Bozena Pactwa | University of Silesia in Katowice (original) (raw)
Papers by Bozena Pactwa
Refleksja nad zjawiskiem pamięci zbiorowej wiąże się z nazwiskiem Maurice'a Halbwachsa i jego kla... more Refleksja nad zjawiskiem pamięci zbiorowej wiąże się z nazwiskiem Maurice'a Halbwachsa i jego klasyczną pracą poświęconą społecznym ramom pamięci (Halbwachs, 2008). Wedle jego koncepcji, wywodzącej się z tradycji durkheimowskiej, pamięć ma charakter kolektywny, jest społecznie warunkowana. Na gruncie polskiej socjologii tradycja ta była i jest niezwykle żywa (Tarkowska, 2012: 19-22). Na uwagę zasługują prace Barbary Szackiej, która rozwinęła pojęcie pamięci zbiorowej, definiując ją jako: "[…] zbiór wyobrażeń członków zbiorowości o jej przeszłości, o zaludniających ją postaciach i minionych wydarzeniach, jakie w niej zaszły, a także sposobów ich upamiętniania i przekazywania o nich wiedzy uważanej za obowiązkowe wyposażenie członka tej zbiorowości. Inaczej mówiąc, jako wszystkich świadomych odniesień do przeszłości, które występują w bieżącym życiu zbiorowym" (Szacka, 2006: 19). Nigdy zatem nie można wspominać samemu. Wspomina się zawsze razem, aby wspominać potrzebujemy innych (Ricoeur, 2006: 158). Pamięć zbiorowa jest zawsze konstruowana i opiera się na nierozerwalnych związkach przeszłości z teraźniejszością. Pełni także funkcję tożsamościową, po pierwsze, jako świadomość wspólnej przeszłości, po drugie, jako przekaz wartości i wzorów zachowań i, po trzecie, jako zbiór symboli, dzięki którym dostarcza czytelnych znaków identyfikacyjnych pozwalających odróżnić siebie od innych, swoich od obcych, zarysować wyraźne granice grupy własnej i obcej (Szacka, 2006: 19). Studia nad pamięcią społeczną czy, inaczej jeszcze, zbiorową to także refleksja nad praktykami pamięci. Pierre Nora zwraca uwagę na skutki dokonującej się współcześnie "rewolty pamięci". Jednym z nich jest raptowna intensyfikacja użytków czynionych z przeszłości. Wyraża się to gwałtownym wzrostem liczby obchodów rocznicowych i ceremonii upamiętniających. Ostatnie dziesięciolecie XX wieku francuski historyk nazywa nawet erą upamiętnień (Nora, 2001: 43). Według Paula
Życiorys naukowy i zawodowy Prof. zw. dr hab. Władysława Jachera, pracownika Wydziału Nauk Społec... more Życiorys naukowy i zawodowy Prof. zw. dr hab. Władysława Jachera, pracownika Wydziału Nauk Społecznych Uniwersytetu Śląskiego
The article describes the relationship between religion and ethnicity. Based on the Greek Catholi... more The article describes the relationship between religion and ethnicity. Based on the Greek Catholic community living in Upper Silesia, the author presents possible links between these two categories and searches empirical examples. The parish in Katowice and Gliwice called ethnic parish, because in addition to religious functions it performs also a social function, by which it is possible to keep the faithful national and ethnic identity. Parish integrates members of the community, mediates the socio‑cultural practices aimed at preserving national traditions and patriotic, cherishes the memory of the past and is a space behavior of the Ukrainian language
Analiza demograficzna wybranych miast peryferyjnych województwa śląskiego i opolskiego została op... more Analiza demograficzna wybranych miast peryferyjnych województwa śląskiego i opolskiego została oparta na danych statystycznych pozyskanych z Głównego Urzędu Statystycznego. Większość z nich dotyczy okresu 1995—2008. Wybór tego okresu wynikał z jednej strony z dostępności danych z tych lat, z drugiej ze specyfiki okresu, w którym zarówno na poziomie ogólnokrajowym, jak i lokalnym zaszły zmiany, a często też doszło do odwrócenia procesów demograficznych tak w ruchu naturalnym, jak i migracyjnym. Konsekwencją tego była modyfikacja stanu i struktury ludności, co można zaobserwować także w badanych miastach. Prezentowana analiza badanych miast dotyczy: — stanu i struktury ludności, — ruchu naturalnego, — ruchu wędrówkowego. Na podstawie tak przeprowadzonej diagnozy uzyskano obraz potencjału społeczno-demograficznego w badanych miastach, stanowiący fundament funkcjonowania i rozwoju ich kapitału ludzkiego
Niniejszy artykuł jest próbą pokazania dziejów cerkwi greckokatolickiej w ostatnim stuleciu, z uw... more Niniejszy artykuł jest próbą pokazania dziejów cerkwi greckokatolickiej w ostatnim stuleciu, z uwzględnieniem okresu dwudziestolecia międzywojennego, czasów wojennych i powojennych oraz okresu odradzania się tej wspólnoty religijnej. Kościół ten w powszechnej opinii zyskał miano Kościoła narodowego, a pojęcie „grekokatolik” jest utożsamiane z narodowością ukraińską (choć znaczna część Ukraińców w Polsce to osoby wyznania prawosławnego)
Bożena Pactwa deals with the problem of reconstructing an identity of the Ukrainian minority in P... more Bożena Pactwa deals with the problem of reconstructing an identity of the Ukrainian minority in Poland. The author refers to the memory of the victims of the action “Wisła”, dramas of people expelled that were deprived of the sense of the ethnic affiliation. Moving from considerations on time and memory from an abstract to a socio‑historical level, the researcher convinces us that a collective memory of the Ukrainian minority in Poland will last among others thanks to the ceremonies commemorating the past cultivated together that combines the witnesses of the past events with the representatives of a young generation. Key words: an ethnic identity, a collective memor
red. Adam Bartoszek i Urszula Swadźba, Aktywizacja edukacyjna i zawodowa a jakość życia mieszkańców w miastach peryferyjnych, 2012
red. Jacek Wódz, Między socjologią polityki a antropologia polityki, 2009
red. Aleksander Posern Zieliński, Etniczność a religia. Poznańskie Studia Etnologiczne, 2003
Abstract The main objective of this article is to show the role which media play in social and c... more Abstract
The main objective of this article is to show the role which media play in social and cultural life of ethnic and national minorities. In the first part thereof, basing on the source literature, the author defines the essence of ethnic media and shows the possibilities of developing such media in Poland after the political transformation in 1989. The next part of the article is devoted to the Ukrainian minority and their media. Both the traditional media and the media based on new technologies were described in the article. Taking into consideration the traditional media, a special attention was paid to the oldest weekly newspaper entitled “Nasze Slowo”, which, for over 60 years, has been playing in the above mentioned minority group an opinion-forming, educational, integrating and mobilisation role in view of the current problems relevant from the perspective of the Ukrainian minority in Poland. The role of other traditional media such as radio and television in the process of maintaining, recreating and reinterpretating the ethnic identity was also emphasised. The growing importance of a new medium – the Internet - was also mentioned. For groups living in dispersion, the Internet constitutes a convenient space for articulating group interest, is a place for presenting elements of their own identity and provides a platform for negotiating and renegotiating the meanings relevant from the point of view of group boundaries. The author also draws the attention to the fact that the number of persons coming from Ukraine to Poland for educational and work purposes is growing each year. Their presence will definitely have an influence on the media addressed to the Ukrainians living in Poland.
Jak słusznie zauważa autor książki Religia a tożsamość narodowa i nacjonalizm w Europie Środkowo-... more Jak słusznie zauważa autor książki Religia a tożsamość narodowa i nacjonalizm w Europie Środkowo-Wschodniej trudno dziś wypowiadać się sensownie o tożsamości poszczególnych narodów, abstrahując od roli religii jako czynnika współtworzącego społeczne i indywidualne wyobrażenia o narodowej wspólnocie (Zenderowski 2011: 9). Próby wyjaśnienia tego zjawiska, dążenia do opisu związków pomiędzy religią a etnicznością, poszukiwania społecznych i kulturowych korelatów religii obecne są w pracach polskich socjologów, antropologów, politologów od co najmniej kilkunastu lat. Wymienić tu należy prace Grzegorza i Radosława Zenderowskiego (2011) i wielu innych. Jak zauważa jeden ze wspomnianych autorów, odmienność religii w budowaniu tożsamości narodowej jest widoczna szczególnie w przypadku tych narodów, które powstawały jako narody dążące do uzyskania własnych narodowych państw. "Unarodowiona religia" zastępowała brak własnego państwa (Babiński 1999: 198). Trudno także nie zauważyć, że w Europie Środkowo-Wschodniej poszczególne Kościoły odegrały i nadal odgrywają istotną rolę w podtrzymaniu, odtwarzaniu, rekonstruowaniu i reinterpretowaniu tożsamości etnicznej wielu mniejszości narodowych. Jak pisze Halina Rusek (2002: 25), z taką sytuacją mamy do czynienia szczególnie wówczas, gdy mniejszość narodowa czy etniczna buduje swoją odrębność kulturowo-etniczną na podstawie religii różnej od religii społeczeństwa większościowego. Taką rolę w środowisku mniejszości ukraińskiej zamieszkującej Polskę odgrywa Kościół greckokatolicki, który jest depozytariuszem ukraińskich tradycji narodowych. Kościół ten przechowuje pamięć historyczną i narodową Ukraińców, którzy w 1947 roku zostali przesiedleni na północne i zachodnie ziemie Polski w ramach tzw. akcji "Wisła" (Melnyk 2003: 85) i pośredniczy Naszą rodzinę chcieli zostawić w Gdańsku, ale wszyscy ludzie mówią tak: gdzie wszyscy, tam im i my. Myśleliśmy, że nasz wszystkich dadzą w jedno miejsce, bo w transporcie było około 50 rodzin. Wojskowy mówi do nas: tu zostańcie, będziecie mieć blisko, do szkoły, do pracy, bo to jest miasto. A tam pojedziecie to was komary zjedzą. Ale pojechaliśmy tam, gdzie wszyscy. Jak nas samochodami przez Wisłę wieźli, to była noc. Wisła szeroka. Na prom wjechaliśmy, wszyscy się zaczęli całować, żegnać, płakać, bo nas topić będą. Kierowca krzyczy: nie topimy się, na drugą stronę rzeki jedziemy! Przywieźli nas do Stegny, ale po drodze wysadzili w Mikoszewie 3 rodziny, w Przemysławiu 5 rodzin, w Jantarze. Specjalnie tak robili. A my, jak już przez tą Wisłę przejechaliśmy, to już tak 65 lat tu jesteśmy (K, 86 lat, Stegna).
Pamięć o przeszłości jako element odtwarzania tożsamości narodowej mniejszości ukraińskiej w Polsce
Books by Bozena Pactwa
Edukacja całożyciowa-kompetencje cywilizacyjne a regionalny rynek pracy, 2006
Dylematy tożsamości, 1992
Refleksja nad zjawiskiem pamięci zbiorowej wiąże się z nazwiskiem Maurice'a Halbwachsa i jego kla... more Refleksja nad zjawiskiem pamięci zbiorowej wiąże się z nazwiskiem Maurice'a Halbwachsa i jego klasyczną pracą poświęconą społecznym ramom pamięci (Halbwachs, 2008). Wedle jego koncepcji, wywodzącej się z tradycji durkheimowskiej, pamięć ma charakter kolektywny, jest społecznie warunkowana. Na gruncie polskiej socjologii tradycja ta była i jest niezwykle żywa (Tarkowska, 2012: 19-22). Na uwagę zasługują prace Barbary Szackiej, która rozwinęła pojęcie pamięci zbiorowej, definiując ją jako: "[…] zbiór wyobrażeń członków zbiorowości o jej przeszłości, o zaludniających ją postaciach i minionych wydarzeniach, jakie w niej zaszły, a także sposobów ich upamiętniania i przekazywania o nich wiedzy uważanej za obowiązkowe wyposażenie członka tej zbiorowości. Inaczej mówiąc, jako wszystkich świadomych odniesień do przeszłości, które występują w bieżącym życiu zbiorowym" (Szacka, 2006: 19). Nigdy zatem nie można wspominać samemu. Wspomina się zawsze razem, aby wspominać potrzebujemy innych (Ricoeur, 2006: 158). Pamięć zbiorowa jest zawsze konstruowana i opiera się na nierozerwalnych związkach przeszłości z teraźniejszością. Pełni także funkcję tożsamościową, po pierwsze, jako świadomość wspólnej przeszłości, po drugie, jako przekaz wartości i wzorów zachowań i, po trzecie, jako zbiór symboli, dzięki którym dostarcza czytelnych znaków identyfikacyjnych pozwalających odróżnić siebie od innych, swoich od obcych, zarysować wyraźne granice grupy własnej i obcej (Szacka, 2006: 19). Studia nad pamięcią społeczną czy, inaczej jeszcze, zbiorową to także refleksja nad praktykami pamięci. Pierre Nora zwraca uwagę na skutki dokonującej się współcześnie "rewolty pamięci". Jednym z nich jest raptowna intensyfikacja użytków czynionych z przeszłości. Wyraża się to gwałtownym wzrostem liczby obchodów rocznicowych i ceremonii upamiętniających. Ostatnie dziesięciolecie XX wieku francuski historyk nazywa nawet erą upamiętnień (Nora, 2001: 43). Według Paula
Życiorys naukowy i zawodowy Prof. zw. dr hab. Władysława Jachera, pracownika Wydziału Nauk Społec... more Życiorys naukowy i zawodowy Prof. zw. dr hab. Władysława Jachera, pracownika Wydziału Nauk Społecznych Uniwersytetu Śląskiego
The article describes the relationship between religion and ethnicity. Based on the Greek Catholi... more The article describes the relationship between religion and ethnicity. Based on the Greek Catholic community living in Upper Silesia, the author presents possible links between these two categories and searches empirical examples. The parish in Katowice and Gliwice called ethnic parish, because in addition to religious functions it performs also a social function, by which it is possible to keep the faithful national and ethnic identity. Parish integrates members of the community, mediates the socio‑cultural practices aimed at preserving national traditions and patriotic, cherishes the memory of the past and is a space behavior of the Ukrainian language
Analiza demograficzna wybranych miast peryferyjnych województwa śląskiego i opolskiego została op... more Analiza demograficzna wybranych miast peryferyjnych województwa śląskiego i opolskiego została oparta na danych statystycznych pozyskanych z Głównego Urzędu Statystycznego. Większość z nich dotyczy okresu 1995—2008. Wybór tego okresu wynikał z jednej strony z dostępności danych z tych lat, z drugiej ze specyfiki okresu, w którym zarówno na poziomie ogólnokrajowym, jak i lokalnym zaszły zmiany, a często też doszło do odwrócenia procesów demograficznych tak w ruchu naturalnym, jak i migracyjnym. Konsekwencją tego była modyfikacja stanu i struktury ludności, co można zaobserwować także w badanych miastach. Prezentowana analiza badanych miast dotyczy: — stanu i struktury ludności, — ruchu naturalnego, — ruchu wędrówkowego. Na podstawie tak przeprowadzonej diagnozy uzyskano obraz potencjału społeczno-demograficznego w badanych miastach, stanowiący fundament funkcjonowania i rozwoju ich kapitału ludzkiego
Niniejszy artykuł jest próbą pokazania dziejów cerkwi greckokatolickiej w ostatnim stuleciu, z uw... more Niniejszy artykuł jest próbą pokazania dziejów cerkwi greckokatolickiej w ostatnim stuleciu, z uwzględnieniem okresu dwudziestolecia międzywojennego, czasów wojennych i powojennych oraz okresu odradzania się tej wspólnoty religijnej. Kościół ten w powszechnej opinii zyskał miano Kościoła narodowego, a pojęcie „grekokatolik” jest utożsamiane z narodowością ukraińską (choć znaczna część Ukraińców w Polsce to osoby wyznania prawosławnego)
Bożena Pactwa deals with the problem of reconstructing an identity of the Ukrainian minority in P... more Bożena Pactwa deals with the problem of reconstructing an identity of the Ukrainian minority in Poland. The author refers to the memory of the victims of the action “Wisła”, dramas of people expelled that were deprived of the sense of the ethnic affiliation. Moving from considerations on time and memory from an abstract to a socio‑historical level, the researcher convinces us that a collective memory of the Ukrainian minority in Poland will last among others thanks to the ceremonies commemorating the past cultivated together that combines the witnesses of the past events with the representatives of a young generation. Key words: an ethnic identity, a collective memor
red. Adam Bartoszek i Urszula Swadźba, Aktywizacja edukacyjna i zawodowa a jakość życia mieszkańców w miastach peryferyjnych, 2012
red. Jacek Wódz, Między socjologią polityki a antropologia polityki, 2009
red. Aleksander Posern Zieliński, Etniczność a religia. Poznańskie Studia Etnologiczne, 2003
Abstract The main objective of this article is to show the role which media play in social and c... more Abstract
The main objective of this article is to show the role which media play in social and cultural life of ethnic and national minorities. In the first part thereof, basing on the source literature, the author defines the essence of ethnic media and shows the possibilities of developing such media in Poland after the political transformation in 1989. The next part of the article is devoted to the Ukrainian minority and their media. Both the traditional media and the media based on new technologies were described in the article. Taking into consideration the traditional media, a special attention was paid to the oldest weekly newspaper entitled “Nasze Slowo”, which, for over 60 years, has been playing in the above mentioned minority group an opinion-forming, educational, integrating and mobilisation role in view of the current problems relevant from the perspective of the Ukrainian minority in Poland. The role of other traditional media such as radio and television in the process of maintaining, recreating and reinterpretating the ethnic identity was also emphasised. The growing importance of a new medium – the Internet - was also mentioned. For groups living in dispersion, the Internet constitutes a convenient space for articulating group interest, is a place for presenting elements of their own identity and provides a platform for negotiating and renegotiating the meanings relevant from the point of view of group boundaries. The author also draws the attention to the fact that the number of persons coming from Ukraine to Poland for educational and work purposes is growing each year. Their presence will definitely have an influence on the media addressed to the Ukrainians living in Poland.
Jak słusznie zauważa autor książki Religia a tożsamość narodowa i nacjonalizm w Europie Środkowo-... more Jak słusznie zauważa autor książki Religia a tożsamość narodowa i nacjonalizm w Europie Środkowo-Wschodniej trudno dziś wypowiadać się sensownie o tożsamości poszczególnych narodów, abstrahując od roli religii jako czynnika współtworzącego społeczne i indywidualne wyobrażenia o narodowej wspólnocie (Zenderowski 2011: 9). Próby wyjaśnienia tego zjawiska, dążenia do opisu związków pomiędzy religią a etnicznością, poszukiwania społecznych i kulturowych korelatów religii obecne są w pracach polskich socjologów, antropologów, politologów od co najmniej kilkunastu lat. Wymienić tu należy prace Grzegorza i Radosława Zenderowskiego (2011) i wielu innych. Jak zauważa jeden ze wspomnianych autorów, odmienność religii w budowaniu tożsamości narodowej jest widoczna szczególnie w przypadku tych narodów, które powstawały jako narody dążące do uzyskania własnych narodowych państw. "Unarodowiona religia" zastępowała brak własnego państwa (Babiński 1999: 198). Trudno także nie zauważyć, że w Europie Środkowo-Wschodniej poszczególne Kościoły odegrały i nadal odgrywają istotną rolę w podtrzymaniu, odtwarzaniu, rekonstruowaniu i reinterpretowaniu tożsamości etnicznej wielu mniejszości narodowych. Jak pisze Halina Rusek (2002: 25), z taką sytuacją mamy do czynienia szczególnie wówczas, gdy mniejszość narodowa czy etniczna buduje swoją odrębność kulturowo-etniczną na podstawie religii różnej od religii społeczeństwa większościowego. Taką rolę w środowisku mniejszości ukraińskiej zamieszkującej Polskę odgrywa Kościół greckokatolicki, który jest depozytariuszem ukraińskich tradycji narodowych. Kościół ten przechowuje pamięć historyczną i narodową Ukraińców, którzy w 1947 roku zostali przesiedleni na północne i zachodnie ziemie Polski w ramach tzw. akcji "Wisła" (Melnyk 2003: 85) i pośredniczy Naszą rodzinę chcieli zostawić w Gdańsku, ale wszyscy ludzie mówią tak: gdzie wszyscy, tam im i my. Myśleliśmy, że nasz wszystkich dadzą w jedno miejsce, bo w transporcie było około 50 rodzin. Wojskowy mówi do nas: tu zostańcie, będziecie mieć blisko, do szkoły, do pracy, bo to jest miasto. A tam pojedziecie to was komary zjedzą. Ale pojechaliśmy tam, gdzie wszyscy. Jak nas samochodami przez Wisłę wieźli, to była noc. Wisła szeroka. Na prom wjechaliśmy, wszyscy się zaczęli całować, żegnać, płakać, bo nas topić będą. Kierowca krzyczy: nie topimy się, na drugą stronę rzeki jedziemy! Przywieźli nas do Stegny, ale po drodze wysadzili w Mikoszewie 3 rodziny, w Przemysławiu 5 rodzin, w Jantarze. Specjalnie tak robili. A my, jak już przez tą Wisłę przejechaliśmy, to już tak 65 lat tu jesteśmy (K, 86 lat, Stegna).
Pamięć o przeszłości jako element odtwarzania tożsamości narodowej mniejszości ukraińskiej w Polsce
Edukacja całożyciowa-kompetencje cywilizacyjne a regionalny rynek pracy, 2006
Dylematy tożsamości, 1992
