DERLEME SÖZLÜĞÜ'NDE AMASYA'YA AİT KELİMELERİN DAĞILIMI (original) (raw)

DERLEME SÖZLÜĞÜ'NDE YANLIŞ TANIMLANMIŞ BAZI KELİMELER ÜZERİNE

ÖZET Derleme Sözlüğü, Türkiye Türkçesi ağızları söz varlığı alanındaki en kapsamlı ve en önemli çalışmadır. Fakat sözlükçülük ilkeleri açısından ele alındığında bu önemli çalışmada birtakım yanlışlar göze çarpmaktadır. Derleme Sözlüğü'nde görülen önemli yanlışlardan biri de tanımlama yanlışlarıdır. Sözlük'teki birçok kelime yanlış tanımlanmıştır. Bazı maddelerdeki tanımların yetersiz olduğu, birçok madde başının çok genel bir ifade ile açıklandığı, bazı maddelerde de anlam belirsizliğinin söz konusu olduğu görülmektedir. Yanlış tanımlamanın en önemli sebebi derleyicilerin uzman olmamasıdır. Derleyiciler, derledikleri metinlerde anlamını bilmedikleri kelimeleri bağlama göre yorumlamaya çalışmış, yanlış anlamlar çıkarmışlardır. Madde başlarını tanıklamak için verilen cümleler bazı kelimelerin yanlış tanımlandığını açık bir şekilde göstermektedir. Kelimenin farklı varyantları da yanlış tanımlamaları tespit etmek için önemli bir rol üstlenmektedir. Derleme Sözlüğü'nü hazırlayanlar tanık cümlelere yeterince dikkat etmedikleri, kelimelerin farklı varyantlarını tespit edemedikleri ve farklı madde başı olarak ele aldıkları için Sözlük'te yanlış tanımlanmış birçok madde bulunmaktadır. Ağız araştırmaları sahasındaki en önemli çalışma olan Derleme Sözlüğü'nün yeniden düzenlenmesi gerekmektedir. ABSTRACT Derleme Sözlüğü is the most comprehensive and the most important work in the field of Turkey Turkish dialects vocabulary. But according to lexicography principles, there are some mistakes in this important study. One of the important mistakes seen in the Derleme Sözlüğü is the definition mistakes. Many words in the Dictionary have been incorrectly defined. It is seen that the definitions in some items are insufficient. Many items have been explained with a very general expression, and in some items there is ambiguity. The most important reason for misidentification is that compilers are not experts. Compilers have tried to interpret incomprehensible words in context and have inferred from that context mistaken meanings. The sentences given to testify the headwords clearly show that some words are misidentified. Different variants of the word also play an important role in detecting misidentifications. There are many misidentified items in the dictionary because those who prepared Derleme Sözlüğü did not pay enough attention to the witness sentences and could not notice the different variants of the words. It is a must to reorganize the Derleme Sözlüğü which is the most important work in the field of dialect research.

VELİMEŞE AĞZINDAN DERLEME SÖZLÜĞÜNE KATKILAR

Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 2013

Ağız araştırmaları Türkoloji çalışmaları arasında önemli bir yere sahiptir. Ortak dilin yanında varlığını sürdüren ağızların, hem dilin bugünkü durumunu anlamak bakımından hem de tarihî Türk lehçelerinden izler taşımaları bakımından belgelenmeleri gerekmektedir. 19. yüzyılın ortalarında başlayan ağız çalışmalarıyla Türkiye'nin pek çok bölgesindeki söz varlığı tespit edilmiş ve bunlar Türkiye'de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü adıyla kitap hâlinde yayımlanmıştır. Derleme Sözlüğü hâlen dil çalışmaları içindeki önemini muhafaza etmektedir. Buna rağmen henüz der-leme yapılmamış pek çok yörenin bulunduğu, Derleme Sözlüğü'nün eksik kalan yönlerinin tamamlanmaya muhtaç olduğu kaçınılmaz bir gerçektir. Bu çalışmada Tekirdağ İli, Çorlu İlçesi'ne bağlı Velimeşe Kasabası ağzında tespit edilen ve Derleme Sözlüğü'nde bulunmayan sözcükler incelenerek Derleme Sözlüğü'ne katkıda bulunulmak istenmiştir.

DERLEME SÖZLÜĞÜ'NDE ÇOCUK DİLİNE AİT ADLANDIRMALAR

ÖZET İlk örneklerine Türkçenin ilk sözlüğü Dîvânu Lugâti't-Türk'te rastladığımız çocuk dili, çocuğun dil kazanım sürecinde seslendirme güçlüğü nedeni ile bazı nesneleri kendine özgü adlandırması (bübü 'yumurta', tata 'yemek', tıktık 'saat', namna 'yemek'), bazı sözcükleri bozması (buva 'su', dudu 'su', moma 'mama', depte 'leblebi', hevis 'herif', ökte 'öfke'), yansıma seslerle yeni sözcükler türetmesi (dāhdāh, pepe), çevresindeki ebeveyn vb. kendisi için önerdiği veya basitleştirerek sunduğu yeni sözcükleri benimsemesi (bülük, hapıcık, kıh olmak), yaşıtlarının kullanmış olduğu sözcüklerden etkilenmesi (halli) şeklinde tanımlanabilir. Şimdiye kadar anadili edinimi ve dilbilim çerçevesinde değerlendirilmiş olan bu konu ağızlar kapsamında ele alınmamış ve üzerinde durulmamıştır. Türkiye Türkçesi ağızları ile onun etki sahasındaki ağızların söz varlığına dayalı olarak hazırlanmış Derleme Sözlüğü'nde açıklamasında " çocuk dili " ifadesine yer verilen maddelerin incelendiği bu çalışmada çocuk dili kavramı tartışılmış, yetişkinler tarafından derlenmiş çocuk diline özgü bu kullanımlar kelime bilgisine dayalı olarak isim, eylem ve ünlem olmak üzere üç başlık altında yapı ve anlam yönünden değerlendirilmiştir. Yapı yönünden isimlerin çok az bir kısmı bir ve üç hecelidir. Çoğunlukla iki heceli sözcüklerden oluşmuşlardır. Genellikle somut yapıdadırlar ve bunlar daha çok çocuğun günlük hayatta bedensel ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik adlandırmalardır. İsimleri yine çocuğun günlük hayatında kullanmış olduğu türemiş ve birleşik yapıdaki eylemler ve az sayıda ünlem izlemektedir. Çalışmada Derleme Sözlüğü dışında karşılaştırma yapma imkânı sağlamak için ağızlarla ilgili kitap türündeki eserlerden de yararlanılmıştır.

DERLEME SÖZLÜĞÜ’NE GÖRE AMASYA SÖZ VARLIĞININ SÖZLÜK BİLİMSEL VE AD BİLİMSEL SINIFLANDIRILMASI

ASOBİD Dergisi, 2022

Çalışmanın amacı, Derleme Sözlüğü’nde yer alan Amasya’ya ait sözcüklerin sözcük bilimi ve ad bilimi ölçütlerine göre sınıflandırmasını yapmak ve kavram alanı boyutunu ortaya koymaktır. Bu amaç doğrultusunda Anadolu ağızları sözlüğü olan Derleme Sözlüğü’ndeki Amasya’ya ait sözcükler; kavram alanlarına göre alt başlıklarda ele alınmış, yapılan sınıflandırmayla alfabetik olarak ayrıştırılmış, listelenmiştir. Derleme Sözlüğü, Türkiye Türkçesi ağızlarının söz varlığı ile ilgili hazırlanan en kapsamlı yayındır. 1933-1934 yıllarında yapılan ilk derlemeler ve 1952-1959 yıllarında yapılan ikinci derlemeler sonucu altı yüz binden fazla fiş hazırlanarak Türkiye Türkçesi ağızlarının sözlüğü ortaya konulmuştur. Bu makale, daha önce “Derleme Sözlüğü’nde Amasya’ya Ait Kelimelerin Dağılımı” adıyla sunulan bildirinin devamıdır ve bu bildiriden farklıdır. Daha önceki çalışmada Derleme Sözlüğü’nde yer alan sözcüklerin çok fazla olması, sayfa sayısının yetersiz olması, çalışmanın amacının boyutsal genişliği, sözlüksel incelemelerin yer alması gibi birçok sebeple önceki bildiride yapılamayan çalışmalar bu makaleyle ortaya konulmuştur. Terim, kavram, yöntem ve sınıflandırma konusunda çağdaş ad biliminin ortaya koyduğu kuramsal alt yapıya göre gerekli sınıflandırmalar yapılmış, bu sınıflandırmalara göre de sözcükler ilgili başlık altında alfabetik olarak sıralanmıştır. Anahtar kelimeler: Amasya ağzı, Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü (Derleme Sözlüğü), Sözlük Bilimi, Ad Bilimi, Sınıflandırma, Ses bilgisi, Söz Varlığı. Abstract The aim of the study is to classify the words belonging to Amasya in the Compilation Dictionary according to lexicology and onomastic criteria and to reveal the concept area dimension. For this purpose, the words belonging to Amasya in the Compilation Dictionary, which is the dictionary of Anatolian dialects; are covered in sub-headings according to concept areas, sorted alphabetically by classification and listed. Compilation Dictionary is the most comprehensive publication on the vocabulary of Turkey Turkish dialects. As a result of the first compilations made in 1933-1934 and the second compilations made in 1952-1959, more than six hundred thousand chips were prepared, and the dictionary of Turkey Turkish dialects was put forward. This article is the continuation of the paper previously presented under the name of "The Distribution of Amasya Words in the Compilation Dictionary" and is different from this paper. The studies that could not be done in the previous paper due to many reasons such as too many words in the Compilation Dictionary in the previous study, insufficient number of pages, dimensional breadth of the aim of the study, and lexical studies were presented in this article. Necessary classifications were made according to the theoretical background of modern onomastics in terms of terms, concepts, methods and classification, and according to these classifications, the words were listed alphabetically under the relevant title. Keywords: Amasya dialect, Turkish Dialects Dictionary (Compilation Dictionary), Lexicology, Onomastics, Classification, Phonetics, Vocabulary.

DERLEME SÖZLÜĞÜ’NE OSMANĠYE, DÜZĠÇĠ AĞZINDAN KATKILAR - I.pdf

Bu çalıĢmayla Osmaniye ili, Düziçi ilçesinden Derleme Sözlüğü"ne katkı sağlanacaktır. Bu çalıĢmada Düziçi"nin çeĢitli yerlerinden derlenen örneklerin bazılarının Derleme Sözlüğü"nde olmadığı, bazılarınınsa farklı yörelerde farklı anlamlarda kullanıldığı tespit edilmiĢtir. Bu eksikliği giderme adına da mevcut çalıĢma ortaya çıkmıĢtır. Derlenen örnekler yaklaĢık on yıldır çeĢitli zaman ve mekȃnlarda kiĢilerin konuĢması esnasında not alınan, anlamları sorulan kelimelerdir ve aynı zamanda çoğu, tarafımızdan bilinen kelimelerdir, birçoğu da çevremizdeki insanlar tarafından hâlâ konuĢma dilinde canlı bir Ģekilde kullanılmaktadır. Ancak elde edilen kelimeler sayıca fazla olduğu için iki ayrı yayın Ģeklinde değerlendirilmesi uygun görülmüĢtür. Bu yayında "I"ya kadar olan kelimeler ve anlamları verilmiĢtir. Düziçi'nden derlenen sözler isim soylu kelimeler, fiiller, ikilemeler, deyim ve deyimleĢmiĢ ifadeler Ģeklinde sınıflandırılarak verilmiĢtir. Derlemelerin bir kısmının Sözlük'te yer aldığı görülmektedir, ama anlam olarak Düziçi'nde farklı kullanımlar vardır, bu tür sözler italik olarak verilmiĢtir. ÇalıĢmada 212 isim soylu kelime, 100 fiil, 125 deyim, deyimleĢmiĢ ifade, ikileme benzeri sözlere yer verilmiĢtir. Özellikle deyim ve benzeri sözler verilirken müstehcen ve küfürlü ifadelerin çok geçtiği görülmektedir, ancak çalıĢmada küfür içeriklerinden ziyade bir olayı, durumu, nesneyi, kiĢiyi tasvir eden ifadelere yer verilmiĢtir.

AMASYA'DA SANCAK BEYLİĞİ YAPAN ŞEHZADELER DÖNEMİNDE AMASYA ŞEHRİ

The Province of Amasya in the Period of the Governing Shehzades in Amasya, 2015

Öz Amasya tarih öncesi dönemlerden itibaren sahip olduğu kültürel ve medeni değerleri ile bulunmuş olduğu coğrafyada örnek bir şehirdir. Yüzyıllarca bilim ve sanat merkezi olma konumuna sahip olan şehir, aynı zamanda ünleri tarihe mal olmuş önemli bilim, sanat ve devlet adamlarının yetiştiği bir mekândır. Türk hâkimiyetinin her döneminde sahip olduğu kültürel ve medeni özeliklerini daha da geliştirerek artıran şehir, Osmanlı döneminde şehzadeler şehri unvanını taşıma gururunu da üstlendi. Amasya, XIV. yüzyılın ikinci yarısından XVI. yüzyılın sonlarına kadar şehzadelerin idari tecrübe kazanmaları amacıyla sancakbeyliği görevi ile gönderildikleri sancakların başında geldi. On iki şehzadenin görev yaptığı sancak, bu dönemde ihtişamının zirvesine ulaştı. XVI. yüzyılın sonlarından itibaren İstanbul'a yakın sancakların önem kazanmasıyla bu statüsünü kaybetmekle birlikte, eski siyasi, sosyal, kültürel ve ticari özelliğini yitirmeye başladı. Şehzadelerin sancakbeyliği döneminde şehir; Osmanlı şehrinin fiziki görünümünü süsleyen ve çoğunluğu bu zamandan günümüze kalan görkemli camiler, bedesten, çarşı, han, külliye, imaret, medrese, hamam, çeşme gibi şehirleşmeyi en üst düzeyde temsil eden tarihi yapı zenginliklerine de kavuştu. Anahtar Kelimeler: Osmanlı, Amasya, Şehzade, Sancak, Şehir. Amasya has set a good example as a city of cultural values and civilization in the region since the prehistoric periods. Having been a centre for learnig and art for ages. The city is a place where many known statesmen and artists have grown up. It also kept investing in these cultural values and held the pride of being named "the city of shehzades" during the Ottaman Region. Amasya is one of the leading provinces where the Shehzades were appointed as the governor to develop their administrative skills from the second half of the 14th century to the mid 16th century. This was when the province reached its prominence during which there were 12 shehzades. From the late 16th century, it began to lose its social, cultural and commercial importance as the provinces closer to Istanbul got more important. Durig the period of the Shehzades, the city was enriched with historical buildings which ornemented the city represent in the best way possible. Most of these buildings such as majestic mosques inns, baths, fountains, and many others remain today. Keywords: Ottoman, Amasya, Shehzades, Province, City

DERLEME SÖZLÜĞÜ’NDEKİ TEK VERİLER ÜZERİNE

Türkiye Türkçesinin en hacimli ve en önemli ağız sözlüğü olan Derleme Sözlüğü’ndeki maddelerin yarısından fazlası tek veridir. Eserde tek yerden kayıt altına alınmış kelime sayısının bu kadar fazla olması düşündürücü bir durumdur. Derleme Sözlüğü’nde tek verilerin sayısının beklenenin çok üstünde olmasının birçok sebebi vardır. Eserin altı yüz binden fazla fişe dayanan geniş hacmi dolayısıyla verileri karşılaştırma ve işlemenin zorluğunun üzerine uzman sayısının çok az olması da eklenince düzenleme esnasında hatalar kaçınılmaz olmuş, bu hataların bir kısmı yüzünden de tek verilerin sayısında büyük bir artış meydana gelmiştir. Aslında tek veri olmayan binlerce kelime dikkatsizlik vb. hatalar sebebiyle sözlükte tek veri gibi görünmektedir. Dil çalışmalarında tek veriler güvenilmez kabul edilir, bu sebeple Derleme Sözlüğü’ndeki bu tür kelimeler üzerine etraflı bir çalışmanın yapılması gerekmektedir. Derleme Sözlüğü, sözlük bilimi ilkelerine göre incelenip yeniden düzenlenirse tek verilerin sayısında önemli bir düşüş meydana gelecek, bu sayede eserden faydalanmak ve Türkiye Türkçesi ağızlarının söz varlığı hakkında sağlıklı hükümler çıkarmak kolaylaşacaktır.