Aleksander Dańda | Cracow University of Economics (original) (raw)
Papers by Aleksander Dańda
Archiwum Uj Dokt 2006 068, 2006
I. Uwarunkowania systemu partyjnego 1. Uwarunkowania historyczne W 1814 r. na mocy traktatu parys... more I. Uwarunkowania systemu partyjnego 1. Uwarunkowania historyczne W 1814 r. na mocy traktatu paryskiego Malta z rąk Zakonu Kawalerów Maltańskich przeszła w skład Imperium Brytyjskiego. Pierwszym organem na wyspie, który w swej funkcji przypominał ciało ustawodawcze, była Rada Rządowa, sformowana w 1835 r. 1 Ośmiu spośród 18 członków tejże Rady było wybieranych w wyborach powszechnych (10 pozostałych było nominowanych na swe stanowiska). Większe znaczenie i większą niezależność niż Rada Rządowa uzyskał dwuizbowy parlament, utworzony na mocy konstytucji Malty, zaakceptowanej przez Londyn w 1921 r. Parlament składał się ze Zgromadzenia Ustawodawczego (32 członków-wszyscy wybierani w wyborach powszechnych) i Senatu (17 członków-7 wybieranych w wyborach powszechnych, 10 nominowanych spośród przedstawicieli wiodących klas społecznych i grup zawodowych 2). Kolejna konstytucja Malty z 1947 r. wprowadziła jednoizbowy parlament, w całości pochodzący z wyborów powszechnych. Widać zatem, że system partyjny na Malcie miał dość dogodne warunki polityczne do tego, aby się rozwinąć, zanim jeszcze Malta uzyskała niepodległość w 1964 r. To właśnie dzięki działalności maltańskich partii politycznych (zwłaszcza Partii Nacjonalistycznej), ukształtowanych w okresie podległości politycznej wyspy rządowi brytyjskiemu, udało się przeforsować ideę przyznania Malcie niepodległości. Po wygranych przez Partię Nacjonalistyczną wyborach (1962 r.) w maju 1964 r. przeprowadzono na wyspie referendum, w którym większość Maltańczyków poparła projekt nacjonalistów uczynienia z Malty dominium brytyjskiego. 21 września 1964 r. proklamowano niepodległość kraju. W tym samym dniu przyjęto również nową konstytucję. Malta, jako państwo domi
Wyższa Szkoła Europejska im. Józefa Tischnera w Krakowie EWOLUCJA POZYCJI USTROJOWEJ GENERALNEGO ... more Wyższa Szkoła Europejska im. Józefa Tischnera w Krakowie EWOLUCJA POZYCJI USTROJOWEJ GENERALNEGO GUBERNATORA W DOMINIACH BRYTYJSKICH "Im bardziej coś się zmienia, tym bardziej pozostaje takie samo". Ten słynny cytat z twórczości zapomnianego już obecnie dziewiętnastowiecznego francuskiego pisarza Jean-Baptiste'a Alphonse'a Karra doskonale w ubiegłym stuleciu obrazował transformację ustrojową westminsterskiego modelu sprawowania rządów, obowiązującego zarówno w odniesieniu do Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej, jak i do pozostałości po Imperium Brytyjskim-państw dominialnych. Istotą zmian, którym podlegały systemy ustrojowe tych państw w XX w., było bowiem zachowanie tej samej, zasadniczo niezmiennej, struktury organów sprawowania władzy przy nieco odmiennym, przy okazji każdej kolejnej zmiany, rozłożeniu akcentów ustrojowych. Ten typowo brytyjski, ewolucyjny mechanizm dokonywania zmian w początkach XXI w. ulega-wydawałoby się-stopniowej dezaktualizacji. Jak inaczej bowiem postrzegać można propozycje Partii Konserwatywnej, która opowiada się za zlikwidowaniem Izby Lordów na rzecz wyłanianego w wyborach powszechnych Senatu? 1 Jak inaczej niż poprzez pryzmat realnej i istotnej zmiany ustrojowej, należy rozumieć dążenia coraz liczniejszych grup Australijczyków, Kanadyjczyków, a nawet Nowozelandczyków, którzy począwszy od lat 90. XX w. otwarcie domagają się likwidacji monarchii, instytucji generalnego gubernatora i wprowadzenia republikańskiego systemu sprawowania rządów? Celem niniejszego artykułu jest prześledzenie procesu zmian, którym w brytyjskich państwach dominialnych-czyli w Kanadzie, Australii i Nowej Zelandii-podlegała i nadal podlega pozycja ustrojowa realnego dysponenta funkcji głowy państwa, czyli gubernatora generalnego.
I. Uwarunkowania systemu partyjnego 1. Uwarunkowania historyczne Do 1921 r. Irlandia nie istniała... more I. Uwarunkowania systemu partyjnego 1. Uwarunkowania historyczne Do 1921 r. Irlandia nie istniała jako osobna jednostka polityczna na mapie świata. Quasi-suwerenne Wolne Państwo Irlandzkie ustanowione zostało na mocy traktatu brytyjsko-irlandzkiego z 1921 r., który został następnie ratyfi kowany przez parlamenty obydwu państw w 1922 r. Irlandia uzyskała w wyniku wejścia w życie tego traktatu status dominium brytyjskiego: państwa w pełni niezależnego w polityce wewnętrznej, lecz posiadającego ograniczoną suwerenność zewnętrzną. Ponadto Wolne Państwo Irlandzkie utworzono w oparciu o ograniczoną podstawę terytorialną-w jego skład weszło jedynie 26 hrabstw południowych-poza Wolnym Państwem natomiast pozostało sześć hrabstw na północy wyspy, które utworzyły Irlandię Północną, pozostającą w dalszym ciągu pod rządami Wielkiej Brytanii. Takie rozwiązanie nie zyskało aprobaty części członków partii znanej jako Sinn Féin (sił politycznych, które wcześniej ramię w ramię ze zwolennikami Wolnego Państwa Irlandzkiego walczyły o niepodległość dla całej wyspy). W czerwcu 1922 r. na tle sprzeciwu wobec zapisów traktatu brytyjsko-irlandzkiego wybuchły walki, nazwane później wojną domową. Zakończyły się one w maju 1923 r. W 1949 r. Wolne Państwo przekształciło się w całkowicie już suwerenną Republikę Irlandii 1 .
The aim of the project is to perform a comparative analysis of ombudsman-type institutions in the... more The aim of the project is to perform a comparative analysis of ombudsman-type institutions in the United Kingdom and selected countries belonging to the Commonwealth of Nations. These institutions will be the object of research in the context of their place in extrajudicial systems of protection of individuals’ rights and freedoms. The task of the research team is to compare the institutions being researched with classic solutions adopted in Nordic countries and to try to determine whether any specific elements of mechanisms of human-rights protection by ombudsman-type institutions exist only in Anglo-Saxon countries and are not to be found in countries outside this cultural area. The authors also intend to consider whether Anglo-Saxon solutions are significantly different from solutions in other countries (mainly those in continental Europe) that have also adopted the institution of the ombudsman in their constitutional systems. The choice of the constitutional systems of the United Kingdom and former British dominions (Australia, Canada, New Zealand) as the object of research is justified by the strong similarities in the legal systems of these countries. British solutions have often served as a model for the countries selected for research or have affected, at least to some extent, the constitutional position and competences of particular state authorities. The essence of the project is an analysis of the normative foundations of the institutions being studied, an analysis of views of the doctrine of constitutional law and an overview of constitutional practice. The project will, therefore, make use of formal and dogmatic methods, legal comparative methods, methods used in political science, methods of analysis of previous doctrinal views and, to some extent, historical and legal methods (with regard to the presentation of the origin of the institutions concerned). Another important research tool will be a standardised questionnaire containing research questions useful for exegesis of legal provisions, analysis of doctrinal views and collection of data regarding the practical functioning of ombudsman-type institutions.
Australia w XX i XXI wieku. Polityka, historia i kultura, 2017
The Commonwealth of Australia is an untypical state concerning its political regime. Formally, in... more The Commonwealth of Australia is an untypical state concerning its political regime. Formally, in Australia there are two entities entitled to act as the head of state: the monarch and the monarch's representative-Governor-General. Has the Commonwealth of Australia got only one head of state? How does the question of dualistic head of state look like in the light of formal-legal regulations and how in the perspective of political practice? Is Australia still a monarchy yet or have there been some republican mechanisms of government inserted into the political practice of this state? Those are the research questions which dominate the scientific discourse presented in the article.
Ombudsman do spraw Irlandii Północnej – między dualizmem a uniformizmem 1. W 1967 roku Zjednocz... more Ombudsman do spraw Irlandii Północnej – między dualizmem a uniformizmem 1. W 1967 roku Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej wprowadziło do swego porządku konstytucyjnego nową instytucję – Parlamentarnego Komisarza do spraw Administracji (Parliamentary Commissioner for Administration) – bazującą na modelowych w tym względzie rozwiązaniach skandynawskich oraz pierwszej implementacji tegoż modelu do potrzeb państwa z kręgu kultury anglosaskiej (Nowa Zelandia w 1962 roku). Inaczej niż miało to miejsce w Kanadzie, a podobnie do rozwoju tejże instytucji w Nowej Zelandii, Wielka Brytania zdecydowała się nadać nowemu organowi charakter organu obejmującego swoją jurysdykcją terytorium całego państwa. Ten początkowy uniformistyczny rys instytucji ombudsmańskiej w Zjednoczonym Królestwie został zarzucony już kilka lat później, kiedy to powstawać zaczęły instytucje typu ombudsmańskiego, których kompetencje brytyjski prawodawca zdecydował się rozciągnąć na część sektora usług publicznych, wyłączając tym samym te sektory spod jurysdykcji Parlamentarnego Komisarza. W ten sposób z pozycji uniformizmu system ombudsmański Zjednoczonego Królestwa przeszedł wyraźnie na pozycje sprzyjające rozwiązaniom pluralistycznym.
Neutrality is often linked in the field of international relations with negative connotations. St... more Neutrality is often linked in the field of international relations with negative connotations. States that engage in the war effort tend to perceive other international actors with a certain amount of distrust, especially those actors that do not decide to engage in a similar way, but that actually seem to profit from the war that does not concern them directly. In the history of World War II there were also cases of neutrality which were assessed negatively. Out of the group of countries which do not take pride in the fact that they remained neutral during World War II, there comes a very distinctive actor of international relationsthe Irish Free State. This particular country, although it declared neutrality already in the very first days of the conflict, does not feel ashamed of the decision taken by the then leaders of Irish society -Éamon de Valera and his Fianna Fáil party.
Books by Aleksander Dańda
Research Projects by Aleksander Dańda
The aim of the project is to perform a comparative analysis of ombudsman-type institutions in the... more The aim of the project is to perform a comparative analysis of ombudsman-type institutions in the United Kingdom and selected countries belonging to the Commonwealth of Nations. These institutions will be the object of research in the context of their place in extrajudicial systems of protection of individuals’ rights and freedoms. The task of the research team is to compare the institutions being researched with classic solutions adopted in Nordic countries and to try to determine whether any specific elements of mechanisms of human-rights protection by ombudsman-type institutions exist only in Anglo-Saxon countries and are not to be found in countries outside this cultural area. The authors also intend to consider whether Anglo-Saxon solutions are significantly different from solutions in other countries (mainly those in continental Europe) that have also adopted the institution of the ombudsman in their constitutional systems. The choice of the constitutional systems of the United Kingdom and former British dominions (Australia, Canada, New Zealand) as the object of research is justified by the strong similarities in the legal systems of these countries. British solutions have often served as a model for the countries selected for research or have affected, at least to some extent, the constitutional position and competences of particular state authorities.
The essence of the project is an analysis of the normative foundations of the institutions being studied, an analysis of views of the doctrine of constitutional law and an overview of constitutional practice. The project will, therefore, make use of formal and dogmatic methods, legal comparative methods, methods used in political science, methods of analysis of previous doctrinal views and, to some extent, historical and legal methods (with regard to the presentation of the origin of the institutions concerned). Another important research tool will be a standardised questionnaire containing research questions useful for exegesis of legal provisions, analysis of doctrinal views and collection of data regarding the practical functioning of ombudsman-type institutions.
Drafts by Aleksander Dańda
W 1961 r. w kanadyjskiej debacie publicznej pojawiły się pierwsze propozycje wprowadzenia do syst... more W 1961 r. w kanadyjskiej debacie publicznej pojawiły się pierwsze propozycje wprowadzenia do systemu ustrojowego rozwiązań typu ombudsmańskiego w ich klasycznym ujęciu (instytucji kreowanej przez parlament i przed tymże parlamentem składającej sprawozdania ze swej działalności) 1 . Musiało upłynąć 6 lat aby dwie pierwsze prowincje Kanady zdecydowały się na wprowadzenie tego typu rozwiązań do swych porządków ustrojowych (Alberta i Nowy Brunszwik). Instytucja ombudsmana okazała się na tyle popularna i odpowiadająca na potrzeby kanadyjskiego życia politycznego, że do roku 1979 rozwiązania oparte na modelowym, klasycznym jej ujęciu znalazły swe zastosowanie na szczeblu wszystkich prowincji Kanady za wyjątkiem najmniejszej z nich -Wyspy Księcia Edwarda). W latach 60. i 70. zatem Kanada należała do ścisłej czołówki światowej jeżeli chodzi o ranking państw realizujących w swych rozwiązaniach ustrojowych model ombudsmański. W początkach wieku XXI jednakże państwo to nie może już być uznawane za prekursora i promotora idei ombudsmańskiej: Kanada jest obecnie w tym kontekście wymieniana raczej w gronie państw, które -pomimo, że posiadają ugruntowaną tradycję rządów demokratycznych -nie zdecydowały się jednak na powołanie instytucji ombudsmana szczebla centralnego o ogólnym zakresie podmiotowej kognicji 2 . System instytucji typu ombudsmańskiego we współczesnym państwie kanadyjskim cechuje się daleko posuniętą decentralizacją na szczeblu części składowych federacji oraz niezwykle rozbudowaną specjalizacją na szczeblu federalnym. Oznacza to, że w realiach Kanady spotykamy typowe instytucje ombudsmańskie -powoływane przez władzę 1 S. Hyson (red.), Provincial and Territorial Ombudsman Offices in Canada, University of Toronto Press, Toronto 2009, s. xi. 2 W kontekście tym, oprócz Kanady, wymienia się obecnie Belgię, Włochy, Szwajcarię i USA. 2 prawodawczą i posiadające ogólne kompetencje -jedynie na szczeblu poszczególnych prowincji i terytoriów składających się na kanadyjską federację 3 . Instytucje typu ombudsmańskiego funkcjonujące na szczeblu federalnym natomiast nie mogą zostać nazwane instytucjami ombudsmańskimi sensu stricte z uwagi na dwie zasadnicze kwestie. Po pierwsze, ich mandat nie obejmuje szerokiego spektrum działalności administracji publicznej, lecz dotyczy jedynie badania skarg obywateli na działalność poszczególnych ministerstw lub innych służb państwowych szczebla federalnego (np. Ombudsman ds. Weteranów). Po drugie, sposób ich powoływania ico za tym idzieich umocowanie instytucjonalne w systemie ustrojowym Kanady jest zgoła odmienne od klasycznego wzoru przyjętego dla instytucji ombudsmańskich sensu stricte: nie są one mianowicie powoływane przez władzę ustawodawczą i przed tą władzą odpowiedzialne. Ich egzystencja i funkcjonowanie zależy od władzy wykonawczej 4 . Z tych to właśnie dwóch powodów instytucje typu ombudsmańskiego funkcjonujące na szczeblu federalnym w Kanadzie możemy uznać jedynie za spełniające wymagania definicyjne dla pojęcia ombudsmana sensu largo 5 -z uwagi na funkcje w dużej mierze kontrolne, które pełnią one w systemie ustrojowym Kanady. Na potrzeby opracowania, którego celem badawczym jest określenie cech charakterystycznych instytucji ombudsmańskich w państwach anglosaskiego kręgu kulturowego, do analizy przypadku kanadyjskiego zostały wybrane zarówno instytucje szczebla prowincji, jak i instytucje szczebla federalnego. Na szczeblu prowincji i terytoriów dokładniejszej analizie zostały poddane dwie spośród 10 funkcjonujących obecnie w Kanadzie instytucji: Ombudsman Ontariojako najludniejszej prowincji kraju i Ombudsman Alberty -jako pierwsza tego typu instytucja w Ameryce Północnej. Na szczeblu federalnym z kolei, spośród 13 urzędów aktualnie skupionych w Forum of Canadian Ombudsman 6i tym samym przyznających się do aktywności typu ombudsmańskiegoanalizie zostały poddane dwa urzędy posiadające ustawową podstawę formalnoprawną dla swojej działalności: Urząd Kontrolera Instytucji Penitencjarnych (Office of the Correctional Investigator) i Ombudsmana ds. Zamówień Publicznych (Office of the Procurement Ombudsman). Pozostałe instytucje typu ombudsmańskiego, funkcjonujące na federalnym szczeblu systemu ustrojowego Kanady, zostały z niniejszej analizy wyłączone, głównie ze względu na podnoszony powyżej fakt, iż nie można ich uznać za organy spełniające jeden z podstawowych wymogów definiujących działalność ombudsmana -tj. usytuowanie organu ombudsmańskiego w systemie ustrojowym jako organu powiązanego z działalnością legislatywy i posiadającego podstawę prawną dla swej działalności wydaną przez tą legislatywę w formie ustawowej. Dlatego też, pomimo iż istnieją urzędy federalne, które w swej nazwie nawiązują do nordyckiej tradycji iustitieombudsmana: Ombudsman ds. Obrony Narodowej i Kanadyjskich Sił Zbrojnych (National Defence and Canadian Forces Ombudsman), Ombudsman ds. Weteranów (Veterans Ombudsman), Urząd Ombudsmana Podatników (Office of the Taxpayers' Ombudsman) i Urząd Ombudsmana Federalnego ds. Ofiar Przestępstw (Office of the Federal Ombudsman for Victims of Crime) 7 , organy te nie stanowią jednakże przedmiotu zainteresowania niniejszej analizy. W odniesieniu do instytucji ombudsmańskich szczebla prowincji i terytoriów należy pamiętać, że istniejące między tymi 10 instytucjami podobieństwa (m.in. sposób kreacji, umocowanie ustrojowe, organizacja, niezależność) są na tyle silne, że przeważają nad widocznymi również w tym aspekcie różnicami (liczebność personelu w poszczególnych biurach ombudsmańskich, wielkość budżetu, pewne różnice odnośnie zakresu podmiotowego kognicji). Dlatego też prezentowaną poniżej analizę rozwiązań zastosowanych dla dwóch spośród tych instytucji można uznać za analizę relewantną dla sytuacji pozostałych ombudsmanów prowincji i terytoriów Kanady.
Archiwum Uj Dokt 2006 068, 2006
I. Uwarunkowania systemu partyjnego 1. Uwarunkowania historyczne W 1814 r. na mocy traktatu parys... more I. Uwarunkowania systemu partyjnego 1. Uwarunkowania historyczne W 1814 r. na mocy traktatu paryskiego Malta z rąk Zakonu Kawalerów Maltańskich przeszła w skład Imperium Brytyjskiego. Pierwszym organem na wyspie, który w swej funkcji przypominał ciało ustawodawcze, była Rada Rządowa, sformowana w 1835 r. 1 Ośmiu spośród 18 członków tejże Rady było wybieranych w wyborach powszechnych (10 pozostałych było nominowanych na swe stanowiska). Większe znaczenie i większą niezależność niż Rada Rządowa uzyskał dwuizbowy parlament, utworzony na mocy konstytucji Malty, zaakceptowanej przez Londyn w 1921 r. Parlament składał się ze Zgromadzenia Ustawodawczego (32 członków-wszyscy wybierani w wyborach powszechnych) i Senatu (17 członków-7 wybieranych w wyborach powszechnych, 10 nominowanych spośród przedstawicieli wiodących klas społecznych i grup zawodowych 2). Kolejna konstytucja Malty z 1947 r. wprowadziła jednoizbowy parlament, w całości pochodzący z wyborów powszechnych. Widać zatem, że system partyjny na Malcie miał dość dogodne warunki polityczne do tego, aby się rozwinąć, zanim jeszcze Malta uzyskała niepodległość w 1964 r. To właśnie dzięki działalności maltańskich partii politycznych (zwłaszcza Partii Nacjonalistycznej), ukształtowanych w okresie podległości politycznej wyspy rządowi brytyjskiemu, udało się przeforsować ideę przyznania Malcie niepodległości. Po wygranych przez Partię Nacjonalistyczną wyborach (1962 r.) w maju 1964 r. przeprowadzono na wyspie referendum, w którym większość Maltańczyków poparła projekt nacjonalistów uczynienia z Malty dominium brytyjskiego. 21 września 1964 r. proklamowano niepodległość kraju. W tym samym dniu przyjęto również nową konstytucję. Malta, jako państwo domi
Wyższa Szkoła Europejska im. Józefa Tischnera w Krakowie EWOLUCJA POZYCJI USTROJOWEJ GENERALNEGO ... more Wyższa Szkoła Europejska im. Józefa Tischnera w Krakowie EWOLUCJA POZYCJI USTROJOWEJ GENERALNEGO GUBERNATORA W DOMINIACH BRYTYJSKICH "Im bardziej coś się zmienia, tym bardziej pozostaje takie samo". Ten słynny cytat z twórczości zapomnianego już obecnie dziewiętnastowiecznego francuskiego pisarza Jean-Baptiste'a Alphonse'a Karra doskonale w ubiegłym stuleciu obrazował transformację ustrojową westminsterskiego modelu sprawowania rządów, obowiązującego zarówno w odniesieniu do Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej, jak i do pozostałości po Imperium Brytyjskim-państw dominialnych. Istotą zmian, którym podlegały systemy ustrojowe tych państw w XX w., było bowiem zachowanie tej samej, zasadniczo niezmiennej, struktury organów sprawowania władzy przy nieco odmiennym, przy okazji każdej kolejnej zmiany, rozłożeniu akcentów ustrojowych. Ten typowo brytyjski, ewolucyjny mechanizm dokonywania zmian w początkach XXI w. ulega-wydawałoby się-stopniowej dezaktualizacji. Jak inaczej bowiem postrzegać można propozycje Partii Konserwatywnej, która opowiada się za zlikwidowaniem Izby Lordów na rzecz wyłanianego w wyborach powszechnych Senatu? 1 Jak inaczej niż poprzez pryzmat realnej i istotnej zmiany ustrojowej, należy rozumieć dążenia coraz liczniejszych grup Australijczyków, Kanadyjczyków, a nawet Nowozelandczyków, którzy począwszy od lat 90. XX w. otwarcie domagają się likwidacji monarchii, instytucji generalnego gubernatora i wprowadzenia republikańskiego systemu sprawowania rządów? Celem niniejszego artykułu jest prześledzenie procesu zmian, którym w brytyjskich państwach dominialnych-czyli w Kanadzie, Australii i Nowej Zelandii-podlegała i nadal podlega pozycja ustrojowa realnego dysponenta funkcji głowy państwa, czyli gubernatora generalnego.
I. Uwarunkowania systemu partyjnego 1. Uwarunkowania historyczne Do 1921 r. Irlandia nie istniała... more I. Uwarunkowania systemu partyjnego 1. Uwarunkowania historyczne Do 1921 r. Irlandia nie istniała jako osobna jednostka polityczna na mapie świata. Quasi-suwerenne Wolne Państwo Irlandzkie ustanowione zostało na mocy traktatu brytyjsko-irlandzkiego z 1921 r., który został następnie ratyfi kowany przez parlamenty obydwu państw w 1922 r. Irlandia uzyskała w wyniku wejścia w życie tego traktatu status dominium brytyjskiego: państwa w pełni niezależnego w polityce wewnętrznej, lecz posiadającego ograniczoną suwerenność zewnętrzną. Ponadto Wolne Państwo Irlandzkie utworzono w oparciu o ograniczoną podstawę terytorialną-w jego skład weszło jedynie 26 hrabstw południowych-poza Wolnym Państwem natomiast pozostało sześć hrabstw na północy wyspy, które utworzyły Irlandię Północną, pozostającą w dalszym ciągu pod rządami Wielkiej Brytanii. Takie rozwiązanie nie zyskało aprobaty części członków partii znanej jako Sinn Féin (sił politycznych, które wcześniej ramię w ramię ze zwolennikami Wolnego Państwa Irlandzkiego walczyły o niepodległość dla całej wyspy). W czerwcu 1922 r. na tle sprzeciwu wobec zapisów traktatu brytyjsko-irlandzkiego wybuchły walki, nazwane później wojną domową. Zakończyły się one w maju 1923 r. W 1949 r. Wolne Państwo przekształciło się w całkowicie już suwerenną Republikę Irlandii 1 .
The aim of the project is to perform a comparative analysis of ombudsman-type institutions in the... more The aim of the project is to perform a comparative analysis of ombudsman-type institutions in the United Kingdom and selected countries belonging to the Commonwealth of Nations. These institutions will be the object of research in the context of their place in extrajudicial systems of protection of individuals’ rights and freedoms. The task of the research team is to compare the institutions being researched with classic solutions adopted in Nordic countries and to try to determine whether any specific elements of mechanisms of human-rights protection by ombudsman-type institutions exist only in Anglo-Saxon countries and are not to be found in countries outside this cultural area. The authors also intend to consider whether Anglo-Saxon solutions are significantly different from solutions in other countries (mainly those in continental Europe) that have also adopted the institution of the ombudsman in their constitutional systems. The choice of the constitutional systems of the United Kingdom and former British dominions (Australia, Canada, New Zealand) as the object of research is justified by the strong similarities in the legal systems of these countries. British solutions have often served as a model for the countries selected for research or have affected, at least to some extent, the constitutional position and competences of particular state authorities. The essence of the project is an analysis of the normative foundations of the institutions being studied, an analysis of views of the doctrine of constitutional law and an overview of constitutional practice. The project will, therefore, make use of formal and dogmatic methods, legal comparative methods, methods used in political science, methods of analysis of previous doctrinal views and, to some extent, historical and legal methods (with regard to the presentation of the origin of the institutions concerned). Another important research tool will be a standardised questionnaire containing research questions useful for exegesis of legal provisions, analysis of doctrinal views and collection of data regarding the practical functioning of ombudsman-type institutions.
Australia w XX i XXI wieku. Polityka, historia i kultura, 2017
The Commonwealth of Australia is an untypical state concerning its political regime. Formally, in... more The Commonwealth of Australia is an untypical state concerning its political regime. Formally, in Australia there are two entities entitled to act as the head of state: the monarch and the monarch's representative-Governor-General. Has the Commonwealth of Australia got only one head of state? How does the question of dualistic head of state look like in the light of formal-legal regulations and how in the perspective of political practice? Is Australia still a monarchy yet or have there been some republican mechanisms of government inserted into the political practice of this state? Those are the research questions which dominate the scientific discourse presented in the article.
Ombudsman do spraw Irlandii Północnej – między dualizmem a uniformizmem 1. W 1967 roku Zjednocz... more Ombudsman do spraw Irlandii Północnej – między dualizmem a uniformizmem 1. W 1967 roku Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej wprowadziło do swego porządku konstytucyjnego nową instytucję – Parlamentarnego Komisarza do spraw Administracji (Parliamentary Commissioner for Administration) – bazującą na modelowych w tym względzie rozwiązaniach skandynawskich oraz pierwszej implementacji tegoż modelu do potrzeb państwa z kręgu kultury anglosaskiej (Nowa Zelandia w 1962 roku). Inaczej niż miało to miejsce w Kanadzie, a podobnie do rozwoju tejże instytucji w Nowej Zelandii, Wielka Brytania zdecydowała się nadać nowemu organowi charakter organu obejmującego swoją jurysdykcją terytorium całego państwa. Ten początkowy uniformistyczny rys instytucji ombudsmańskiej w Zjednoczonym Królestwie został zarzucony już kilka lat później, kiedy to powstawać zaczęły instytucje typu ombudsmańskiego, których kompetencje brytyjski prawodawca zdecydował się rozciągnąć na część sektora usług publicznych, wyłączając tym samym te sektory spod jurysdykcji Parlamentarnego Komisarza. W ten sposób z pozycji uniformizmu system ombudsmański Zjednoczonego Królestwa przeszedł wyraźnie na pozycje sprzyjające rozwiązaniom pluralistycznym.
Neutrality is often linked in the field of international relations with negative connotations. St... more Neutrality is often linked in the field of international relations with negative connotations. States that engage in the war effort tend to perceive other international actors with a certain amount of distrust, especially those actors that do not decide to engage in a similar way, but that actually seem to profit from the war that does not concern them directly. In the history of World War II there were also cases of neutrality which were assessed negatively. Out of the group of countries which do not take pride in the fact that they remained neutral during World War II, there comes a very distinctive actor of international relationsthe Irish Free State. This particular country, although it declared neutrality already in the very first days of the conflict, does not feel ashamed of the decision taken by the then leaders of Irish society -Éamon de Valera and his Fianna Fáil party.
The aim of the project is to perform a comparative analysis of ombudsman-type institutions in the... more The aim of the project is to perform a comparative analysis of ombudsman-type institutions in the United Kingdom and selected countries belonging to the Commonwealth of Nations. These institutions will be the object of research in the context of their place in extrajudicial systems of protection of individuals’ rights and freedoms. The task of the research team is to compare the institutions being researched with classic solutions adopted in Nordic countries and to try to determine whether any specific elements of mechanisms of human-rights protection by ombudsman-type institutions exist only in Anglo-Saxon countries and are not to be found in countries outside this cultural area. The authors also intend to consider whether Anglo-Saxon solutions are significantly different from solutions in other countries (mainly those in continental Europe) that have also adopted the institution of the ombudsman in their constitutional systems. The choice of the constitutional systems of the United Kingdom and former British dominions (Australia, Canada, New Zealand) as the object of research is justified by the strong similarities in the legal systems of these countries. British solutions have often served as a model for the countries selected for research or have affected, at least to some extent, the constitutional position and competences of particular state authorities.
The essence of the project is an analysis of the normative foundations of the institutions being studied, an analysis of views of the doctrine of constitutional law and an overview of constitutional practice. The project will, therefore, make use of formal and dogmatic methods, legal comparative methods, methods used in political science, methods of analysis of previous doctrinal views and, to some extent, historical and legal methods (with regard to the presentation of the origin of the institutions concerned). Another important research tool will be a standardised questionnaire containing research questions useful for exegesis of legal provisions, analysis of doctrinal views and collection of data regarding the practical functioning of ombudsman-type institutions.
W 1961 r. w kanadyjskiej debacie publicznej pojawiły się pierwsze propozycje wprowadzenia do syst... more W 1961 r. w kanadyjskiej debacie publicznej pojawiły się pierwsze propozycje wprowadzenia do systemu ustrojowego rozwiązań typu ombudsmańskiego w ich klasycznym ujęciu (instytucji kreowanej przez parlament i przed tymże parlamentem składającej sprawozdania ze swej działalności) 1 . Musiało upłynąć 6 lat aby dwie pierwsze prowincje Kanady zdecydowały się na wprowadzenie tego typu rozwiązań do swych porządków ustrojowych (Alberta i Nowy Brunszwik). Instytucja ombudsmana okazała się na tyle popularna i odpowiadająca na potrzeby kanadyjskiego życia politycznego, że do roku 1979 rozwiązania oparte na modelowym, klasycznym jej ujęciu znalazły swe zastosowanie na szczeblu wszystkich prowincji Kanady za wyjątkiem najmniejszej z nich -Wyspy Księcia Edwarda). W latach 60. i 70. zatem Kanada należała do ścisłej czołówki światowej jeżeli chodzi o ranking państw realizujących w swych rozwiązaniach ustrojowych model ombudsmański. W początkach wieku XXI jednakże państwo to nie może już być uznawane za prekursora i promotora idei ombudsmańskiej: Kanada jest obecnie w tym kontekście wymieniana raczej w gronie państw, które -pomimo, że posiadają ugruntowaną tradycję rządów demokratycznych -nie zdecydowały się jednak na powołanie instytucji ombudsmana szczebla centralnego o ogólnym zakresie podmiotowej kognicji 2 . System instytucji typu ombudsmańskiego we współczesnym państwie kanadyjskim cechuje się daleko posuniętą decentralizacją na szczeblu części składowych federacji oraz niezwykle rozbudowaną specjalizacją na szczeblu federalnym. Oznacza to, że w realiach Kanady spotykamy typowe instytucje ombudsmańskie -powoływane przez władzę 1 S. Hyson (red.), Provincial and Territorial Ombudsman Offices in Canada, University of Toronto Press, Toronto 2009, s. xi. 2 W kontekście tym, oprócz Kanady, wymienia się obecnie Belgię, Włochy, Szwajcarię i USA. 2 prawodawczą i posiadające ogólne kompetencje -jedynie na szczeblu poszczególnych prowincji i terytoriów składających się na kanadyjską federację 3 . Instytucje typu ombudsmańskiego funkcjonujące na szczeblu federalnym natomiast nie mogą zostać nazwane instytucjami ombudsmańskimi sensu stricte z uwagi na dwie zasadnicze kwestie. Po pierwsze, ich mandat nie obejmuje szerokiego spektrum działalności administracji publicznej, lecz dotyczy jedynie badania skarg obywateli na działalność poszczególnych ministerstw lub innych służb państwowych szczebla federalnego (np. Ombudsman ds. Weteranów). Po drugie, sposób ich powoływania ico za tym idzieich umocowanie instytucjonalne w systemie ustrojowym Kanady jest zgoła odmienne od klasycznego wzoru przyjętego dla instytucji ombudsmańskich sensu stricte: nie są one mianowicie powoływane przez władzę ustawodawczą i przed tą władzą odpowiedzialne. Ich egzystencja i funkcjonowanie zależy od władzy wykonawczej 4 . Z tych to właśnie dwóch powodów instytucje typu ombudsmańskiego funkcjonujące na szczeblu federalnym w Kanadzie możemy uznać jedynie za spełniające wymagania definicyjne dla pojęcia ombudsmana sensu largo 5 -z uwagi na funkcje w dużej mierze kontrolne, które pełnią one w systemie ustrojowym Kanady. Na potrzeby opracowania, którego celem badawczym jest określenie cech charakterystycznych instytucji ombudsmańskich w państwach anglosaskiego kręgu kulturowego, do analizy przypadku kanadyjskiego zostały wybrane zarówno instytucje szczebla prowincji, jak i instytucje szczebla federalnego. Na szczeblu prowincji i terytoriów dokładniejszej analizie zostały poddane dwie spośród 10 funkcjonujących obecnie w Kanadzie instytucji: Ombudsman Ontariojako najludniejszej prowincji kraju i Ombudsman Alberty -jako pierwsza tego typu instytucja w Ameryce Północnej. Na szczeblu federalnym z kolei, spośród 13 urzędów aktualnie skupionych w Forum of Canadian Ombudsman 6i tym samym przyznających się do aktywności typu ombudsmańskiegoanalizie zostały poddane dwa urzędy posiadające ustawową podstawę formalnoprawną dla swojej działalności: Urząd Kontrolera Instytucji Penitencjarnych (Office of the Correctional Investigator) i Ombudsmana ds. Zamówień Publicznych (Office of the Procurement Ombudsman). Pozostałe instytucje typu ombudsmańskiego, funkcjonujące na federalnym szczeblu systemu ustrojowego Kanady, zostały z niniejszej analizy wyłączone, głównie ze względu na podnoszony powyżej fakt, iż nie można ich uznać za organy spełniające jeden z podstawowych wymogów definiujących działalność ombudsmana -tj. usytuowanie organu ombudsmańskiego w systemie ustrojowym jako organu powiązanego z działalnością legislatywy i posiadającego podstawę prawną dla swej działalności wydaną przez tą legislatywę w formie ustawowej. Dlatego też, pomimo iż istnieją urzędy federalne, które w swej nazwie nawiązują do nordyckiej tradycji iustitieombudsmana: Ombudsman ds. Obrony Narodowej i Kanadyjskich Sił Zbrojnych (National Defence and Canadian Forces Ombudsman), Ombudsman ds. Weteranów (Veterans Ombudsman), Urząd Ombudsmana Podatników (Office of the Taxpayers' Ombudsman) i Urząd Ombudsmana Federalnego ds. Ofiar Przestępstw (Office of the Federal Ombudsman for Victims of Crime) 7 , organy te nie stanowią jednakże przedmiotu zainteresowania niniejszej analizy. W odniesieniu do instytucji ombudsmańskich szczebla prowincji i terytoriów należy pamiętać, że istniejące między tymi 10 instytucjami podobieństwa (m.in. sposób kreacji, umocowanie ustrojowe, organizacja, niezależność) są na tyle silne, że przeważają nad widocznymi również w tym aspekcie różnicami (liczebność personelu w poszczególnych biurach ombudsmańskich, wielkość budżetu, pewne różnice odnośnie zakresu podmiotowego kognicji). Dlatego też prezentowaną poniżej analizę rozwiązań zastosowanych dla dwóch spośród tych instytucji można uznać za analizę relewantną dla sytuacji pozostałych ombudsmanów prowincji i terytoriów Kanady.
At the turn of the centuries we are witnessing yet another trend change concerning the institutio... more At the turn of the centuries we are witnessing yet another trend change concerning the institutionalisation of ombudsman regulations in Great Britain. General-purpose ombudsman offices for the respective parts of the United Kingdom have been created, replacing a lot of specialised devolved ombudsmen: the Northern Ireland Ombudsman (NIO) in 1996 3 , the Scottish Public Services Ombudsman (SPSO) in 2002 and the Public Services Ombudsman for Wales (PSOW) in 2005. Commentators point out that the reform of ombudsman system happened in the devolved territories of the United Kingdom first. It was there that the introduction of new systemic ideas happened to be possible, as opposed to the Westminster core where such implementation has been opposed by the bureaucracy and the lack of political will to implement those changes 4 . This centralisation trend is presently to be observed in the whole of the ombudsman system in the British Isles 5 . It is precisely that trend that is behind the organisational -still not formal, not status-based however -merger of the two distinctive, abovementioned ombudsman offices: the Parliamentary Commissioner for Administration and the Health Service Commissioner which now together form the Parliamentary and Health Service Ombudsman (PHSO). What's more -the British lawmakers seem to accept the need for the framework of cooperation between the various institutions constituting the ombudsman system in the United Kingdom. That is why the recent regulations necessitate the interaction and cooperation of those actors comprising the British ombudsman system 6 . It is precisely the PHSO and the devolved ombudsmen that form the basis of analysis of the ombudsman regime in the British Isles presented in this chapter.
Przedmiotem zainteresowania niniejszego artykułu jest instytucja jednego z ombudsmanów zdewoluowa... more Przedmiotem zainteresowania niniejszego artykułu jest instytucja jednego z ombudsmanów zdewoluowanych, dwuczłonowego urzędu Ombudsmana do spraw Irlandii Północnej, który współtworzy na terenie Wielkiej Brytanii mechanizm ochrony jednostki przed samowolą władzy wykonawczej. Celem tekstu jest ukazanie ewolucji, jaką instytucja powołana do życia formalnie pod postacią dwóch osobnych organów państwowych, w praktyce funkcjonująca jako jeden urząd ombudsmański, przeszła i nadal przechodzi we współczesnych realiach ustrojowych systemu brytyjskiego.