Zbigniew Kaźmierczak | University of Bialystok (original) (raw)

Uploads

Papers by Zbigniew Kaźmierczak

English summary of the book: Now a god dances through me. A project of the intimate culture.

Trudno przyjąć tezę, że liberalny kwakryzm w sposób znaczący praktycznie wpłynie na współczesną ś... more Trudno przyjąć tezę, że liberalny kwakryzm w sposób znaczący praktycznie wpłynie na współczesną świadomość religijną, gdyż, mimo że cieszy się prestiżem w społeczeństwie brytyjskim, jest wyznaniem bardzo nielicznym. Z drugiej strony, ta praktyczna nieskuteczność nie powinna stać na przeszkodzie poważnego rozważania jego zasad. Nie powinna również stać, co w tym tekście starałem się pokazać, na przeszkodzie rozważenia korzyści, jakie może wnieść do zrozumienia współczesnej religijności. Ważność idei kwakierskich jest o tyle bardziej znacząca w stosunku do większości innych idei zakładających otwartość czy tolerancję, że już od kilku stuleci ucieleśniły się one w praktyce i posiadają sprawdzoną przez tysiące osób postać. Sądzę jednak, że istnieją rozsądne, zarysowane w tej książeczce podstawy do przypuszczenia, że przynajmniej jedna z dróg przyszłej konfrontacji między religiami na świecie może wieść przez rozwiązania, które przynosi liberalny czy „nieprogramowy” (unprogrammed) kwakryzm. Wydaje się, że kwakierski scenariusz poradzenia sobie z odmiennością światopoglądową może być powtórzony także przez te grupy czy kultury, które nawet nigdy nie będą świadome przesłania czy nawet istnienia Religijnego Towarzystwa Przyjaciół.

Idea. Studia nad strukturą i rozwojem pojęć filozoficznych, 2009

Książka ta należy do rzadko spotykanej kategorii, gdyż mistyką zajmują się z reguły teologowie lu... more Książka ta należy do rzadko spotykanej kategorii, gdyż mistyką zajmują się z reguły teologowie lub duszpasterze, rzadko filozofowie, a to jest właśnie książka filozoficzna. Mistyką można zajmować się filozoficznie. Można to czynić nie tylko dlatego, że posiada ona w sobie takie czy inne koncepcje, które są dla filozofa interesujące, albo które po prostu są filozoficzne. Można, a może wręcz powinno się zajmować mistyką filozoficznie również dlatego, że krytyczny duch filozofii jest w stanie dostrzec w myśli mistycznej rzeczy, które uchodzą uwadze czytelników spoglądających nań jedynie okiem pobożności bądź duchowego zachwytu. Owi wielcy twórcy duchowości i mistyki chrześcijańskiej, Mistrz Eckhart i Jan od Krzyża, kuszą nas, abyśmy zainteresowali się nimi filozoficznie, a więc również krytycznie, właśnie dlatego, że ogłoszeni są jako wielcy. Nasze szczególne zainteresowanie może kierować się zwłaszcza ku antropologii, która zdaje się być obszarem mniej teologicznym czy religijnym, a właśnie bardziej filozoficznym. Wyjaśnienia wymaga termin "antropologia mistyczna". Jeżeli w tej książce nie mówię o antropologii po prostu, lecz właśnie o antropologii mistycznej, to czynię tak, dlatego że mistyczne ujęcie człowieka ma pewną specyfikę. W przeciwieństwie do większości koncepcji filozoficznych czy teologicznych-koncepcja nadczłowieka z Zaratustry Nietzschego jest tutaj może znaczącym wyjątkiemmistycy Mistrz Eckhart i Jan od Krzyża ujmują człowieka nie tylko w aspekcie statycznym, ale również dynamicznym. Innymi słowy, interesuje ich mniej, kim człowiek jest; o wiele bardziej skupiają się na tym, czym człowiek może się stać. Opisują więc nie tylko takie czy inne struktury bytu ludzkiego, nie tylko-jak czynią to inni filozofowie-takie czy inne jego działania, tworzące cha

The article argues for the need to give the autonomy to the personal thinking in the domain of ph... more The article argues for the need to give the autonomy to the personal thinking in the domain of philosophy and worldview. The basic assumption is that personal thinking, which contains the weak and particular side of human individual, is one of the fundamental elements of philosophy and worldview but can be expressed in them, because of this weakness and particularity, only in a hidden form. The fact that it must be hidden is the source of deformation of personal thinking not only in public domain of philosophy and worldview but most importantly in the personal thinking itself. Giving the autonomy to it, not only can we purge the public sphere of large areas of falsification but also offer the human individual a chance for a better self-understanding as it enables it to develop without trying to justify itself in public terms. This process seems to be enabled by the fact that the contemporary public culture itself is weakened by relativism, inflation of words and views or the dominan...

Nietzsche ve Gücü Ele Geçirme Arzusunun Evrenselliği Bu çalışmanın çıkış noktası Friedrich Nietzs... more Nietzsche ve Gücü Ele Geçirme Arzusunun Evrenselliği Bu çalışmanın çıkış noktası Friedrich Nietzsche'nin fikirleri hakkındaki çelişkili yorumlardır. Bu yorumlardan büyük bir kısmı Nietzsche'nin felsefesindeki tabiatçı eğilimleri ön plana çıkarırken diğer bir kısım yorum tabiatçı-karşıtı eğilimleri vurgulamaktadır. Bu farklı yorumları tam olarak anlayabilmek için Nietzsche'nin düşünce ve yazısının önemli bir unsurunu oluşturan gücü ele geçirme düşüncesini dikkate almak gerekmektedir. Tabiatçı ve tabiatçı-karşıtı olmak üzere iki tür güç vardır ve Nietzsche her iki gücü de kabul eder. Bu yüzden güce ulaşma ve en güçlü olma isteği Nietzsche'yi hem tabiatçı hem de tabiatçı-karşıtı güçleri ve dolayısıyla çelişkili fikirleri kabul etmeye götürür. Bu yüzden onun fikirlerine ilişkin yorumlardan onun düşüncesinde çelişkilerin önemine önem verenlerin onun fikirlerine ilişkin doğruya en yakın anlayış olduğu söylenmelidir. Aynı çelişkili güce ulaşma arzusu mantığı hem Hıristiyanlık'ta hem de diğer dinlerde mevcuttur. Burada sorulan, güce ulaşma arzusunun bütün insanlık dünya görüşlerinde var olan evrensel bir karakteristik olup olmadığıdır. Makalenin sonunda, güce ulaşma arzusunun çoğu zaman farkında olunmayan etkilerinin kurduğu tuzakların farkında olunmadıkça felsefî veya dinî diyaloğun tehlikede olduğu ifade edilmektedir. Anahtar Kelimeler: Nietzsche, güce ulaşma arzusu, tabîî kuvvetler, tabiat karşıtı kuvvetler Summary The point of departure of the paper is contradictory interpretations of Friedrich Nietzsche's philosophy. One large section of such interpretations emphasize the naturalistic tendencies in his philosophy while the second stressing the antinaturalistic counterparts. In order to fully grasp this diversity of interpretations it is important to

IDEA-Studia nad strukturą i rozwojem pojęć filozoficznych XXI Białystok 2009 ZBIGNIEW KAŹMIERCZAK... more IDEA-Studia nad strukturą i rozwojem pojęć filozoficznych XXI Białystok 2009 ZBIGNIEW KAŹMIERCZAK (Białystok) TENDENCJE UTOPIJNE W NAUCE MISTYCZNEJ MISTRZA ECKHARTA I JANA OD KRZYŻA Tendencje utopijne rozumiem jako zmierzające ku niemożliwemu, stawiające niemożliwe za cel ludzkiego działania. W tym sensie mogą one być dwojakiego rodzaju: te, które zmierzają ku niemożliwemu po prostu albo te, które zmierzają ku niemożliwemu ze względu na jakiś egzystencjalnie ważny powód. W tym drugim przypadku mamy do czynienia z filozoficznie interesującą utopią. Myślenie utopijne tego rodzaju występuje w niektórych refleksjach Mistrza Eckharta czy Jana od Krzyża. W niniejszej wypowiedzi doktryny obu mistyków rozważam razem, gdyż w interesującym nas aspekcie, doktryny te zasadniczo się nie różnią. Należy zaznaczyć, że można uwzględnić dwie formy rozważanej tutaj utopijności: samą w sobie (nazwę ją tutaj "utopią samą w sobie") i w stosunku do innych twierdzeń mistyków (nazwę ją tutaj "utopią kontekstualną"). W wypowiedzi tej będą uwzględniane obie te formy.

Idea. Studia nad strukturą i rozwojem pojęć filozoficznych

PRYMAT MYŚLENIA OSOBISTEGO W FILOZOFII I ŚWIATOPOGLĄDZIE Uwagi wstępne W niniejszym artykule prag... more PRYMAT MYŚLENIA OSOBISTEGO W FILOZOFII I ŚWIATOPOGLĄDZIE Uwagi wstępne W niniejszym artykule pragnę podjąć temat należący do metodologii filozofowania i zasad tworzących światopogląd. Myślenie osobiste jest nie tylko jedną z przesłanek filozofii i światopoglądu, ale wydaje się mieć znaczenie zasadnicze, tzn. decydujące o kluczowych rozstrzygnięciach w tych dziedzinach. Trudno nie uznać, że na rozstrzygnięcia tego typu na pewno składa się również, przynajmniej u niektórych osób, coś tak bardzo obiektywnego jak np. rezultaty badań naukowych. Z drugiej strony nie ulega również wątpliwości, że interpretacja tych rezultatów jest już dziełem czegoś, co nie jest nauką, a co jest, jak sądzę, ostatecznie pochodną właśnie myślenia czy sfery osobistej (słowa: "myślenie osobiste" i "sfera osobista" będą tutaj używane zamiennie). Na przykład, tezy teorii ewolucji można interpretować w sposób ateistyczny (najczęściej) bądź teistyczny (np. przez ewolucjonizm chrześcijański), a to, czy ktoś decyduje się na jedną lub drugą interpretację-bądź czy postanowi wyprzeć cały problem ze świadomości-nie zależy już najwyraźniej od nauki, ale od pewnych rozstrzygnięć na poziome doświadczeń osobistych, o których ani ateista, ani teista nie informują już publiczności. Głosząc zazwyczaj, że jego światopogląd jest naukowy, ateista siłą rzeczy deklaratywnie dystansuje się do sfery osobistej. Teista, stając z nim w sporze, nie może przywołać, nawet gdyby chciał, swoich osobistych przeżyć religijnychczyli nie może przywołać tego, na czym jego teizm się opiera i jedynie może się

Idea. Studia nad strukturą i rozwojem pojęć filozoficznych

IDEA-Studia nad strukturą i rozwojem pojęć filozoficznych XXVIII/2 Białystok 2016 ZBIGNIEW KAŹMIE... more IDEA-Studia nad strukturą i rozwojem pojęć filozoficznych XXVIII/2 Białystok 2016 ZBIGNIEW KAŹMIERCZAK (Białystok) DEMONICZNOŚĆ BOGA JAKO ZAŁOŻENIE EKSKLUZYWISTYCZNEGO I INKLUZYWISTYCZNEGO TEIZMU W artykule tym pragnę wskazać na pewne ukryte założenie ekskluzywistycznego i inkluzywistycznego teizmu. Założenie to okazuje się niespodziewane: jest to wyraźnie niewyeksplikowana teza, iż Bóg ma cechy demoniczne. Co prawda teza, iż budowniczy tego świata jest demoniczny, nie jest nowa, występowała bowiem w gnostycyzmie. Niespodziewane jest natomiast to, iż jakość demoniczności tworzy się w łonie teizmu odrzucającego dualizm teologiczny (dwóch bogów, dobra i zła), również monoteizmu, który zapewnia, że Bóg jest dobry. Rozważania zaprowadzą nas do konkluzji, iż jedyną postawą, która jest w stanie uwolnić od automatycznego przyjęcia tego założenia, jest teza pluralizmu religijnego. Demoniczność Demoniczność nie oznacza jedynie zła czy woli wyrządzenia aktywnego zła, ale również połączonej lub niepołączonej z tą wolą zdecydowanej intencji

Idea. Studia nad strukturą i rozwojem pojęć filozoficznych

W poniższym artykule pragnąłbym zaproponować tezę, iż liberalny kwakryzm mógłby stać się religią ... more W poniższym artykule pragnąłbym zaproponować tezę, iż liberalny kwakryzm mógłby stać się religią pluralizmu religijnego (rozumianego jako stanowisko światopoglądowe, konkurujące wobec ekskluzywizmu i inkluzywizmu). Polemizuję z teoretykiem kwakryzmu liberalnego, Pinkiem Dandelionem, który krytycznie stwierdza, iż kwakryzm liberalny jest de facto siedliskiem totalnego sceptycyzmu i jako taki w niewielkim stopniu przypomina grupę duchoworeligijną. Jako taki nie mógłby pełnić roli religii pluralizmu religijnego. Na końcu artykułu nawiązuję do myśli o kwakryzmie jako "religii światowej" oraz wskazuję na fakt, iż może być rzeczywistą alternatywą dla pozbawionych perspektyw prób porozumienia w ramach tzw. dialogu międzyreligijnego. Od wczesnego do liberalnego kwakryzmu Kwakryzm powstał w połowie XVII wieku w wyniku działalności George'a Foxa (1624-1691) i jego towarzyszy. W samym centrum zamętu politycznego i religijnego, jaki został wywołany przez Cromwellowską rewolucję, Fox doznał doświadczenia mistycznego, w którym poznał, iż Jezus Chrystus może być dany człowiekowi bez pośrednictwa kościoła czy świętego tekstu. Tylko tak doświadczona boskość jest w stanie, stwierdził Fox, przemówić do ludzkiej kondycji 1 .

Idea. Studia nad strukturą i rozwojem pojęć filozoficznych

FORMA I TREŚĆ WE WSPÓŁCZESNYM KONTEKŚCIE KULTUROWYM 1. Kiedy bliżej przyglądamy się genezie poglą... more FORMA I TREŚĆ WE WSPÓŁCZESNYM KONTEKŚCIE KULTUROWYM 1. Kiedy bliżej przyglądamy się genezie poglądów, możemy zauważyć, że to, co nazywa się potocznie prawdą, jest najczęściej jakąś mniej lub bardziej indywidualną zmianą poglądu, który funkcjonuje w otoczeniu publicznym. Jednostka, ustalając swój pogląd na świat, tworzy go w wyniku negocjacji między tym, co osobiście przeżyła a tym, co w formie różnych nurtów ideowych funkcjonuje w jej otoczeniu publicznym. Szukając więc zgodności swoich sądów z rzeczywistością, uwzględnia i uwzględnić musi wszystkie sądy i przed-sądy, jakie wyrastają z jej osobistej biografii oraz te, które znajdują się w jej społeczeństwie-gdyż wszystkie one stanowią właśnie dla niej "rzeczywistość", z którą pragnie się uzgodnić. Zanim zresztą zacznie negocjować, już, jak wiadomo, jej wnętrze jest ukształtowane przez negocjacje, jakie dokonali za nią jej rodzice i wychowawcy. Konsekwencją wszystkich tych negocjacji jest fakt, że trudno wyobrazić sobie, aby europejczyk mógł myśleć po chińsku, a Chińczyk po europejsku-a jeżeli mogliby tak myśleć, to najwyżej z jakimś niespotykanym, heroicznym wysiłkiem, dostępnym nielicznym jednostkom. Dlatego, jak wiadomo, to, co ludzie ogłaszają jako prawdy absolutne, mają w sposób nieuchronny charakter jedynie lokalny. Z b i g n i e w K a ź m i e r c z a k 42 2. Zadowolony ze swojego życia chrześcijanin będzie skłonny myśleć na sposób tomistyczno-arystotelesowski. Chrześcijanin odczuwający w większym stopniu dramat istnienia będzie może skłaniał się bardziej do platonizmu czy augustynizmu. Chrześcijanin jeszcze bardziej niezadowolony ze swojej kondycji cielesno-duchowej będzie pragnął zanurzyć się w głębi swojego bytu wykraczającej zarówno ponad ciało, jak i duszę-będzie się skłaniał raczej do Orygenesa czy Eckharta niż do Augustyna 1. W każdym wypadku doświadczenie osobiste jednostki będzie skłaniało chrześcijanina do wyboru z zespołu nurtów funkcjonujących w otaczającej go kulturze chrześcijańskiej takiego nurtu, który będzie z tym doświadczeniem najbardziej korespondował. Dopiero w połączeniu z nim swej prawdy osobistej, będzie widział to, co określi jako prawdę. Podobnego punktu odniesienia i wsparcia będzie szukał w otoczeniu społecznym ateista, agnostyk, muzułmanin itp. Nie oznacza to, że tak wytworzony pogląd chrześcijanina czy kogokolwiek innego nie może zawierać-poza całą swoją lokalnością-jakichś twierdzeń, które byłyby zgodne z rzeczywistością taką, jaką ona naprawdę jest, że nie może zawierać, zgodnie z klasyczną definicją prawdy, adequatio rei et intellectus. Adequatio tę trzeba by chyba jednak traktować bardziej jako dzieło przypadku niż celowych działań, jako serendipity 2. Zgodność ta będzie zatem tym, co się wydarza niezależnie od głównej aktywności jednostki kulturowej, jaką jest nawiązywanie (subiektywnej, emocjonalnej) prawdy osobistej do (subiektywnej, emocjonalnej) prawdy publicznej 3. Problem więc tego, co uchodzi potocznie za prawdę to problem społeczny, dotyczący relacji między jednostką a społecznością, a ściślej, to problem pewnej jedności, ale też i napięcia między prawdą osobistą a prawdą publiczną, między osobistym charakterem prawdy a roszczeniem prawdy do powszechnej obowią-1 Niekiedy ten i sam chrześcijanin w różnych okresach albo momentach życia będzie się skłaniał do wszystkich koncepcji jednocześnie. 2 Serendipity to "dar znajdowania cennych i miłych rzeczy, których się nie szukało", "dar dokonywania przypadkowych odkryć". http://sjp.pwn.pl/szukaj/serendipity.html; dostęp: 23.06.2016. 3 Tym samym, naturalnie, jestem skłonny potraktować ewentualną trafność opinii zawartych w tym artykule również jako szczęśliwy traf, jako serendipity.

Idea. Studia nad strukturą i rozwojem pojęć filozoficznych, 2006

Idea. Studia nad strukturą i rozwojem pojęć filozoficznych, 2015

Idea. Studia nad strukturą i rozwojem pojęć filozoficznych, 2014

Książka Alter Christus. Krytyczna rekonstrukcja światopoglądu Jana Pawła II jest pracą wielodyscy... more Książka Alter Christus. Krytyczna rekonstrukcja światopoglądu Jana Pawła II jest pracą wielodyscyplinarną, zawierającą elementy filozofii, teologii, psychologii, socjologii i antropologii kulturowej. Formuła alter Christus, posiadająca na gruncie teologii katolickiej sens ograniczony do kapłana sprawującego eucharystię, w prezentowanej książce przyjęła sens ogólny i metaforyczny. W jej ramach książka ujmuje postać Jana Pawła II jako drugiego Chrystusa, tzn. jako postać, która stała się już za życia obiektem czci równoległej i analogicznej do czci wobec Chrystusa. Wydaje się, że najważniejszym kluczem do zrozumienia światopoglądu polskiego papieża jest podwójna identyfikacja. Znamy powszechnie jeden rodzaj identyfikacji, rodzaj najbardziej propagowany w mediach i oficjalnych biografiachten, w którym Jan Paweł II utożsamia się ze sprawą Chrystusa, Maryi, Kościoła, narodu polskiego. Tym, co uchodzi uwadze wielu osób jest inny rodzaj identyfikacji, jaki zachodzi w mentalności papieża: dokonująca się na tle identyfikacji z Chrystusem i tym, co Chrystusowe identyfikacja Chrystusa i tego, co Chrystusowe z samym sobą. Ten ostatni proces właśnie dlatego nie jest wyraźnie dostrzegany, ponieważ toczy się na tle pierwszego. Pobożny i podniosły charakter identyfikacji z tym, co boskie utrudnia dostrzeżenie tej drugiej identyfikacji. Nie dopuszcza się myśli zbliżonych do idei, że papież stał się drugim Chrystusem, zarządzającym sprawami boskimi i ludzkimi z iście boskim rozmachem, bo podobne postępowanie zdaje się w żadnym stopniu nie korespondować z jego wizerunkiem sługi. Na tym paradoksie zasadza się istotna, może najważniejsza część

Idea. Studia nad strukturą i rozwojem pojęć filozoficznych, 2013

IDEA-Studia nad strukturą i rozwojem pojęć filozoficznych XXV Białystok 2013 ZBIGNIEW KAŹMIERCZAK... more IDEA-Studia nad strukturą i rozwojem pojęć filozoficznych XXV Białystok 2013 ZBIGNIEW KAŹMIERCZAK (Białystok) MIĘDZY BEZUŻYTECZNOŚCIĄ A OBWINIANIEM. FUNKCJE KONCEPCJI GRZECHU PIERWORODNEGO WE WSPÓŁCZESNEJ MYŚLI KATOLICKIEJ 200 ZBIGNIEW KAŹMIERCZAK Nauka papieska streszcza się w stwierdzeniu, że poprzez swoje cierpienie człowiek może uczestniczyć w zbawianiu innych ludzi. Nauka ta wykazuje pewne niejednoznaczności. Z jednej strony bowiem głosi, iż zbawienie dokonane przez Chrystusa było pełne i doskonałe (ofiara na Krzyżu przyniosła "zadośćuczynienie o nieskończonej wartości" 3), z drugiej zaś, że można i należy wciąż cierpieć razem z Chrystusem dla zbawienia świata, gdyż cierpienie Chrystusa posiada pewne "braki". W tym kontekście Jan Paweł II odwołuje się do Listu do Kolosan, w którym czytamy: Teraz raduję się w cierpieniach za was i ze swej strony w moim ciele dopełniam braki udręk Chrystusa dla dobra Jego Ciała, którym jest Kościół 4. W ujęciu papieża cierpienie dla zbawienia świata ma być "zobowiązaniem" i "misją", od których żadną miarą nie można się uchylić: Adoracja krzyża przypomina nam o zobowiązaniu, od którego nie możemy się uchylić-misji, którą św. Paweł wyraził w słowach: «dopełniam niedostatki udręk Chrystusa w moim ciele dla dobra Jego Ciała, którym jest Kościół» (Kol 1, 24) 5. Owa misja i zobowiązanie są jasnym wynikiem wezwania, jakie kieruje wobec nas Bóg: Każdy też jest wezwany do uczestnictwa w owym cierpieniu, przez które Odkupienie się dokonało. Jest wezwany do uczestnictwa w tym cierpieniu, przez które każde ludzkie cierpienie zostało także odkupione 6. Cierpienie ludzkie powiązane z Ofiarą Chrystusa ma w oczach Jana Pawła II największą, nieporównywalną z niczym skuteczność w zbawianiu świata: (...) Cierpienie przyjęte w zjednoczeniu z cierpiącym Chrystusem ma nieporównywalną z niczym skuteczność w urzeczywistnianiu Bożego planu zbawienia 7. Zwróćmy również uwagę na uderzający fakt, iż niekiedy papież prezentuje zbawczą moc cierpienia nie tylko jako wynik intencjonalnego zjednoczenia z cierpiącym Chrystusem, ale również jako wynik nieintencjonalengo jego zachodzenia.

Idea. Studia nad strukturą i rozwojem pojęć filozoficznych, 2008

IDEA-Studia nad strukturą i rozwojem pojęć filozoficznych XX Białystok 2008 ZBIGNIEW KAŹMIERCZAK ... more IDEA-Studia nad strukturą i rozwojem pojęć filozoficznych XX Białystok 2008 ZBIGNIEW KAŹMIERCZAK (Białystok) ELEMENTY IRRACJONALNE W JANA OD KRZYŻA OBRAZIE BOGA Można uznać za prawdopodobne twierdzenie Leszka Kołakowskiego, że mistyczna negacja świata jest zapośredniczona przez wcześniejszą negację podmiotu, który z natury uznaje świat za przedmiot swoich dążeń 1. Z równym stopniem słuszności można by powiedzieć, że również mistyczne wyobrażenie Boga jest zapośredniczone przez autonegację podmiotu, a mianowicie w ten sposób, że negacja jakichś elementów człowieczeństwa w wierzącym (czy mistyku) posiada odpowiednik w formie obrazu Boga negującego te elementy. Czy nie dotyczy to w szczególnym stopniu religii chrześcijańskiej, według której we Wcieleniu nastąpiło istotne związanie boskości z człowieczeństwem? 2. Można zaproponować następujące związki: afirmacja jakichś elementów samego siebie skłania człowieka do stworzenia afirmatywnego obrazu Boga, Boga, który miłuje człowieka w tych afirmowanych elementach i per analogiam, także przypuszczalnie w innych; i odwrotnie, negacja (czy autonegacja) określonych elementów człowieczeństwa skłaniałaby, jak zostało powiedziane, do myślenia o Bogu jako istoty negatywnie usposobionej do tych elementów i per analogiam, także przypuszczalnie do innych. Te związki myślowe dają się skonstatować u różnych myślicieli chrześcijańskich. Augustyn głosząc całkowite zepsucie natury ludzkiej przez grzech pierworodny, głosi zarazem irracjonalny obraz Boga obecny w nauce o predestynacji czy o potępieniu wiecznym dzieci nieochrzczonych (w tym przykładzie istnieje zresztą logiczny

Idea. Studia nad strukturą i rozwojem pojęć filozoficznych, 2007

Sceptycyzm Michela de Montaigne'a (1533-1592) jest zjawiskiem złożonym, zbudowanym z argumentów e... more Sceptycyzm Michela de Montaigne'a (1533-1592) jest zjawiskiem złożonym, zbudowanym z argumentów epistemologicznych, antropologicznych, psychologiczno-socjologicznych i religijnych. Epistemologiczna argumentacja opiera się przede wszystkim na krytyce poznania zmysłowego oraz wykazywaniu braku zgody powszechnej we wszystkich kwestiach filozoficznych 1. Wielość mnogich poglądów pojmuje filozof francuski jako ekspresję przepotężnej i przebogatej natury. Rozumie on poznanie filozoficzne jako proces językowy, w którym de facto dominuje błąd logiczny ignotum per ignotum 2. Każdy komentarz, którego celem jest przecież wyjaśnienie sensu jakiegoś tekstu jest według niego dostatecznie niejasny, aby pobudzać do nowych komentarzy: zarówno tekstu komentowanego, jak i samego komentarza. Poznanie filozoficzne jest często jedynie zdolnością do uzasadnienia ex post wszelkich, nawet arbitralnych poglądów 3. Montaigne'a antropologiczna argumentacja na rzecz sceptycyzmu wiąże się ściśle z odrzuceniem roszczeń poznawczych człowieka w dziedzinie teologii oraz z konserwatyzmem społeczno

Idea. Studia nad strukturą i rozwojem pojęć filozoficznych, 2012

Zdrada mnichów i inne myśli o religii nie jest tekstem ciągłym, opartym na domniemanie jednolitym... more Zdrada mnichów i inne myśli o religii nie jest tekstem ciągłym, opartym na domniemanie jednolitym wywodzie, ale zbiorem myśli: jedno lub wielozdaniowych, dotyczących przede wszystkim, jak głosi druga część tytułu, religii orazdodatkowo w ostatniej, czwartej części-poznania i struktur instytucjonalnych, w których poznanie jest uwikłane. Słowo "mnisi" odnosi się pierwszorzędnie do duchownych (choć posiada także pewne zastosowanie do uczonych humanistów). Zdrada mnichów-duchownych wyrasta nade wszystko z faktu, że pomimo zgłaszanych przez nich deklaracji, iż wszyscy wierzący są równie wartościowi przed Bogiem, de facto przypisali sobie prerogatywy, które uczyniły ich religijność rzekomo prawdziwie religijną, ich chrześcijańskość najbardziej chrześcijańską a ich osoby bliższe wobec Boga niż tzw. ludzi świeckich. U źródeł ogłoszenia ich zdrady leży również rozczarowanie ich osiągnięciami poznawczymi (w szczególności wyjaśnieniami fenomenu cierpienia), a zwłaszcza sposobami, w jaki próbują swe niepowodzenia poznawcze zakryć przed publicznością, nadając swoim twierdzeniom, zupełnie paradoksalnie, wszechwiedzę i charakter sacrum. To ostatnie rozczarowanie leży również, mutatis mutandis, u źródeł zdrady, charakteryzującej uczonych humanistów. Bardziej szczegółowe przesłanie Zdrady mnichów ujawni się, kiedy zanalizujemy "metodę" tej książki. O ile przyjmiemy rozumienie słowa "aforyzm", tak jak ono używane jest we współczesnym języku polskim, Zdrada mnichów nie może być chyba nazwana zbiorem aforyzmów. W języku polskim "aforyzm" kojarzy się nieodmiennie z krót

English summary of the book: Now a god dances through me. A project of the intimate culture.

Trudno przyjąć tezę, że liberalny kwakryzm w sposób znaczący praktycznie wpłynie na współczesną ś... more Trudno przyjąć tezę, że liberalny kwakryzm w sposób znaczący praktycznie wpłynie na współczesną świadomość religijną, gdyż, mimo że cieszy się prestiżem w społeczeństwie brytyjskim, jest wyznaniem bardzo nielicznym. Z drugiej strony, ta praktyczna nieskuteczność nie powinna stać na przeszkodzie poważnego rozważania jego zasad. Nie powinna również stać, co w tym tekście starałem się pokazać, na przeszkodzie rozważenia korzyści, jakie może wnieść do zrozumienia współczesnej religijności. Ważność idei kwakierskich jest o tyle bardziej znacząca w stosunku do większości innych idei zakładających otwartość czy tolerancję, że już od kilku stuleci ucieleśniły się one w praktyce i posiadają sprawdzoną przez tysiące osób postać. Sądzę jednak, że istnieją rozsądne, zarysowane w tej książeczce podstawy do przypuszczenia, że przynajmniej jedna z dróg przyszłej konfrontacji między religiami na świecie może wieść przez rozwiązania, które przynosi liberalny czy „nieprogramowy” (unprogrammed) kwakryzm. Wydaje się, że kwakierski scenariusz poradzenia sobie z odmiennością światopoglądową może być powtórzony także przez te grupy czy kultury, które nawet nigdy nie będą świadome przesłania czy nawet istnienia Religijnego Towarzystwa Przyjaciół.

Idea. Studia nad strukturą i rozwojem pojęć filozoficznych, 2009

Książka ta należy do rzadko spotykanej kategorii, gdyż mistyką zajmują się z reguły teologowie lu... more Książka ta należy do rzadko spotykanej kategorii, gdyż mistyką zajmują się z reguły teologowie lub duszpasterze, rzadko filozofowie, a to jest właśnie książka filozoficzna. Mistyką można zajmować się filozoficznie. Można to czynić nie tylko dlatego, że posiada ona w sobie takie czy inne koncepcje, które są dla filozofa interesujące, albo które po prostu są filozoficzne. Można, a może wręcz powinno się zajmować mistyką filozoficznie również dlatego, że krytyczny duch filozofii jest w stanie dostrzec w myśli mistycznej rzeczy, które uchodzą uwadze czytelników spoglądających nań jedynie okiem pobożności bądź duchowego zachwytu. Owi wielcy twórcy duchowości i mistyki chrześcijańskiej, Mistrz Eckhart i Jan od Krzyża, kuszą nas, abyśmy zainteresowali się nimi filozoficznie, a więc również krytycznie, właśnie dlatego, że ogłoszeni są jako wielcy. Nasze szczególne zainteresowanie może kierować się zwłaszcza ku antropologii, która zdaje się być obszarem mniej teologicznym czy religijnym, a właśnie bardziej filozoficznym. Wyjaśnienia wymaga termin "antropologia mistyczna". Jeżeli w tej książce nie mówię o antropologii po prostu, lecz właśnie o antropologii mistycznej, to czynię tak, dlatego że mistyczne ujęcie człowieka ma pewną specyfikę. W przeciwieństwie do większości koncepcji filozoficznych czy teologicznych-koncepcja nadczłowieka z Zaratustry Nietzschego jest tutaj może znaczącym wyjątkiemmistycy Mistrz Eckhart i Jan od Krzyża ujmują człowieka nie tylko w aspekcie statycznym, ale również dynamicznym. Innymi słowy, interesuje ich mniej, kim człowiek jest; o wiele bardziej skupiają się na tym, czym człowiek może się stać. Opisują więc nie tylko takie czy inne struktury bytu ludzkiego, nie tylko-jak czynią to inni filozofowie-takie czy inne jego działania, tworzące cha

The article argues for the need to give the autonomy to the personal thinking in the domain of ph... more The article argues for the need to give the autonomy to the personal thinking in the domain of philosophy and worldview. The basic assumption is that personal thinking, which contains the weak and particular side of human individual, is one of the fundamental elements of philosophy and worldview but can be expressed in them, because of this weakness and particularity, only in a hidden form. The fact that it must be hidden is the source of deformation of personal thinking not only in public domain of philosophy and worldview but most importantly in the personal thinking itself. Giving the autonomy to it, not only can we purge the public sphere of large areas of falsification but also offer the human individual a chance for a better self-understanding as it enables it to develop without trying to justify itself in public terms. This process seems to be enabled by the fact that the contemporary public culture itself is weakened by relativism, inflation of words and views or the dominan...

Nietzsche ve Gücü Ele Geçirme Arzusunun Evrenselliği Bu çalışmanın çıkış noktası Friedrich Nietzs... more Nietzsche ve Gücü Ele Geçirme Arzusunun Evrenselliği Bu çalışmanın çıkış noktası Friedrich Nietzsche'nin fikirleri hakkındaki çelişkili yorumlardır. Bu yorumlardan büyük bir kısmı Nietzsche'nin felsefesindeki tabiatçı eğilimleri ön plana çıkarırken diğer bir kısım yorum tabiatçı-karşıtı eğilimleri vurgulamaktadır. Bu farklı yorumları tam olarak anlayabilmek için Nietzsche'nin düşünce ve yazısının önemli bir unsurunu oluşturan gücü ele geçirme düşüncesini dikkate almak gerekmektedir. Tabiatçı ve tabiatçı-karşıtı olmak üzere iki tür güç vardır ve Nietzsche her iki gücü de kabul eder. Bu yüzden güce ulaşma ve en güçlü olma isteği Nietzsche'yi hem tabiatçı hem de tabiatçı-karşıtı güçleri ve dolayısıyla çelişkili fikirleri kabul etmeye götürür. Bu yüzden onun fikirlerine ilişkin yorumlardan onun düşüncesinde çelişkilerin önemine önem verenlerin onun fikirlerine ilişkin doğruya en yakın anlayış olduğu söylenmelidir. Aynı çelişkili güce ulaşma arzusu mantığı hem Hıristiyanlık'ta hem de diğer dinlerde mevcuttur. Burada sorulan, güce ulaşma arzusunun bütün insanlık dünya görüşlerinde var olan evrensel bir karakteristik olup olmadığıdır. Makalenin sonunda, güce ulaşma arzusunun çoğu zaman farkında olunmayan etkilerinin kurduğu tuzakların farkında olunmadıkça felsefî veya dinî diyaloğun tehlikede olduğu ifade edilmektedir. Anahtar Kelimeler: Nietzsche, güce ulaşma arzusu, tabîî kuvvetler, tabiat karşıtı kuvvetler Summary The point of departure of the paper is contradictory interpretations of Friedrich Nietzsche's philosophy. One large section of such interpretations emphasize the naturalistic tendencies in his philosophy while the second stressing the antinaturalistic counterparts. In order to fully grasp this diversity of interpretations it is important to

IDEA-Studia nad strukturą i rozwojem pojęć filozoficznych XXI Białystok 2009 ZBIGNIEW KAŹMIERCZAK... more IDEA-Studia nad strukturą i rozwojem pojęć filozoficznych XXI Białystok 2009 ZBIGNIEW KAŹMIERCZAK (Białystok) TENDENCJE UTOPIJNE W NAUCE MISTYCZNEJ MISTRZA ECKHARTA I JANA OD KRZYŻA Tendencje utopijne rozumiem jako zmierzające ku niemożliwemu, stawiające niemożliwe za cel ludzkiego działania. W tym sensie mogą one być dwojakiego rodzaju: te, które zmierzają ku niemożliwemu po prostu albo te, które zmierzają ku niemożliwemu ze względu na jakiś egzystencjalnie ważny powód. W tym drugim przypadku mamy do czynienia z filozoficznie interesującą utopią. Myślenie utopijne tego rodzaju występuje w niektórych refleksjach Mistrza Eckharta czy Jana od Krzyża. W niniejszej wypowiedzi doktryny obu mistyków rozważam razem, gdyż w interesującym nas aspekcie, doktryny te zasadniczo się nie różnią. Należy zaznaczyć, że można uwzględnić dwie formy rozważanej tutaj utopijności: samą w sobie (nazwę ją tutaj "utopią samą w sobie") i w stosunku do innych twierdzeń mistyków (nazwę ją tutaj "utopią kontekstualną"). W wypowiedzi tej będą uwzględniane obie te formy.

Idea. Studia nad strukturą i rozwojem pojęć filozoficznych

PRYMAT MYŚLENIA OSOBISTEGO W FILOZOFII I ŚWIATOPOGLĄDZIE Uwagi wstępne W niniejszym artykule prag... more PRYMAT MYŚLENIA OSOBISTEGO W FILOZOFII I ŚWIATOPOGLĄDZIE Uwagi wstępne W niniejszym artykule pragnę podjąć temat należący do metodologii filozofowania i zasad tworzących światopogląd. Myślenie osobiste jest nie tylko jedną z przesłanek filozofii i światopoglądu, ale wydaje się mieć znaczenie zasadnicze, tzn. decydujące o kluczowych rozstrzygnięciach w tych dziedzinach. Trudno nie uznać, że na rozstrzygnięcia tego typu na pewno składa się również, przynajmniej u niektórych osób, coś tak bardzo obiektywnego jak np. rezultaty badań naukowych. Z drugiej strony nie ulega również wątpliwości, że interpretacja tych rezultatów jest już dziełem czegoś, co nie jest nauką, a co jest, jak sądzę, ostatecznie pochodną właśnie myślenia czy sfery osobistej (słowa: "myślenie osobiste" i "sfera osobista" będą tutaj używane zamiennie). Na przykład, tezy teorii ewolucji można interpretować w sposób ateistyczny (najczęściej) bądź teistyczny (np. przez ewolucjonizm chrześcijański), a to, czy ktoś decyduje się na jedną lub drugą interpretację-bądź czy postanowi wyprzeć cały problem ze świadomości-nie zależy już najwyraźniej od nauki, ale od pewnych rozstrzygnięć na poziome doświadczeń osobistych, o których ani ateista, ani teista nie informują już publiczności. Głosząc zazwyczaj, że jego światopogląd jest naukowy, ateista siłą rzeczy deklaratywnie dystansuje się do sfery osobistej. Teista, stając z nim w sporze, nie może przywołać, nawet gdyby chciał, swoich osobistych przeżyć religijnychczyli nie może przywołać tego, na czym jego teizm się opiera i jedynie może się

Idea. Studia nad strukturą i rozwojem pojęć filozoficznych

IDEA-Studia nad strukturą i rozwojem pojęć filozoficznych XXVIII/2 Białystok 2016 ZBIGNIEW KAŹMIE... more IDEA-Studia nad strukturą i rozwojem pojęć filozoficznych XXVIII/2 Białystok 2016 ZBIGNIEW KAŹMIERCZAK (Białystok) DEMONICZNOŚĆ BOGA JAKO ZAŁOŻENIE EKSKLUZYWISTYCZNEGO I INKLUZYWISTYCZNEGO TEIZMU W artykule tym pragnę wskazać na pewne ukryte założenie ekskluzywistycznego i inkluzywistycznego teizmu. Założenie to okazuje się niespodziewane: jest to wyraźnie niewyeksplikowana teza, iż Bóg ma cechy demoniczne. Co prawda teza, iż budowniczy tego świata jest demoniczny, nie jest nowa, występowała bowiem w gnostycyzmie. Niespodziewane jest natomiast to, iż jakość demoniczności tworzy się w łonie teizmu odrzucającego dualizm teologiczny (dwóch bogów, dobra i zła), również monoteizmu, który zapewnia, że Bóg jest dobry. Rozważania zaprowadzą nas do konkluzji, iż jedyną postawą, która jest w stanie uwolnić od automatycznego przyjęcia tego założenia, jest teza pluralizmu religijnego. Demoniczność Demoniczność nie oznacza jedynie zła czy woli wyrządzenia aktywnego zła, ale również połączonej lub niepołączonej z tą wolą zdecydowanej intencji

Idea. Studia nad strukturą i rozwojem pojęć filozoficznych

W poniższym artykule pragnąłbym zaproponować tezę, iż liberalny kwakryzm mógłby stać się religią ... more W poniższym artykule pragnąłbym zaproponować tezę, iż liberalny kwakryzm mógłby stać się religią pluralizmu religijnego (rozumianego jako stanowisko światopoglądowe, konkurujące wobec ekskluzywizmu i inkluzywizmu). Polemizuję z teoretykiem kwakryzmu liberalnego, Pinkiem Dandelionem, który krytycznie stwierdza, iż kwakryzm liberalny jest de facto siedliskiem totalnego sceptycyzmu i jako taki w niewielkim stopniu przypomina grupę duchoworeligijną. Jako taki nie mógłby pełnić roli religii pluralizmu religijnego. Na końcu artykułu nawiązuję do myśli o kwakryzmie jako "religii światowej" oraz wskazuję na fakt, iż może być rzeczywistą alternatywą dla pozbawionych perspektyw prób porozumienia w ramach tzw. dialogu międzyreligijnego. Od wczesnego do liberalnego kwakryzmu Kwakryzm powstał w połowie XVII wieku w wyniku działalności George'a Foxa (1624-1691) i jego towarzyszy. W samym centrum zamętu politycznego i religijnego, jaki został wywołany przez Cromwellowską rewolucję, Fox doznał doświadczenia mistycznego, w którym poznał, iż Jezus Chrystus może być dany człowiekowi bez pośrednictwa kościoła czy świętego tekstu. Tylko tak doświadczona boskość jest w stanie, stwierdził Fox, przemówić do ludzkiej kondycji 1 .

Idea. Studia nad strukturą i rozwojem pojęć filozoficznych

FORMA I TREŚĆ WE WSPÓŁCZESNYM KONTEKŚCIE KULTUROWYM 1. Kiedy bliżej przyglądamy się genezie poglą... more FORMA I TREŚĆ WE WSPÓŁCZESNYM KONTEKŚCIE KULTUROWYM 1. Kiedy bliżej przyglądamy się genezie poglądów, możemy zauważyć, że to, co nazywa się potocznie prawdą, jest najczęściej jakąś mniej lub bardziej indywidualną zmianą poglądu, który funkcjonuje w otoczeniu publicznym. Jednostka, ustalając swój pogląd na świat, tworzy go w wyniku negocjacji między tym, co osobiście przeżyła a tym, co w formie różnych nurtów ideowych funkcjonuje w jej otoczeniu publicznym. Szukając więc zgodności swoich sądów z rzeczywistością, uwzględnia i uwzględnić musi wszystkie sądy i przed-sądy, jakie wyrastają z jej osobistej biografii oraz te, które znajdują się w jej społeczeństwie-gdyż wszystkie one stanowią właśnie dla niej "rzeczywistość", z którą pragnie się uzgodnić. Zanim zresztą zacznie negocjować, już, jak wiadomo, jej wnętrze jest ukształtowane przez negocjacje, jakie dokonali za nią jej rodzice i wychowawcy. Konsekwencją wszystkich tych negocjacji jest fakt, że trudno wyobrazić sobie, aby europejczyk mógł myśleć po chińsku, a Chińczyk po europejsku-a jeżeli mogliby tak myśleć, to najwyżej z jakimś niespotykanym, heroicznym wysiłkiem, dostępnym nielicznym jednostkom. Dlatego, jak wiadomo, to, co ludzie ogłaszają jako prawdy absolutne, mają w sposób nieuchronny charakter jedynie lokalny. Z b i g n i e w K a ź m i e r c z a k 42 2. Zadowolony ze swojego życia chrześcijanin będzie skłonny myśleć na sposób tomistyczno-arystotelesowski. Chrześcijanin odczuwający w większym stopniu dramat istnienia będzie może skłaniał się bardziej do platonizmu czy augustynizmu. Chrześcijanin jeszcze bardziej niezadowolony ze swojej kondycji cielesno-duchowej będzie pragnął zanurzyć się w głębi swojego bytu wykraczającej zarówno ponad ciało, jak i duszę-będzie się skłaniał raczej do Orygenesa czy Eckharta niż do Augustyna 1. W każdym wypadku doświadczenie osobiste jednostki będzie skłaniało chrześcijanina do wyboru z zespołu nurtów funkcjonujących w otaczającej go kulturze chrześcijańskiej takiego nurtu, który będzie z tym doświadczeniem najbardziej korespondował. Dopiero w połączeniu z nim swej prawdy osobistej, będzie widział to, co określi jako prawdę. Podobnego punktu odniesienia i wsparcia będzie szukał w otoczeniu społecznym ateista, agnostyk, muzułmanin itp. Nie oznacza to, że tak wytworzony pogląd chrześcijanina czy kogokolwiek innego nie może zawierać-poza całą swoją lokalnością-jakichś twierdzeń, które byłyby zgodne z rzeczywistością taką, jaką ona naprawdę jest, że nie może zawierać, zgodnie z klasyczną definicją prawdy, adequatio rei et intellectus. Adequatio tę trzeba by chyba jednak traktować bardziej jako dzieło przypadku niż celowych działań, jako serendipity 2. Zgodność ta będzie zatem tym, co się wydarza niezależnie od głównej aktywności jednostki kulturowej, jaką jest nawiązywanie (subiektywnej, emocjonalnej) prawdy osobistej do (subiektywnej, emocjonalnej) prawdy publicznej 3. Problem więc tego, co uchodzi potocznie za prawdę to problem społeczny, dotyczący relacji między jednostką a społecznością, a ściślej, to problem pewnej jedności, ale też i napięcia między prawdą osobistą a prawdą publiczną, między osobistym charakterem prawdy a roszczeniem prawdy do powszechnej obowią-1 Niekiedy ten i sam chrześcijanin w różnych okresach albo momentach życia będzie się skłaniał do wszystkich koncepcji jednocześnie. 2 Serendipity to "dar znajdowania cennych i miłych rzeczy, których się nie szukało", "dar dokonywania przypadkowych odkryć". http://sjp.pwn.pl/szukaj/serendipity.html; dostęp: 23.06.2016. 3 Tym samym, naturalnie, jestem skłonny potraktować ewentualną trafność opinii zawartych w tym artykule również jako szczęśliwy traf, jako serendipity.

Idea. Studia nad strukturą i rozwojem pojęć filozoficznych, 2006

Idea. Studia nad strukturą i rozwojem pojęć filozoficznych, 2015

Idea. Studia nad strukturą i rozwojem pojęć filozoficznych, 2014

Książka Alter Christus. Krytyczna rekonstrukcja światopoglądu Jana Pawła II jest pracą wielodyscy... more Książka Alter Christus. Krytyczna rekonstrukcja światopoglądu Jana Pawła II jest pracą wielodyscyplinarną, zawierającą elementy filozofii, teologii, psychologii, socjologii i antropologii kulturowej. Formuła alter Christus, posiadająca na gruncie teologii katolickiej sens ograniczony do kapłana sprawującego eucharystię, w prezentowanej książce przyjęła sens ogólny i metaforyczny. W jej ramach książka ujmuje postać Jana Pawła II jako drugiego Chrystusa, tzn. jako postać, która stała się już za życia obiektem czci równoległej i analogicznej do czci wobec Chrystusa. Wydaje się, że najważniejszym kluczem do zrozumienia światopoglądu polskiego papieża jest podwójna identyfikacja. Znamy powszechnie jeden rodzaj identyfikacji, rodzaj najbardziej propagowany w mediach i oficjalnych biografiachten, w którym Jan Paweł II utożsamia się ze sprawą Chrystusa, Maryi, Kościoła, narodu polskiego. Tym, co uchodzi uwadze wielu osób jest inny rodzaj identyfikacji, jaki zachodzi w mentalności papieża: dokonująca się na tle identyfikacji z Chrystusem i tym, co Chrystusowe identyfikacja Chrystusa i tego, co Chrystusowe z samym sobą. Ten ostatni proces właśnie dlatego nie jest wyraźnie dostrzegany, ponieważ toczy się na tle pierwszego. Pobożny i podniosły charakter identyfikacji z tym, co boskie utrudnia dostrzeżenie tej drugiej identyfikacji. Nie dopuszcza się myśli zbliżonych do idei, że papież stał się drugim Chrystusem, zarządzającym sprawami boskimi i ludzkimi z iście boskim rozmachem, bo podobne postępowanie zdaje się w żadnym stopniu nie korespondować z jego wizerunkiem sługi. Na tym paradoksie zasadza się istotna, może najważniejsza część

Idea. Studia nad strukturą i rozwojem pojęć filozoficznych, 2013

IDEA-Studia nad strukturą i rozwojem pojęć filozoficznych XXV Białystok 2013 ZBIGNIEW KAŹMIERCZAK... more IDEA-Studia nad strukturą i rozwojem pojęć filozoficznych XXV Białystok 2013 ZBIGNIEW KAŹMIERCZAK (Białystok) MIĘDZY BEZUŻYTECZNOŚCIĄ A OBWINIANIEM. FUNKCJE KONCEPCJI GRZECHU PIERWORODNEGO WE WSPÓŁCZESNEJ MYŚLI KATOLICKIEJ 200 ZBIGNIEW KAŹMIERCZAK Nauka papieska streszcza się w stwierdzeniu, że poprzez swoje cierpienie człowiek może uczestniczyć w zbawianiu innych ludzi. Nauka ta wykazuje pewne niejednoznaczności. Z jednej strony bowiem głosi, iż zbawienie dokonane przez Chrystusa było pełne i doskonałe (ofiara na Krzyżu przyniosła "zadośćuczynienie o nieskończonej wartości" 3), z drugiej zaś, że można i należy wciąż cierpieć razem z Chrystusem dla zbawienia świata, gdyż cierpienie Chrystusa posiada pewne "braki". W tym kontekście Jan Paweł II odwołuje się do Listu do Kolosan, w którym czytamy: Teraz raduję się w cierpieniach za was i ze swej strony w moim ciele dopełniam braki udręk Chrystusa dla dobra Jego Ciała, którym jest Kościół 4. W ujęciu papieża cierpienie dla zbawienia świata ma być "zobowiązaniem" i "misją", od których żadną miarą nie można się uchylić: Adoracja krzyża przypomina nam o zobowiązaniu, od którego nie możemy się uchylić-misji, którą św. Paweł wyraził w słowach: «dopełniam niedostatki udręk Chrystusa w moim ciele dla dobra Jego Ciała, którym jest Kościół» (Kol 1, 24) 5. Owa misja i zobowiązanie są jasnym wynikiem wezwania, jakie kieruje wobec nas Bóg: Każdy też jest wezwany do uczestnictwa w owym cierpieniu, przez które Odkupienie się dokonało. Jest wezwany do uczestnictwa w tym cierpieniu, przez które każde ludzkie cierpienie zostało także odkupione 6. Cierpienie ludzkie powiązane z Ofiarą Chrystusa ma w oczach Jana Pawła II największą, nieporównywalną z niczym skuteczność w zbawianiu świata: (...) Cierpienie przyjęte w zjednoczeniu z cierpiącym Chrystusem ma nieporównywalną z niczym skuteczność w urzeczywistnianiu Bożego planu zbawienia 7. Zwróćmy również uwagę na uderzający fakt, iż niekiedy papież prezentuje zbawczą moc cierpienia nie tylko jako wynik intencjonalnego zjednoczenia z cierpiącym Chrystusem, ale również jako wynik nieintencjonalengo jego zachodzenia.

Idea. Studia nad strukturą i rozwojem pojęć filozoficznych, 2008

IDEA-Studia nad strukturą i rozwojem pojęć filozoficznych XX Białystok 2008 ZBIGNIEW KAŹMIERCZAK ... more IDEA-Studia nad strukturą i rozwojem pojęć filozoficznych XX Białystok 2008 ZBIGNIEW KAŹMIERCZAK (Białystok) ELEMENTY IRRACJONALNE W JANA OD KRZYŻA OBRAZIE BOGA Można uznać za prawdopodobne twierdzenie Leszka Kołakowskiego, że mistyczna negacja świata jest zapośredniczona przez wcześniejszą negację podmiotu, który z natury uznaje świat za przedmiot swoich dążeń 1. Z równym stopniem słuszności można by powiedzieć, że również mistyczne wyobrażenie Boga jest zapośredniczone przez autonegację podmiotu, a mianowicie w ten sposób, że negacja jakichś elementów człowieczeństwa w wierzącym (czy mistyku) posiada odpowiednik w formie obrazu Boga negującego te elementy. Czy nie dotyczy to w szczególnym stopniu religii chrześcijańskiej, według której we Wcieleniu nastąpiło istotne związanie boskości z człowieczeństwem? 2. Można zaproponować następujące związki: afirmacja jakichś elementów samego siebie skłania człowieka do stworzenia afirmatywnego obrazu Boga, Boga, który miłuje człowieka w tych afirmowanych elementach i per analogiam, także przypuszczalnie w innych; i odwrotnie, negacja (czy autonegacja) określonych elementów człowieczeństwa skłaniałaby, jak zostało powiedziane, do myślenia o Bogu jako istoty negatywnie usposobionej do tych elementów i per analogiam, także przypuszczalnie do innych. Te związki myślowe dają się skonstatować u różnych myślicieli chrześcijańskich. Augustyn głosząc całkowite zepsucie natury ludzkiej przez grzech pierworodny, głosi zarazem irracjonalny obraz Boga obecny w nauce o predestynacji czy o potępieniu wiecznym dzieci nieochrzczonych (w tym przykładzie istnieje zresztą logiczny

Idea. Studia nad strukturą i rozwojem pojęć filozoficznych, 2007

Sceptycyzm Michela de Montaigne'a (1533-1592) jest zjawiskiem złożonym, zbudowanym z argumentów e... more Sceptycyzm Michela de Montaigne'a (1533-1592) jest zjawiskiem złożonym, zbudowanym z argumentów epistemologicznych, antropologicznych, psychologiczno-socjologicznych i religijnych. Epistemologiczna argumentacja opiera się przede wszystkim na krytyce poznania zmysłowego oraz wykazywaniu braku zgody powszechnej we wszystkich kwestiach filozoficznych 1. Wielość mnogich poglądów pojmuje filozof francuski jako ekspresję przepotężnej i przebogatej natury. Rozumie on poznanie filozoficzne jako proces językowy, w którym de facto dominuje błąd logiczny ignotum per ignotum 2. Każdy komentarz, którego celem jest przecież wyjaśnienie sensu jakiegoś tekstu jest według niego dostatecznie niejasny, aby pobudzać do nowych komentarzy: zarówno tekstu komentowanego, jak i samego komentarza. Poznanie filozoficzne jest często jedynie zdolnością do uzasadnienia ex post wszelkich, nawet arbitralnych poglądów 3. Montaigne'a antropologiczna argumentacja na rzecz sceptycyzmu wiąże się ściśle z odrzuceniem roszczeń poznawczych człowieka w dziedzinie teologii oraz z konserwatyzmem społeczno

Idea. Studia nad strukturą i rozwojem pojęć filozoficznych, 2012

Zdrada mnichów i inne myśli o religii nie jest tekstem ciągłym, opartym na domniemanie jednolitym... more Zdrada mnichów i inne myśli o religii nie jest tekstem ciągłym, opartym na domniemanie jednolitym wywodzie, ale zbiorem myśli: jedno lub wielozdaniowych, dotyczących przede wszystkim, jak głosi druga część tytułu, religii orazdodatkowo w ostatniej, czwartej części-poznania i struktur instytucjonalnych, w których poznanie jest uwikłane. Słowo "mnisi" odnosi się pierwszorzędnie do duchownych (choć posiada także pewne zastosowanie do uczonych humanistów). Zdrada mnichów-duchownych wyrasta nade wszystko z faktu, że pomimo zgłaszanych przez nich deklaracji, iż wszyscy wierzący są równie wartościowi przed Bogiem, de facto przypisali sobie prerogatywy, które uczyniły ich religijność rzekomo prawdziwie religijną, ich chrześcijańskość najbardziej chrześcijańską a ich osoby bliższe wobec Boga niż tzw. ludzi świeckich. U źródeł ogłoszenia ich zdrady leży również rozczarowanie ich osiągnięciami poznawczymi (w szczególności wyjaśnieniami fenomenu cierpienia), a zwłaszcza sposobami, w jaki próbują swe niepowodzenia poznawcze zakryć przed publicznością, nadając swoim twierdzeniom, zupełnie paradoksalnie, wszechwiedzę i charakter sacrum. To ostatnie rozczarowanie leży również, mutatis mutandis, u źródeł zdrady, charakteryzującej uczonych humanistów. Bardziej szczegółowe przesłanie Zdrady mnichów ujawni się, kiedy zanalizujemy "metodę" tej książki. O ile przyjmiemy rozumienie słowa "aforyzm", tak jak ono używane jest we współczesnym języku polskim, Zdrada mnichów nie może być chyba nazwana zbiorem aforyzmów. W języku polskim "aforyzm" kojarzy się nieodmiennie z krót

Skład i redakcja techniczna Krzysztof Rutkowski

Jan Paweł II w labiryncie ciała O nieczystych małżonkach, obowiązku cierpienia i mglistych początkach istoty ludzkiej , 2014

Droga papieża Jana Pawła II przez labirynt ciała nie zakończyła się w żadnym konkretnym miejscu. ... more Droga papieża Jana Pawła II przez labirynt ciała nie zakończyła się w żadnym konkretnym miejscu. Nie mamy wrażenia, że doszedł do jego środka, ani też, że wydostał się z niego na zewnątrz. Trudno orzec, kiedy znajdował się w szczęśliwszym położeniu. Z pewnością nikomu z tych, którzy za nim wiernie kroczyli, nie mógł dać takiej nadziei. Nić Ariadny nie wyprowadziła go z potrzasku, okazała się iluzją, pobożnym życzeniem. Skazany na błądzenie po omacku po krętych uliczkach doktryny i swoich własnych przypuszczeń, nie sformułował żadnego jednoznacznego wniosku. Oprócz jednego, najbardziej spodziewanego i pospolitego zarazem: że najlepiej być jak on sam i jemu podobni duchowni. U papieża oznaczało to typowe dla klerykalnego – i, szerzej, ascetycznego – etosu pragnienie wzniesienia się ponad sprawy ludzkie, spoglądania z pobłażaniem z wysokości nieba na zmienne potrzeby ciała i jego przemijalność, pragnienie poczucia się potężniejszym od całej ludzkości uwikłanej w relacje małżeńsko-rodzinne. Ale pragnienia te mają się przecież nijak do rzeczywistych wymogów labiryntu ciała, w którym „zastępca Chrystusa” utkwił – utkwił na dobre. Jego refleksja nie kulminowała niczym więcej niż sumą niekoherentnych poglądów na ciało w aspekcie małżeństwa i rodziny. W konsekwencji duchowni byli – i są – przekonani, że głosił wyższość ich dziewictwa, a świeccy, że głosił wspaniałość ich małżeństwa.
Nie mamy prawa domagać się, aby człowiek religijny czy ktokolwiek inny nie nienawidził ciała, jeżeli żywi taką potrzebę. Nienawidzący ciała sądzą, że ich niechęć jest dla nich najlepszym rozwiązaniem zagadki egzystencji w obliczu niespełnionych potrzeb, możliwych lub aktualnych chorób, nieznanych okoliczności własnej śmierci. Nikt nie ma jednak monopolu na mądrość: wobec wszelkich skomplikowanych wyzwań, przed jakimi stoi jednostka na tym świecie niechaj każdy szuka najlepszego dla siebie rozwiązania – niechaj każdy ratuje się tak, jak może. Bardziej w światopoglądach może niepokoić dysharmonia między wygłaszanymi poglądami, zwłaszcza jeżeli ogłaszane są w imię Boga po to, aby prowadzić do zbawienia wiecznego. Sprzeczności, a nie jednostronności bardziej jednoznacznie sugerują, że mamy do czynienia z niewiarygodnym tworem intelektualnym. W ostatecznym rachunku nie jest niepokojące, jeżeli ktoś twierdzi, że najwyższym ideałem jest maksymalnie doskonałe przezwyciężenie ciała czy też religia rozkoszy i użycia. Dowodzący prawdziwie istotnych niedostatków światopoglądu jest fakt, że jego twórca nie potrafi konsekwentnie głosić niczego konkretnego – że wygłaszając to czy tamto, nieustannie narusza prawdziwość innych swoich twierdzeń. Trudność sprawia światopogląd, który wbrew deklaracjom zaprowadzenia wszystkich do celu pod sztandarem Boga, błądzi bez porządku, nie pomagając nikomu, lecz najwyraźniej sam potrzebując pomocy. Zdecydowany sprzeciw budzi w końcu filozofia ciała czy czegokolwiek innego, która pomimo naturalnej kruchości swoich rozumowań i chwiejności swoich wniosków, pragnie być narzędziem dominacji i pozbawiania godności innych ludzi.
Niespójnie Jan Paweł II tłumaczył cierpienie. Kontemplując ocienione meandry jego wędrówki, nie potrafimy nawet wczuć się w jego myśli na ten temat: nie rozumiemy ich motywacji, sedna, konsekwencji. Ideał cierpienia ludzkiego dla zbawienia świata pozostaje w niezgodności z fundamentalną dla chrystianizmu prawdą wiary w to, że Chrystus swoim cierpieniem na Krzyżu gniewowi Boga Ojca uczynił zadość w sposób nieskończony. Pod względem psychologicznym papieskie wzywanie do cierpienia jest oznaką kroczenia po najciemniejszych zaułkach labiryntu ciała, w których serce ludzkie może karmić się jedynie pokarmem niemego strachu. Jedna, pozornie trywialna rzecz narzuca się na pewno: za najbardziej szczęśliwych powinni uważać się ci, którzy, podążając za papieżem w swojej wędrówce przez życie, nie zapoznali się nigdy z jego refleksją o cierpieniu. W konsekwencji cierpią mniej, niż w rzeczywistości cierpieć powinni. Nie wypełniając należycie zbawicielskiego obowiązku, nie boją się następnego dnia, w którym Bóg pragnie przyszykować im niewiadomą ilość udręk, których jego Syn nie zdołał mu złożyć w swej ofierze na krzyżu.
Swoją doktryną głoszoną w imieniu Najwyższego Jan Paweł II nie wyprowadza z labiryntu ciała. Z chrześcijańskiego punktu widzenia istnieje wszakże inne niebezpieczeństwo, jakie papież ściąga na lud Boży – niebezpieczeństwo, które przez niektórych powitane być może, co prawda, z radością. Przez swoje ambiwalencje, niejasności i wywyższenia siebie rzuca cień na wiarygodność chrześcijaństwa w ogóle. Jako charyzmatyczny przywódca milionów chrześcijan, a zarazem jako ten, który beznadziejnie utkwił w labiryncie ciała, Jan Paweł II rodzi nieufność nie tylko do siebie, ale do całej religii, którą chce reprezentować. Papież nie wyprowadza swojego ludu z labiryntu ciała. Nie, najpierw sam musiałby znaleźć drogę. Wyprowadza, na siłę wręcz wypycha, z chrześcijaństwa…

Według Eckharta Bóg wymaga od człowieka absolutnego podporządkowania się swojej własnej woli, * C... more Według Eckharta Bóg wymaga od człowieka absolutnego podporządkowania się swojej własnej woli, * Czyste deklaracje filozoficznej odwagi i zuchwałości w konfrontacji ze śmiercią i chorobą na nic się