ESKİ TÜRKÇE GUR-/GUZ- EKİ VE ḲISASÜ’L ENBİYĀ’DAKİ KULLANIMLARI ÜZERİNE (original) (raw)
Related papers
ŞİMDİKİ ZAMAN EKİNİN GÜNEY-BATI TÜRK LEHÇELERİNDE KULLANILIŞI ÜZERİNE NERGİS BİRAY
Şimdiki zaman ekini almış olan fiiller, söylendiği anda devam eden hareketi veya olayı bildirirler. Diğer zaman eklerine göre anlattığı veya belirttiği zaman/süreç daha kısadır. Aslında o, söylenen zamana ait hareketi gösterir. İfade edilmek istenen zaman ise o kadar uzun değildir. Şimdiki zaman konuşma sırasında devam etmekte olan hareketi, durumu ön planda tutarak başlamış da olabilir; onun sürekli aynı olan şekli anlatması yani belli bir süreçle sınırlandırılmaması da mümkündür. Nasıl olursa olsun, onun asıl farkı konuşulan zamanla ilişkili olmasındadır. Bununla birlikte söylenen zamana doğrudan katılan hareketlerin arasında da anlam farklılıkları vardır. Bu tür kendine has farklılıkları anlatmak içinse şimdiki zamanın çeşitli şekilleri kullanılır. Bu şekiller Türk lehçelerinin farklı gruplarında benzer değildir. Hatta birbirine çok yakın kabul edilen lehçelerde de şimdiki zamanın farklı şekillerine rastlamak mümkündür. A. N. Kononov, şimdiki zamanı kendi içinde şöyle gruplandırmaktadır:
ESKİ UYGUR TÜRKÇESİNDE SEBEP BİLDİREN TILTAG VE UGUR SÖZLERİ HAKKINDA
ESKİ UYGUR TÜRKÇESİNDE SEBEP BİLDİREN TILTAG VE UGUR SÖZLERİ HAKKINDA, 2020
Öz: Eski Uygur Türkçesi metinlerinde tıltag "sebep, neden" anlamında ugur sözü de "zaman, fırsat, tesadüf, vesile, vasıta, sebep, konu" anlamlarıyla kullanılmıştır. Bazı kaynaklarda isim kökenli edatlar olarak kabul edilen tıltag ve ugur sözleri dönem metinlerinde ek almadan kullanıldıkları gibi isim çekim ekleriyle de sık kullanılmıştır. Bu çalışmada tıltag ve ugur sözlerinin, dönem metinlerdeki kullanımlarına yer verilecek, bu sözlerin yalın ve isim çekim ekli kullanımlarında kendi anlamlarını korudukları, ancak tıltagınta ve ugrınta şekillerinin edat işleviyle kullanıldığı için edat kategorisinde ele alınabileceği üzerinde durulacaktır. Ayrıca bu yapıda ve benzer işlevde olan, tıltag ve ugur sözleriyle de çoğu zaman aynı cümlelerde yer alan tüşinte, küçinte "sayesinde" sözlerine, yine "sebebiyle,-den dolayı" anlamlı fiil kökenli bir edat olan ötgürü/ötkürü edatına kısaca yer verilecektir. Anahtar Sözcükler: Eski Uygur Türkçesi, edatlar, ogur, tıltag, ugrınta, tıltagınta, tüşinte, küçinte, ötgürü. On Tıltag and Ugur Terms Defining Cause and Reason in Old Uighur Turkic Language Abstract: In Old Uighur Turkic Language texts, the word tıltag refers to the cause, reason and ugur refers to time, opportunity, coincidence, vessel, reason and subject. In some of the resources, tıltag and ugur are considered to be the noun-rooted prepositions, but can also be used without suffixes and can be often used as inflectional suffixes in that period's texts. In this study The aim is to analyse the usage of both words tıltag and ugur in the contexts of that period, these words keep their meanings despite being used as nominative and with inflectional suffixes, however, if these words are used as prepositions such as tılgatınta and ugrınta, they can be considered as prepositions. Again in this context in the same category tüşinte and küçinte "thanks to" which are most of the time used with the words tıltag and ugur in the same sentence and also ötgürü ötkürü prepositions that mean because of and due to is going to be dealt with in the study. Eski Uygur Türkçesi metinlerinde isim kökenli veya fiil kökenli pek çok edat kullanılmıştır. Bu edatlardan bazıları kaynaklarda gerçek edatlar başlığı altında verilen, dönem metinlerinde başka bir fonksiyonla görülmeyen sözler, bazıları da dönem metinlerinde hem kendi sözlük anlamlarıyla yalın ve çeşitli eklerle birlikte kullanılan hem de bazı eklerle birlikte kalıplaşarak kendi anlamından uzaklaşıp edat gibi kullanılan sözlerdir. Edatlarla ilgili yapılan çalışmalarda edatların isim ve fiillerden farklı olarak dilde ek almadan kullanıldıkları, kullanım sahasına işletme eki almadan çıktıkları, bünyelerinde görülen bazı isim işletme eklerinin kalıplaşmış, canlılığını yitirmiş olduğu, görevli kelimeler oldukları için de anlamları olsa bile anlamlarından *
ESKİ TÜRK YAZITLARINDA İLGİ DURUM EKLERİNİN KULLANIMLARI VE KÖKENLERİ ÜZERİNE
Karadeniz Araştırmalari, 2019
ÖZET: Eski Türk yazıtları üzerine yapılmış çalışmalar bugün belirli bir düzeye gelmiş bulunmaktadır. Sadece Orhon Yazıtları üzerinde değil Yenisey ve Kırgızistan yazıtları gibi eski Türk yazıtları üzerinde de makale ve kitap boyutunda çalışmalar karşılaştırma yapabilecek kadar veriyi bugün için araştırmacılara sunmaktadır. Günden güne bulunan yazıtların sayısının artması da dikkat çeken önemli gelişmeler olarak yine kayda değerdir. Temel olarak bu belirgin literatür birikimine bir de sadece belirli konuları esas alan çalışmaların eklenmesi bu alanlarda söylenecekleri daha da netleştirmemize olanak sağlamaktadır. Bu anlamda ilgi durum ekinin Tonyukuk, Köl Tegin, Bilge Kağan, Ongi, Küli Çor yazıtlarındaki görüntüsü bu çalışmanın da çerçevesini belirleyecektir. Bugüne kadar ilgi durum ekinin -(n)Iñ şekli üzerinde bir mutabakat vardır. -(I)n, -(I)g ve -nI şekilleri üzerinde ise tartışmalı durum devam etmektedir. Son şekil -nI ilgi durum eki ise ses benzerliğinden dolayı belirtme durum eki olarak anılır. Eklerin bu kullanımları ele alınacak ve ilgili yerlerde bahsi geçen tartışmalara değinilecektir. Bu arada Balkanizm üzerinden ilgi durum eklerinin kökeni hakkında bir ileri sürme dile getirilecektir. ABSTRACT Studies on ancient Turkish inscriptions have reached a certain level today. Not only on Orkhon Inscriptions but also on the old Turkish inscriptions such as the Yenisei and Kyrgyzstan inscriptions, studies on the size of the articles and books can be compared to the researchers so far. Moreover, the rapid increase in the number of inscriptions is also worth noting. In essence, this wealth of information now allows Turkologists to further clarify what has yet to be said in these areas. In this context, the genitive case suffix in the Tonyukuk, Kol Tegin, Bilge Kagan, Ongi, and Kuli Çor inscriptions will determine the frame of this study. There is a consensus on the -(n)Iñ genitive case suffix. But the controversial situation on the suffixes -(I)n, -(I)g and -nI continues. The last genitive case suffix -nI is referred as a accusative case suffix due to the homonym. These uses of the suffixes will be shown and the discussions mentioned in the relevant places will be dealt with. In the meantime, an idea will be expressed about the origins of genitive case suffixes in Balkanism.
KIRGIZCA ve TÜRKÇE’DE EKLERİN DUYGU DEĞERİ FONKSİYONLARI
Duygu değeri bir mana kategorisidir. Türkçe'de ve Kırgızca'da duygu değeri oluşturmada morfolojik unsurlardan istifade edilmektedir. Eklerle sağlanan duygu değeri hem yazınsal metinlerde hem de günlük hayatta aktif kullanılmaktadır. Türki dillerden Kırgızca ve Türkçe'de eklerle sağlanan duygu değeri izleklerinde hem dilsel hem de psiko-sosyolojik pek çok ortak yön mevcuttur. Bu bildiride duygu değeri oluşturmada Kırgızca ve Türkçe'deki eklerin tesbitine, duygu değeri izleklerinedair örneklere, duygu değeri açısından iki dildeki benzerliklere ve farklılıklara yer verilecektir.
ESKİ TÜRKÇE TEŊ- FİİLİNİN TÜRKİYE TÜRKÇESİNDEKİ VARYANT VE TÜREVLERİ
2021
“Havalanmak, havaya yükselmek” anlamını taşıyan teŋ- fiili ilk defa Karahanlı Türkçesi metinlerinde görülmektedir. Karahanlı Türkçesinde bazı türevleri de bulunan bu fiile sonraki tarihî ve çağdaş lehçelerin büyük bir kısmında tesadüf edilmemesi dikkat çekmektedir. Kelime, Karahanlı Türkçesinden sonra sadece birkaç Türk lehçesinde tanıklanmıştır. Tarihî Türkiye Türkçesinde pek çok eserde karşımıza çıkan bu kelime, tüg- ~ düg- biçiminde gelişme göstermiştir. Türkiye Türkçesinde (argoda) ise tüy- “kaçmak, sıvışmak” varyantı bulunmaktadır. Yine argoda kelimenin tüydür- “çalmak, aşırmak” biçimi de yer almaktadır. Kelimenin en çok varyant ve türevi ise Türkiye Türkçesi ağızlarında bulunmaktadır. Türkiye Türkçesi ağızlarında kelimenin teğ-, tey-, tiğ-, töğ-, tüğ-, tün-, tüŋ-, tüv-, tüy- vb. varyantları tespit edilmiştir. Bu fiilin çeşitli ekler ile genişlemiş tendir-, teylendir-, tiğdir-, tüğel-, tüğül-, tüne-, tünge-, tüngü-, tüngül- ,tüngüt-, tündür- tünkür-, tüñul- gibi birçok türevi de mevcuttur. Bu kelimeden birtakım isimler de türetilmiştir. Tünge “bir çeşit oyun”, teynek “hoppa”, tüyülen (sutüğülen, sutüyen, sutüydü) “çağlayan” bunlar arasındadır. Kelimenin Türkiye Türkçesi ağızlarındaki temel anlamı “atlamak, hoplamak, sıçramak”tır. Aynı zamanda kelimenin ağızlarda “kaçmak, savuşup gitmek, öfkelenmek, saldırmak” gibi birçok yan anlam kazanmış olduğu görülmektedir. Diğer Türk lehçelerinin büyük bir kısmında unutulmuş olan bu fiil, Türkiye Türkçesi ağızlarının muhafaza ve türetim gücünü göstermesi açısından ilgi çekici bir örnektir
TÜRKİYE’DE İLK GÜZELLİK YARIŞMALARI VE BASININ ÖNCÜ ROLÜ: GENÇ CUMHURİYET’İN ASRİ GÜZELLERİ, 2019
During the process of Turkish modernization, there was a large-scale cultural shift defined with a commonly used discourse which read "reaching the level of contemporary civilizations". After the proclamation of the republic, western civilizations based cultural change program implementations, which brought women into view on the public sphere, improved the educational opportunities for women, made the women have a job and pursued a career, dynamised women in business life, provided women with jus and political rights, gained importance in proportion to pre-republic era. Within this context, while switching the women's social roles, modernity codes of physical traits and appearance of women have been formed. The press was also greatly exploited by the new regime for forming the 'Turkish Woman' as done for circulating, adopting and consolidating of the new regime's values. The press played a central part in giving transforming social messages related to woman/womanhood, empowering the belief for revolution, and presenting the new Turkish women to the world. Beauty contests, organized during early republic era, had a figurative place in men's role as an actor for woman modernity, and in impact of the press for forming the new woman. The first beauty contest was organized by Cumhuriyet in 1929, while journalists and writers, consists of sovereign men, facilitating it and being members of jury.
TARİH-İ BEYHAKÎ’DEKİ TÜRKÇE UNSURLAR ÜZERİNE
Turkish Studies, 2013
The history of Turks and the traces of Turkish language and lexicon not only should be sought in the texts written in Turkish but also in historical texts written in other languages. Those texts, in addition to setting forth of some historical knowledge of governmental structure and traditions in Turks, will help us to examine language contacts of Turkish and to introduce historical figures. Even if the very first traces of Turkish are in Old Chinese texts, the deeper language contact happened following centuries with the Persian language. The first serious contact between Turkish and Persian language took place in the era of Gaznawids. This contact deeply continued in following centuries. The most significant proof of this historical language contact is hundreds of loanwords adopted bilaterally in Turkish and Persian. These both languages being neighbor to each other for a long while, intertwined at times. As a result of neighborhood and contact, these languages naturally influenced each other. The widest part of this influence appeared as lexical exchange. Although the some part of these borrowed elements lost their currency in both languages, the biggest part of them still survive in both sides of those peoples. In this paper, the work Tarih-i Beyhakî (the first half of XI.th century), which belonged to the date the contact occurred, is surveyed in the scope of language contact. All of the Turkic material of this Persian work has been collected. And some words have been analyzed by considering eminent dictionaries of both Turkish and Persian.