiquitate stated that continuation of the local tradition was ideologically motivated 2. However, it has to be stressed that in the vast majority of cases, the application of such traditional forms can be easily explained 1 J. Kowalczyk, Kolegiata w Zamościu, (1968). 2 See P. Gryglewski, De sacra antiquitate. Odwołania do przeszłości w polskiej architekturze sakralnej XVI wieku, (2012).
![Research paper thumbnail of Jeannie Łabno, Commemorating the Polish Renaissance child, Farnham 2011. – [Rezension]](https://attachments.academia-assets.com/80172610/thumbnails/1.jpg)
](
Budowa i dekoracja kościoła św. Anny w świetle źródeł archiwalnych 1 Z oczywistych względów krako... more Budowa i dekoracja kościoła św. Anny w świetle źródeł archiwalnych 1 Z oczywistych względów krakowska świątynia akademicka skupiała uwagę uczonych zainteresowanych sztuką już w trakcie budowy, co zaowocowało powstaniem szczegółowej dokumentacji oraz wciąż narastającej literatury. Niezwykle cennym źródłem jest księga przychodów i wydatków na budowę kościoła, przepisana z dziennika prowadzonego od początku 1693 roku przez kierującego budową ks. Sebastiana Piskorskiego 2. Nie tylko informuje ona o chronologii prac, sposobach finansowania, użytych materiałach i zatrudnionych podwykonawcach, ale także naświetla wiele szczegółów dotyczących organizacji budowy i pozwala wyjaśnić liczne kwestie techniczne, związane z jej prowadzeniem. Wzmianki o inspiracjach, którymi kiero-1 Artykuł został opublikowany w zbiorze Fides ars scientia. Prace z historii i historii sztuki poświęcone pamięci ks.
Sebastian Piskorski (1636–1707) wywarł znaczący wpływ na sztukę Małopolski ostatniej ćwierci w. X... more Sebastian Piskorski (1636–1707) wywarł znaczący wpływ na sztukę
Małopolski ostatniej ćwierci w. XVII. Mimo że nie był artystą ani samodzielnym zleceniodawcą, uchodził za eksperta do spraw sztuki, dzięki czemu powierzono mu kierownictwo najważniejszych przedsięwzięć artystycznych. Jako profesor i sześciokrotny
rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego kierował budową akademickiej kolegiaty św. Anny. Będąc spowiednikiem krakowskich klarysek, zrealizował założenie pielgrzymkowe w Grodzisku (upamiętniające założycielkę klasztoru bł. Salomeę) i brał udział w pracach nad nowym wystrojem kościoła św. Andrzeja. Książka prezentuje szczegółową analizę działalności Piskorskiego na polu sztuki, uwzględniającą
jego rolę jako konceptora (twórcy programów treściowych złożonych
dzieł sztuki) oraz prowizora (odpowiedzialnego za ich realizację, gromadzenie materiałów, angażowanie wykonawców i wybór rozwiązań artystycznych). Te dwa aspekty jego aktywności zostały potraktowane jako studium przypadku, służące poznaniu procesów planowania i powstawania kompleksowych dzieł sztuki sakralnej, a następnie osadzone w szerokim kontekście zainteresowań, inspiracji i celów dydaktycznych Piskorskiego, rekonstruowanych na podstawie jego prac kaznodziejskich i literackich.
Instrukcje o budynkach i sprzętach kościelnych (1577), opracowane na zlecenie i pod nadzorem kard... more Instrukcje o budynkach i sprzętach kościelnych (1577), opracowane na zlecenie i pod nadzorem kardynała Karola Boromeusza (1538‒1584) przez duchownych wspierających go w zarządzaniu archidiecezją mediolańską, są uważane za najważniejszy dokument, określający zasady kształtowania katolickiej sztuki sakralnej w okresie potrydenckim. Z zawartych w nich, jasno sformułowanych regulacji korzystano w niemal całym świecie, starając się jak najlepiej dostosować formy dzieł sztuki do wymogów liturgii i do przekazywania za ich pomocą prawd wiary. Instrukcje odegrały też kluczową rolę w sformułowaniu nowożytnej łacińskiej terminologii liturgiczno-artystycznej. Pierwszy pełny przekład Instrukcji na język polski został zaopatrzony w kompletny aparat naukowy, a także dopełniony obszernymi wprowadzeniami, wyjaśniającymi okoliczności powstania tego dzieła i problematykę jego autorstwa oraz określającymi jego miejsce w dorobku piśmiennictwa artystycznego XVI stulecia. Zalecenia zawarte w Instrukcjach skonfrontowano też z formami dzieł sztuki sakralnej zrealizowanymi pod nadzorem Boromeusza i drobniejszymi wypowiedziami na temat sztuki, sformułowanymi przez niego i w jego środowisku.
Człowiek twórcą historii, t. 5, 2024
Problem wykorzystywania dzieł sztuki jako źródeł do badań historycznych był poruszany kilkakrotni... more Problem wykorzystywania dzieł sztuki jako źródeł do badań historycznych był poruszany kilkakrotnie podczas ogólnopolskich zjazdów historyków. W trakcie paneli poświęconych temu zagadnieniu podkreślano szczególnie potrzebę właściwego doboru ilustracji do prac historycznych, stwierdzając, że taką funkcję powinny pełnić obrazy i ryciny wykonane wkrótce po tych wydarzeniach, o których mowa, najlepiej na podstawie relacji ich uczestników. Podkreślano też, że należy zamieszczać w pracach historycznych veras effigies opisywanych w nich postaci wykonywane w miarę możności za ich życia. W świadomości wielu (choć, niestety, nie wszystkich) historyków utrwaliło się w ten sposób przekonanie, że obraz bitwy pod Grunwaldem stworzony przez Jana Matejkę, lub wykoncypowany przez tego artystę portret króla Władysława Jagiełły nie nadają się do ilustrowania opracowań wojny z Krzyżakami w roku 1410. Pasują za to znacznie lepiej do rozważań o interpretowaniu dawnych dziejów Polski w okresie zaborów w sposób pokrzepiający serca Polaków lub skłaniający ich do refleksji nad narodowymi wadami.
Ugruntowanie takiej postawy wśród historyków jest niemałym osiągnięciem, opartym przede wszystkim na ustaleniach historyków sztuki, umożliwiających w miarę precyzyjne datowanie większości dzieł, a czasem także określenie okoliczności ich powstania. Wydaje się jednak, że historycy nie przyswoili sobie w pełni wyników badań historyczno-artystycznych na temat stosowania ikonograficznych konwencji w przedstawianiu ważnych wydarzeń lub osób. Taka nieświadomość powoduje zaś, że badacze nie potrafią często odróżnić w obrazach tego, co zmierza do odwzorowania rzeczywistych zdarzeń, od tego, co służy do narzucenia widzowi ich interpretacji. Przywołują więc np. obiegowe przedstawienie bitwy kawaleryjskiej jako wiarygodny dokument jej rzeczywistego przebiegu, a nie dostrzegają, że wysunięcie na pierwszy plan kilku uczestników tej batalii ma przekonywać o ich szczególnym wpływie na jej przebieg i wynik. Trudno, rzecz jasna, wymagać od historyków, posługujących się coraz liczniejszymi i bardziej zróżnicowanymi metodami badań źródeł pisanych, aby jeszcze równie dokładnie zgłębiali mocno skomplikowane metody odczytywania treści dzieła sztuki, wymagające m.in. znajomości obfitego obrazowego materiału porównawczego. Powinni jednak korzystać z ustaleń siostrzanej dyscypliny – historii sztuki, która przestudiowała wnikliwie ikonografię licznych wydarzeń historycznych, czego przykładem mogą być choćby bardzo obszerne opracowania poświęcone obrazowaniu zmagań IV krucjaty lub bitwy pod Lepanto w malarstwie weneckim.
Funkcję źródeł historycznych mogą jednak spełniać nie tylko dzieła sztuki przedstawiające w wiarygodny sposób ważne wydarzenia z przeszłości. Uwagę historyków przyciągają przecież coraz mocniej dzieje idei, religii i nauki. Bardzo intensywnie rozwijają oni badania nad historią ekonomiczną i gospodarczą, historią życia codziennego, historią zwierząt, a nawet historią klimatu. We wszystkich tych przedsięwzięciach badawczych konieczne jest sięganie po nowe rodzaje źródeł, wśród których bardzo dużą rolę mogą odegrać dzieła sztuki, zarówno te, które tworzono świadomie jako pamiątkę dla przyszłych pokoleń, jak i te odnoszone do współczesnego im społeczeństwa, w celu zaspokajania jego potrzeb oraz kształtowania i modyfikowania zachowań. Artyści angażowali się zatem nieustannie w proces tworzenia historii, choć w mniejszym stopniu realizowali określone przez siebie cele, a częściej nadawali kształty programom wskazanym przez swoich zleceniodawców. Historycy sztuki włożyli już niemało wysiłku w rozpoznanie tych programów, wykazując, że w zasadzie wszystkie dzieła sztuki były na różne sposoby uwikłane w historię. Sprawia to, że każde z nich może być ważnym źródłem historycznym, o ile zostanie właściwie odczytana jego pierwotna funkcja i przekaz7. Niniejszy tekst ma pokazać szerokość i różnorodność możliwości, które daje ta konstatacja, odwołując się przede wszystkim do wymownych przykładów w konwencji bliskiej esejowi. Nie staramy się w nim przedstawić problemu dzieł sztuki jako potencjalnych źródeł historycznych w kompletny sposób, lub poddać go jakiejś precyzyjnej klasyfikacji. Zachęcamy w nim tylko historyków, aby sięgali znacznie chętniej do dorobku historii sztuki w poszukiwaniu nowych źródeł i wzorców ich interpretacji.
W tekście tym przyznajemy również, że historycy sztuki w badaniach nad uwikłaniem dzieł sztuki w historię wykazują się nieraz niepełną znajomością mechanizmów historycznych lub ich niewłaściwą interpretacją. Krytyczne wykorzystanie ustaleń historyków sztuki przez historyków, rozszerzających zakres swoich źródeł, może zatem uwolnić historię sztuki od wielu błędów i uproszczeń w interpretacji pozaartystycznej przeszłości. Historia i historia sztuki są z pewnością siostrzanymi dyscyplinami naukowymi i świadomość konieczności podtrzymywania tej więzi – wbrew pomysłom twórców najnowszej klasyfikacji dziedzin i dyscyplin naukowych w Polsce – jest nieodzowna dla ich dalszego rozwoju.
Waweli i XVIII wiek, red. A. Betlej, N. Koziarza-Ochęduszko, 2024
Fabryka katedry krakowskiej pod zarządem ks. Jacka Łopackiego Zarówno postać ks. Jacka Augustyna ... more Fabryka katedry krakowskiej pod zarządem ks. Jacka Łopackiego Zarówno postać ks. Jacka Augustyna Łopackiego (il. 1), jak i dzieje artystyczne katedry krakowskiej w jego czasach były już przedmiotem wnikliwych studiów. Zasługi archiprezbitera dla medycyny przedstawił Zdzisław Gajda 1 , zarys jego działalności na polu sztuki omówił ks. Jan Kuś 2. Podstawowe wiadomości na temat prac podejmowanych w katedrze są natomiast znane dzięki wypisom źródłowym i ich opracowaniu autorstwa ks. Bolesława Przybyszewskiego 3. Wiele ustaleń zawiera również artykuł tegoż autora napisany z Jerzym Lepiarczykiem 4. Liczne szczegółowe kwestie artystyczne poruszyli ponadto m.in. Dariusz Nowacki, Piotr Krasny, Krzysztof Czyżewski i Jerzy Żmudziński 5. Duże znaczenie mają też próby ustalenia dorobku zatrudnionych w katedrze artystów-zwłaszcza Franciszka Placidiego 6 ,
Ikonotheka, 2021
Simon Pitz (1592-1625) was a Jesuit architect providing designs for numerous Jesuit buildings in ... more Simon Pitz (1592-1625) was a Jesuit architect providing designs for numerous Jesuit buildings in Czechia, Moravia, Silesia and Poland. His oeuvre was known from several designs preserved in archives in Czechia, as well as the Jesuit Archive in Cracow (some of which were published in both Czech and Polish literature). An inventory in this order's archive in Glatz (pol.: Kłodzko), drawn in 2018, revealed some previously unknown designs by this architect, some of which show alternative versions of designs already linked with Pitz, others can be attributed to him on the basis of distinctive architectural motifs or details. The article presents some of these previously unknown drawings by the architect, preserved in Polish archives, among others: alternative designs for the Jesuit church in Jitschin, additional designs of the college and church in Königgrätz, Jesuit novitiate (seminary) in Böhmisch Krumau and five versions of designs for the church in Komotau. Some designs may have been developed for Kuttenberg-they depict a huge complex of buildings (approx. 182 by 104 m), with a church surrounded by five courtyards. Designs preserved in Glatz indicate also that Pitz was the author of the Jesuit church in Lutsk, which has been previously linked with Giacomo Briano. At the present state of knowledge it can be concluded that Pitz's legacy is among the largest and most interesting collections of designs by Jesuit architects active in Central Europe in the seventeenth century.
Okoliczności fundacji i dzieje budowy kościoła św. Karola Boromeusza na ul. Chłodnej w Warszawie ... more Okoliczności fundacji i dzieje budowy kościoła św. Karola Boromeusza na ul. Chłodnej w Warszawie [il. i] są dobrze znane, przede wszystkim dzięki relacjom prasowym z epoki1. Zawarte w nich informacje powtarzano w licznych późniejszych opisach tego gmachu2. Krótką monografię świątyni opracował Andrzej Majdowski, który zebrał dotyczącą jej literaturę, opisał dzieje wznoszenia budowli oraz jej późniejsze losy, a także podjął próbę przeanalizowania jej form architektonicznych3. Badacz ten nie zainteresował się bliżej znaczeniem kościoła w propagowaniu kultu św. Karola na ziemiach polskich, choć wagę tego zagadnienia zasugerowała już przed n wojną światową Krystyna Sinko4. Celem tego artykułu jest więc przede wszystkim omówienie owej kwestii, która wydaje się istotna dla właściwej interpretacji form architektonicznych warszawskiej świątyni. Inicjatywa budowy nowego kościoła w Warszawie, "poddana przez jedną z dostojnych osób , wyszła w r. 1841 lub nieco wcześniej z kręgów rządowych, a następnie "znalazła przystęp w sercu Klementyny z Sanguszków Małachowskiej" [il. 2], która "zgłosiła się do tego rządu, chęcią mienia udziału w tem przedsięwzięciu, przez
Podkamień i Lublin-dekoracje sztukatorskie warsztatu Falconiego w kościołach dominikańskich * Dwi... more Podkamień i Lublin-dekoracje sztukatorskie warsztatu Falconiego w kościołach dominikańskich * Dwie ozDobione sztuKateriami Kaplice w dominikańskich kościołach o randze ogólnopolskich sanktuariów od dawna budziły duże zainteresowanie badaczy. Wydaje się jednak, że ich dokładniejsza analiza może przynieść jeszcze interesujące wyniki, ukazując w nowym świetle zagadnienie organizacji warsztatu artysty i pomagając wyróżnić osobowości współpracujących z nim sztukatorów. Zainteresowanie badaczy wcześniej wzbudziła młodsza z tych dekoracji, zdobiąca kaplicę Tyszkiewiczów pw. św. Krzyża przy kościele dominikanów w Lublinie. Jej pokrewieństwo z zaliczaną do kręgu Falconiego sztukaterią w gabinecie zamku w Łańcucie zauważyła Alina Trojan 1 , a Janina Eustachiewicz zwróciła uwagę na wzmianki dotyczące wypłat "p. Baptiście stukatorowi" za wykonanie dekoracji wnętrza 2. Wiadomość tę połączył z Falconim * Niniejszy tekst powstał w oparciu o część rozprawy doktorskiej "Nurt italianizujący w dekoracjach sztukatorskich w Małopolsce i na Rusi Koronnej w XVII w. " przygotowywanej pod kierunkiem dr. hab. Piotra Krasnego.
Kaplica, w lctórej znajduje się łaskami słynący obraz sw. Karola1, dobudowana od pn. do nawy kośc... more Kaplica, w lctórej znajduje się łaskami słynący obraz sw. Karola1, dobudowana od pn. do nawy kościoła w Niepołomicach, była wielokrotnie wzmiankowana w literaturze naukowej, wciąż jednak wiadomo o niej stosunkowo niewiele. Pierwszy, bardzo skrótowy opis kaplicy opubłikował Władysław Łuszczkiewicz, który stwierdził, że budowla została wzniesiona "w typie właściwym dziełom tego rodu", a także zwrócił uwagę na kratę zamykającą wejście oraz na sztulcaterie we wnętrzu2. Ten ostatni element dolcładniej opisał Adam Bochnak, lctóry uznał dekorację za warsztatowe dzieło współpracowników Jana Chrzciciela Falconiego3. Nieco więcej uwagi poświęciła kaplicy Krystyna Sinko-Popielowa w całościowym opracowaniu problematyki artystycznej niepołomiclciego lcościoła. Anonimowemu architektowi kaplicy przypisała ona również pd. zakrystię kościoła i bramkę w murze cmentarnym, a dekorację sztukatorską uznała za szczególnie bliską stiukom w kaplicach podwieżowych kościoła Kamedułów na Bielanach4. Dokładniejszą analizę form kaplicy przeprowadził Adam Miłobędzki. Zwrócił on uwagę na linearyzm podziałów elewacji oraz ich pasową dekorację, dla której dostrzegł analogie w ramowej dekoracji sklepiennej. Badacz ten wskazał też na zastosowanie we wnętrzu schematu łuku triumfalnego, zapożyczonego z kaplicy Zygmuntowskiej. W Niepołomicach ograniczono jednak radykalnie dekorację rzeźbiarską, a czaszę kopuły, podobnie jak w kaplicy zamku w Wiśniczu, ozdobiono iluzjonistycznym malowidłem 1
Uniwersytet Jagielloński THE COLLEGIATE CHURCH IN ZAMOŚĆ in the Context of European Architecture ... more Uniwersytet Jagielloński THE COLLEGIATE CHURCH IN ZAMOŚĆ in the Context of European Architecture e Collegiate church in Zamość (since 1992 cathedral of Zamość-Lubaczów Diocese, g. 1.), has long been included in the canon of polish architecture and considered as one of the most important 16 th century sacral buildings in this country. e church is a basilica with rows of side-chapels, but without a transept or dome, built with classical orders. Jerzy Kowalczyk provided a detailed analysis in a thesis which is still relevant today, despite the passage of half a century 1. However, it appears that in the light of newer views on early modern architecture, some new conclusions can be added, to put this church in the context of the two main trends in sacral architecture, consisting of either a continuation of local medieval tradition, or the application of new solutions of Italian origin. Many buildings classi ed within the rst group were recently discussed by Piotr Gryglewski, who in his book's title De sacra antiquitate stated that continuation of the local tradition was ideologically motivated 2. However, it has to be stressed that in the vast majority of cases, the application of such traditional forms can be easily explained 1 J. Kowalczyk, Kolegiata w Zamościu, (1968). 2 See P. Gryglewski, De sacra antiquitate. Odwołania do przeszłości w polskiej architekturze sakralnej XVI wieku, (2012).
Budowa i dekoracja kościoła św. Anny w świetle źródeł archiwalnych 1 Z oczywistych względów krako... more Budowa i dekoracja kościoła św. Anny w świetle źródeł archiwalnych 1 Z oczywistych względów krakowska świątynia akademicka skupiała uwagę uczonych zainteresowanych sztuką już w trakcie budowy, co zaowocowało powstaniem szczegółowej dokumentacji oraz wciąż narastającej literatury. Niezwykle cennym źródłem jest księga przychodów i wydatków na budowę kościoła, przepisana z dziennika prowadzonego od początku 1693 roku przez kierującego budową ks. Sebastiana Piskorskiego 2. Nie tylko informuje ona o chronologii prac, sposobach finansowania, użytych materiałach i zatrudnionych podwykonawcach, ale także naświetla wiele szczegółów dotyczących organizacji budowy i pozwala wyjaśnić liczne kwestie techniczne, związane z jej prowadzeniem. Wzmianki o inspiracjach, którymi kiero-1 Artykuł został opublikowany w zbiorze Fides ars scientia. Prace z historii i historii sztuki poświęcone pamięci ks.
![Research paper thumbnail of Jerzy Kowalczyk, Świątynie późnobarokowe na Kresach. Kościoły i klasztory w diecezjach na Rusi Koronnej, Warszawa 2006. – [Rezension]](https://attachments.academia-assets.com/80172601/thumbnails/1.jpg)
](
Three stages of stucco decoration of the Bridgettines' Lublin church are clearly pictured by ... more Three stages of stucco decoration of the Bridgettines' Lublin church are clearly pictured by the transformations in the sphere of stucco vault decorations. They correspond to the three widely spread stylistic tendencies: a recurrence to gothic, mannerism and baroque that inter-penetrate in the Polish art of the first half of the seventeenth century. The post-gothic decorations of ails' ceilings were made at the end of the sixteen century. Together with the gable erected then they may be interpreted as an example of conscious the archaisation of architecture, highlighting the medieval genesis of the order The most proximate analogy for this decoration is found in the vaults of the Auguslinians church in Krasnik. The archaising forms are also in the church in Czemierniki. erected from the foundation of the Firlej family, whose members belonged to the main protectors of Lublin Bridgettines. The first state of modern stuccoes, composed of battens and plaques, was made by Jan Wol...
TECHNE. Seria Nowa
Ołtarz jako okno i lustro w konceptach ks. prof. Sebastiana Piskorskiego P orównanie ołtarza zara... more Ołtarz jako okno i lustro w konceptach ks. prof. Sebastiana Piskorskiego P orównanie ołtarza zarazem do okna i lustra zostało zaproponowane w opisie nastawy kościoła rzymskiego S. Andrea al Quirinale. Jej zwieńczenie, ukazujące chwałę świętego, otwiera się na boską rzeczywistość, a pole odzwierciedla naśladowanie ofiary Chrystusa przez apostoła 1. Jak zauważył Jacek Kowalski, skojarzenie ołtarza z lustrem ma interesujący precedens w polskim dziele literackim. Jest nim anonimowy poemat o oblężeniu Jasnej Góry, którego fragment opisuje wizję niebiańskiej świątyni, czyli kościół wysoki ani dościgniony / Okiem ni żadną ręką urobiony, którego ołtarz jest zwierciadłem, ukazującym sprawy Boskie 2. Podwójna metafora ołtarza jako okna i lustra pasuje szczególnie dobrze do szeregu nastaw zaplanowanych przez ks. prof. Sebastiana Piskorskiego. Oprócz tradycyjnej i zupełnie powszechnej funkcji oprawy przedstawienia osoby bądź sceny ukazującej nadprzyrodzoną rzeczywistość-działają również jak zwierciadło. W określonych momentach przyjmują światło słoneczne, które wywołuje w nastawie krótkotrwały efekt luministyczny, otwierając przed widzem nową warstwę znaczeniową. Piskorski, profesor prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego a także popularny poeta i kaznodzieja, stał się centralną postacią życia artystycznego, uczestnicząc jako konceptor i prowizor w powstawaniu najciekawszych kompleksowych dzieł 1
Techne, 2022
The artistic history of the university collegiate church in Cracow, has been the subject of numer... more The artistic history of the university collegiate church in Cracow, has been the subject of numerous studies. Focusing on its chapels, however, imposes a slightly different perspective, related to the issues of patronage over individual oratories and the way in which their decoration was included in the ideological and artistic program of the entire church. After adopting such perspective, the Church of St. Anna appears as an interesting contribution to the reflection on the phenomenon of collective patronage, perfectly confirming the view of Peter Hirschfeld and Michael Baxandall, according to which the term basically refers to the activities of an individual hidden behind the collective. One of the goals set by the creators of the magnificent modern church with a rich liturgical and architectural program was to achieve the greatest possible coherence of the decor, both in terms of ideology and art. The obstaclesin its achievement were often complicated ownership relations, resulting from the diversified patronage over the chapels. Cracow Church of St. Anne, erected in the years 1693–1703 under the supervision of prof. Sebastian Piskorski, is one of the rare examples where the chapels have been given a coherent content and artistic program, despite the fact that their interiors were decorated thanks to money providedby separate founders.
To achieve this harmony, the inclusion of the chapels in the content program of the interior was of the utmost importance, especially due to the transept chapels. It was in one of them that the altar of the tomb of St. John Cantius had to be placed, and such a location allowed direct light to be shone on it on the anniversary of saints’ birthday. Special setting had to be provided also for the opposite chapel of St. Cross, which reminded
of the saints’ passionate devotion and presented the Cross as a source of wisdom. Much attention was paid to smaller nave oratorios. There are three pairs of them, the middle of which has been distinguished by a higher dome with a lantern. The choice of patrons of the nave chapels is allegorical – the middle chapel on the Epistle side was dedicated
to the Virgin Mary, and the neighboring ones – to her spouse, St. Joseph and relative, St. John the Baptist. Moreover, the John Baptist’s Oratory is adjacent to the mausoleum of John Cantius, who was born on the Midsummer Day, inheriting his name. On the other hand, the chapels on the Gospel side were dedicated to figures representing the Church of times of the New Covenant. Its first superior – St. Peter, following Christ
in martyrdom, was commemorated next to the Chapel of St. Cross. The middle oratory, opposite the St.Mary’s Chapel, is dedicated to St. Catherine the virgin, and the last – St. Sebastian, the patron of Piskorski, but also a popular apostle of those suffering infectious diseases. What is very characteristic, the contribution of the benefactors of individual chapels was commemorated only in a literary way – in publications issued on the occasion of the completion of the construction of the church. There are
no inscriptions relating to their benefactors or space for their epitaphs in the chapels, or at least some of them have no funeral function at all.
Archiwum Uj Dokt 2010 086, 2010
Studia i dysertacje ofiarowane dr. Michałowi Kurzejowi na zawsze
Ikonotheka, 2021
Full version: https://ikonotheka.pl/resources/html/articlesList?issueId=14755 The volume is p... more Full version: https://ikonotheka.pl/resources/html/articlesList?issueId=14755
The volume is principally concerned with medieval art, and the various phenomena of medievalism observed after 1945 in Central Europe. The authors emphasise the problems of creative adaptations, programmatic redefinitions, nationalist appropriation and ideological re-evaluations. The issue also presents an analysis of arcaded architecture based on diverse research methods, a study of Michel Sittow's paintings and a study on the transformation of the interiors of reconstructed and re-gothicized churches in Poland. The whole is complemented by articles on modern sacred architecture and American contemporary art.