İbrahim Ahmet Aydemir | Hacettepe University (original) (raw)

Papers by İbrahim Ahmet Aydemir

Sibirya Çalışmaları-II, 2024

Türkbilig, 2024

In this article, negation in Tuvan will be examined from a typological perspective. As a linguist... more In this article, negation in Tuvan will be examined from a typological perspective. As a linguistic term, negation is a grammatical category that expresses that a proposition is not true or is not the case, e.g. Ali gelmedi ‘Ali did not come' [It is not true that Ali came], Ali öğretmen değil ‘Ali is not a teacher' [It is not the case that Ali is a teacher]. Tuvan, which belongs to the Siberian (Northeastern) group of the Turkic language family, is spoken today in Southern Siberia (Tuvan Autonomous Republic of the Russian Federation), Mongolia (Khovd, Bayan Ulgii and Khövsgöl provinces) and China (Xinjiang Uyghur Autonomous Region). In this article besides Standard Tuvan, other Tuvan dialects (Tsengel Tuvan (or Altay Tuvan), Dukhan and Jungar Tuvan) are also investigated. In this study, negation will be primarily examined as standard negation (negation of verbal declarative sentences). Moreover, non-standard negation (negation of noun sentences and existential sentences) will also be analyzed. As in other Turkic languages, negation in Tuvan is coded generally by means of the negation suﬃx -BA- and negation particles (e.g. emes~eves). In addition, there is a diﬀerent negator in Tuvan that does not exist in other modern Turkic languages: the postverbial construction -Vp čada- ‘unable to do' (<Mongolian yada- ‘unable to do [something]'). This construction, which contains the negative auxiliary verb čada- ‘unable to do', expresses absolutely inability in Tuvan.

Türkbilig , 2023

In this article, Turkic language contacts in China will be described synchronically. In China, wh... more In this article, Turkic language contacts in China will be described synchronically. In China, which is a part of the Central Asian language contact zone, different languages belonging to different language families (Sino-Tibetan, Indo-European, Altaic) are spoken, and there are different levels of language contact between these languages. Moreover, in China there are a large number of languages belonging to different branches of the Turkic language family (Oghuz, Kipchak, Karluk and Siberian), e.g. Uyghur, Uzbek, Kazakh, Tuvan, Yellow Uyghur, Fuyü Kyrgyz. Because Turkic language contacts in China are a very broad subject, only Yellow Uyghur and Salar are included in this study, not all Turkic languages in China. The theoretical basis of this article is based on Lars Johanson's Code Copying Model. In this article, both the language contact of Turkic languages with other languages (interlanguage contact) and the language contact between Turkic languages (intralanguage contact) will be examined. Thus, Turkic language contact in China, which is a linguistic area, will be reflected from two perspectives. The main purpose of this article is to present the current situation of Turkic language contact in China and to describe linguistic phenomena and shifts/changes in Turkic languages based on language contact. In this study, Turkic language contacts in China will be described only in the example of Salar and Yellow Uyghur.

Türklük Bilimi Araştırmaları Şükrü Haluk Akalın Armağanı, 2022

Öz Bu makalenin konusunu, Tuvacada bitimsiz ad işlevli yancümleler ve Türkiye Türkçesindeki eşdeğ... more Öz Bu makalenin konusunu, Tuvacada bitimsiz ad işlevli yancümleler ve Türkiye Türkçesindeki eşdeğerlikleri oluş-turmaktadır. Tuvacada belli sıfat-fiil ve isim-fiil ekleriyle (-GAn,-(V)r,-vAK) oluşturulan isimleştirmelere dayalı olarak kurulan ad işlevli yancümleler, altasıralı olarak bir üst/temel cümleye bağlanmakta ve bağlı oldukları üst/ temel cümlelerin eyleyenleri (özne, doğrudan nesne, do-laylı nesne) olarak işlev görmektedirler. Bu makale kap-samında ad işlevli yancümleler, morfolojik özellikleri, sözdizimsel yapıları ve işlevleri, semantik özellikleri ve zaman-görünüş işlevleri gibi açılardan eşzamanlı bakış açısıyla betimlenmektedir. Ayrıca burada, ad işlevli yan-cümlelerin olgusal olup olmadıkları konusu da detaylıca ele alınmaktadır. Hem Standart Tuvacanın hem de Tu-vacanın bir ağzı sayılan Altay Tuvacasının betimlendiği bu çalışmada, Tuvacada ad işlevli yancümlelerin Türkiye Türkçesindeki işlevsel karşılıkları da irdelenmektedir. Böylece iki çok farklı Türk dili, ad işlevli yancümleler bağlamında mukayese edilmiş olmaktadır.

ÖZ Bu makale, Türkçede zarf-fiillerin görünüş değerlerini eşzamanlı bakış açısıyla ele alan betim... more ÖZ Bu makale, Türkçede zarf-fiillerin görünüş değerlerini eşzamanlı bakış açısıyla ele alan betimsel bir çalışmadır. Zarf-fiiller, müstakil eklerce (-(y)Xp gibi) ya da birleşik biçimlerce (-(X)rken-DXğX için gibi) bir üst yapıya/cümleye altasıralı olarak bağlanan ve genelde belirteç işlevinde kullanılan yapılar olarak tarif edilmektedir. Sözdizimsel açıdan bağımlı olan bu yapıların zamansal işlevleri, tıpkı temel cümlelerde olduğu gibi, hep öne çıkarılmakta, ancak onların görünüş değerlerinden pek söz edilmemektedir. Dilbilgisel bir kategori olarak görünüş, olayların belli bir noktadan hareketle gözlemlenmesine imkan veren öznel bakış açılarını ifade eden bir kavramdır. İşte biz bu çalışmada, Johanson'un görünüş modelini temel alarak zarf-fiillerin görünüş değerlerini bir bütünsellik içinde betimlemek istedik. Türkçeden hareketle geliştirilen bu görünüş modeline göre, Türkçede üç değişik bakış açısı vardır: a) olayı iki sınırı arasında gösteren intraterminal bakış açısı, b) olayı kritik sınır aşıldıktan sonraki safhada yansıtan postterminal bakış açısı ve c) olayı kritik sınırı ulaşıldığında yakalayan adterminal bakış açısı. Bu çalışma, görünüş değerlerinin sadece bitimli cümleler bağlamında değil, aynı zamanda zarf-fiil cümlelerinde de söz konusu olabildiğini göstermektedir. ABSTRACT Aspectual Values of Converbs in Turkish This article is a descriptive study which handles the aspect values of converbs in Turkish with simultaneous perspective. Converbs are described as structures which are connected to a upper structure/ sentence subordinately by independent affixes (such as-(y)Xp) or combined forms (such as for-(X)rken-DXğX için) and generally used * Dr., Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Bölümü / ANKARA

Özet: Bu makalede, Güney Sibirya Türk dillerinden biri olan Tuvacada sözlükselleşmiş zarf-fiilli ... more Özet: Bu makalede, Güney Sibirya Türk dillerinden biri olan Tuvacada sözlükselleşmiş zarf-fiilli yapılar betimlenmektedir. Eşzamanlı bakış açısına göre sözlükselleşme, ögelerin olağan bir oluşum sonucunda dilin söz varlığına girmesini ifade etmektedir. Diğer birçok Türk dilinde olduğu gibi Tuvacada da birçok zarf-fiilli yapı zamanla sözlükselleşerek yeni sözlükbirimlere dönüşmüştür. Ayrıca bu sözlükbirimler, daha sonra sontakılar, zarflar, nitelemelikler, sıralama bağlayıcıları, bağlaşık cümle bağlayıcıları ve bağımsız cümle bağlayıcıları gibi değişik gramatikal işlevler de üstlenmiştir. Bu makale bağlamında zarf-fiili yapıların leksikalleşmesi, sadece Standart Tuvaca bağlamında değil, aynı zamanda diğer Tuvaca diyalekler (Altay Tuvacası gibi) de dikkate alınarak irdelenmektedir. Anahtar Kelimeler: Türk dilleri, Güney Sibirya Türkçesi, Tuvaca, Zarf-fiiller, Leksikalleşme Lexicalized Converbs in Tuvan Abstract: This article is a descriptive study of lexicalized converbs in Tuvan, one of South Siberian Turkic. Lexicalization is the process of adding elements in the lexicon of a language. As in other Turkic languages, there are also many lexicalized converb forms in Tuvan functioning as grammatical units such as verbal lexemes, postpositions, adverbs, attributes and various types of conjunctions. In this article, mainly lexicalized converbs are investigated in Standard Tuvan and Tuvan dialects (e.g. Altai Tuvan).

A n k a r a < B a h a r > 2 0 1 5

Özet Türkçenin eski dönemlerinde geniş zaman eki, aynı zamanda şimdiki zaman için de kullanılıyor... more Özet Türkçenin eski dönemlerinde geniş zaman eki, aynı zamanda şimdiki zaman için de kullanılıyordu. Türkçenin tarihi gelişimi içerisinde, özellikle yüksek odaksıl şimdiki zamanı karşılamak üzere şimdiki zaman yenilemeleri ortaya çıkmıştır. Bu yenileme-ler, zarffiil ekleri ile ekleşik fiillerin (Postverb) zamanla gramerleşmesiyle oluşmuştur (Türkiye Türkçesindeki-(X)yor [< zarffiil + yorı-r] eki gibi). Türk dilleri ailesinin kuzeydoğu koluna mensup olan Tuvacada da şimdi zaman kategorisi için kullanılan ekler, morfemler ve birleşik yapılar vardır. Bunlar, odaksıl şimdiki zaman işaretleyicileri (-(X)p tur,-(X)p çor,-(X)p olur gibi) ve genel şimdiki zaman işaretleyicileri (-(X)r/-Ar,-AdIr,-BIşA:n gibi) olmak üzere iki ana grupta ele alıp incelenebilir. Burada öncelikle Standart Tuvacadaki şimdiki zaman işaretleyicileri detaylıca betimlenecektir. Ayrıca Tuvacanın bir ağzı olan Altay Tuvacası da şimdiki zaman bağlamında incelenecektir. Böylece şimdiki zaman bağlamında Standart Tuvaca ile Altay Tuvacası arasındaki benzerlik ve farklılıklar da ortaya konulmuş olacaktır. Anahtar Kelimeler Tuvaca, Tuvacada şimdiki zaman, genel şimdiki zaman, odaksıl şimdiki zaman, Altay Tuvacası. Konu Bu çalışmanın temel konusunu, Tuvacada şimdiki zaman oluşturmaktadır. Genel olarak şimdiki zaman, olayları (hareketleri, oluşları, durumları vs.) şimdiki zaman diliminde belirlemeyi ifade eden bir kavramdır (Comrie 1985: 36). Bu zaman kategorisi için Türk dillerinde morfolojik yapıları farklı olan morfemler kullanılmaktadır. Tuvacada ise şimdiki zaman,-(X)p tur,-(X)p

Özet: Bir disiplin olarak Türkoloji, sadece Türk dillerin araştırılmasını değil, aynı zamanda Tür... more Özet: Bir disiplin olarak Türkoloji, sadece Türk dillerin araştırılmasını değil, aynı zamanda Türk halklarının tarihini, menşeini, dini inanışlarını, maddi-manevi kültürünü ve sosyoekonomik yapısını araştırmayı da kapsamaktadır. Bu bağlamda büyük küçük bütün Türk halklarının tarihleri ve maddi kültür varlıkları bilimsel veriler ve ölçütler dikkate alınarak araştırılmalı ve irdelenmelidir. İşte biz bu makalede, Doğu Altaylar'da bugünkü Moğolistan'ın batısında yaşayan küçük bir Tuva grubunu konu edindik. Altay Tuvaları olarak da adlandırılan bu grup, başta Tuva Cumhuriyeti Tuvaları olmak üzere diğer Tuva gruplarından çok uzun yıllar ayrı kalmışlardır. Bu ayrı kalışın ve isole bir hayat sürüşün de neticesi olarak Altay Tuvalarının bugün kendine has dili, tarihi, ve kültürü oluşmuştur. Bu makalede öncelikle Altay Tuvalarının tarihi, kökeni, dili, dini ve maddi kültürü ön plana çıkarılmıştır. Bunlar ortaya konulurken bir taraftan da Altay Tuvalarının halihazırdaki durumları da en son bilimsel veriler dikkate alınarak betimlenmeye çalışılmıştır.

Books by İbrahim Ahmet Aydemir

"Türkçede Zaman ve Görünüş Sistemi" adlı bu kitap, Türkçenin zaman ve görünüş sisteminin eşzamanl... more "Türkçede Zaman ve Görünüş Sistemi" adlı bu kitap, Türkçenin zaman ve görünüş sisteminin eşzamanlı olarak ele alındığı betimsel bir çalışmadır. Geleneksel gramer temelinde yapılan dilbilimsel çalışmalarda, “şekil ve zaman ekleri” olarak bilinen morfemler, genelde “aşırı zamancı” bir yaklaşımla incelenegelmiştir. Halbuki söz konusu bu morfemlerin sadece zaman işlevi değil, aynı zamanda baskın görünüş işlevleri de mevcuttur. İşte bu çalışmada, Türkçenin gramerinde önemli bir yeri olan zaman ve görünüş kategorileri birlikte ele alınıp betimlenmektedir. Bu çerçevede, görünüş ve zaman kategorilerinin dilbilimsel tanımları ve sınırları, zaman ve görünüşün birbiriyle olan bağlantıları ve birbirinden ayrıldığı noktalar, zaman ve görünüş kategorilerinin Türkçenin fiil çekim sistemi içinde kodlanışı gibi konular betimsel bir yöntemle incelenmektedir. Ayrıca bu çalışma, Türkçenin görünüş ve zaman sistemini, sadece temel cümlelerde değil, aynı zamanda yan cümle tipleri (zarf-fiil cümleleri, sıfat-fiil cümleleri ve isim-fiil cümleleri) temelinde de incelemesi nedeniyle kendi alanında bir ilktir.

Türkçede zaman ve görünüş sisteminin incelendiği bu çalışma, hukuk metinlerinden masal anlatılarına, romandan küçük hikâyeye, gazete yazılarından günlük konuşmalara kadar çok farklı tür ve içerikte metinden oluşan bir derleme dayanmaktadır.

Das Buch befasst sich mit den Konverbien eines im Altaigebiet gesprochenen Dialekts des Tuwinisch... more Das Buch befasst sich mit den Konverbien eines im Altaigebiet gesprochenen Dialekts des Tuwinischen. Das Tuwinische ist eine türkische Sprache, deren Hauptverbreitungsgebiet (Republik Tuwa) in Südsibirien liegt. Der hier untersuchte Dialekt wird im äußersten Westen der Mongolei, in Cengel-sum des Bezirkes Bajan Ölgiy, gesprochen und hier als Altai-Tuwinisch bezeichnet. Das ausgewertete Dialektmaterial stammt aus Texten, die während ethnographischer Feldforschungen in Cengel-sum aufgezeichnet und transkribiert worden sind. Konverbien, die in fast allen Türksprachen mehr oder weniger vorkommen und eine zentrale syntaktische Rolle spielen, sind nicht-finite Verbalformen, die weder Partizipien noch Verbalnomina darstellen, sondern hauptsächlich adverbiale Funktionen aufweisen. In Sprachen des europäischen Typs entsprechen sie oft adverbialen Nebensätzen. In diesem Werk werden die Konverbien des Altai-Tuwinischen – abgesehen von ihrer morphologischen Struktur – in Bezug auf ihre syntaktischen und semantischen Funktionen beschrieben, und zwar unter Vergleich mit den entsprechenden Formen des in Tuwa verwendeten Standardtuwinischen.

Sibirya Çalışmaları-II, 2024

Türkbilig, 2024

Türkbilig , 2023

Türklük Bilimi Araştırmaları Şükrü Haluk Akalın Armağanı, 2022

A n k a r a < B a h a r > 2 0 1 5

Çağdaş Türk Dillerinde Altasıralama Stratejileri (Subordination Strategies in Modern Turkic Languages), 2020

Tuva Araştırmaları - Tuvaca Varyantların Belgelenmesi ve Tanımlanması / Tuvan Studies - Documentation and Description of Tuvan Varieties, 2017

Güney Sibirya, bugünkü Türk dili dünyasının en ilginç bölgelerinden biridir. Eskicil dil özellikl... more Güney Sibirya, bugünkü Türk dili dünyasının en ilginç bölgelerinden biridir. Eskicil dil özelliklerinin görüldüğü, bölgesel tipolojik özelliklere sahip küçük Türkçe varyantların konuşulduğu ve İslami dillerin etkisinin hemen hemen hiç görülmediği bu coğrafyadan derlenen veriler, karşılaştırmalı Türkoloji için olduğu kadar dilbilimsel Türkoloji için de büyük önem taşımaktadır. ▶ Tuvalar, bugün Güney Sibirya’da yaşayan Türk dilli küçük bir halktır. Bu halkın dili olan Tuvaca, günümüz Türk dilleri arasında Eski Türkçeye en yakın Türkçe varyant olarak kabul edilmektedir. Bugün Tuvalar çoğunlukla Rusya Federasyonu’na bağlı Özerk Tuva Cumhuriyetinde yaşamaktadır. Ayrıca Batı Moğolistan’da ve Çin’in Sincan (Xinjiang) Uygur Özerk Bölgesinde de bazı küçük Tuva topluluklarına rastlanmaktadır. ▶ Elinizdeki kitapta, Tuvaca varyantların belgelenmesi ve tanımlanmasına ilişkin alanın uzmanlarınca kaleme alınmış özgün makaleler yer almaktadır. Yazıların bir kısmı 13-14 Ekim 2016 tarihlerinde Hacettepe Üniversitesi Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Bölümü tarafından düzenlenen Uluslararası Tuva Araştırmaları Çalıştayında sunulan bildirilerin makaleye dönüştürülmüş biçimlerinden oluşmaktadır. Ayrıca Çalıştayda sunulmayan, ancak Tuvaca ve Tuvaların kültürü, tarihi ve folkloruyla ilgili bazı önemli bilimsel yazılara da kitapta yer verilmiştir.